به گزارش اقتصاد ۲۴، شاید برای همین است که نباید به تیتر کیهان که می‌نویسد «آزادسازی ۶ میلیارد دلار دیگر بدون برجام و بدون FATF» دل بست بلکه شاید حتی بتوان خشم را نیز در لابه لای گزارش این رسانه جریان اقتدارگرا نیز دریافت وقتی که می‌نویسد: «عصبانیت جریان غربگرای داخلی و برخی مقامات دولت سابق از آزادسازی ۶ میلیارد دلار دارایی ملت ایران بدون برجام و FATF و بدون واگذاری و به باد دادن دستاورد‌های هسته‌ای کشور، بیش از هر چیز ناشی از شکست گفتمانی آنهاست که روز به روز آشکارتر می‌شود» و این یعنی احتمالا باید دنبال ابعاد ناخوانده توافق گشت.
آیا در توافق مساله ذخایر اورانیوم نیز مطرح شده است؟
کما این که روزنامه وال استریت ژورنال نیز دیروز خبر داده است که ایران برای کاهش تنش‌ها، ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی خود را کاهش داده است. در واقع روزنامه وال استریت ژورنال می‌گوید ایران برای کاهش تنش‌ها، ذخیره اورانیوم ۶۰ درصدی خود را به میزان قابل توجهی کاهش داده و بخشی از مواد ۶۰ درصدی را رقیق کرده است. این روزنامه به نقل از منابع خود نوشته دولت ایران سرعت انباشت «اورانیوم با غنای بالا» را کاهش داده و این اقدامات می‌تواند به کاهش تنش‌ها با آمریکا کمک کرده و امکان از سرگیری مذاکرات گسترده‌تر بر سر برنامه هسته‌ای ایران را فراهم کند.
به نوشته وال استریت ژورنال، هر چقدر ایران میزان کمتری اورانیوم با غنای بالا ذخیره کند، مواد خام بالقوه کمتری برای تولید سلاح هسته‌ای در اختیار خواهد داشت. این گزارش یک روز پس از توافق میان آمریکا و ایران منتشر شده که طبق آن پنج شهروند ایرانی-آمریکایی از زندان اوین به حبس خانگی منتقل شده و بخشی از پول‌های مسدود شده جمهوری اسلامی در کره جنوبی آزاد می‌شود.
دسترسی وال استریت به این خبر نشان می‌دهد که توافقاتی دیگر نیز در مورد این انتقال زندانی و پول وجود دارد که به نظر می‌رسد هیچ کدام از طرفین مذاکره به صراحت درباره آن حرف نزده اند و البته که جزییات مهمتر و جالب تری همچون نحوه مذاکره نیز منتشر نشده است و این که آیا طرف‌های ایرانی و آمریکایی به صورت مستقیم مذاکره کرده اند و یا مذاکره با واسطه بوده است نیز منتشر نشده است.
تناقض میان سخنان آمریکایی‌ها و بیانیه وزارت خارجه ایران
از سوی دیگر وزیر خارجه آمریکا یعنی آنتونی بلینکن به صراحت می‌گوید: «ایران از هیچ گونه کاهش تحریم‌ها سودی نخواهد برد. سرمایه‌های ایران باید به حساب‌هایی مشخص منتقل شود تا فقط برای اهداف بشردوستانه مورد استفاده قرار گیرد.» همچنین دیگر مقامات آمریکایی نیز ضمن تایید تلویحی توافق صورت گرفته برای آزادی دارایی‌های مسدود شده ایران تاکید کرده‌اند که وجوه یاد شده باید برای خرید‌های کالا‌های بشردوستانه مانند غذا و دارو مورد استفاده قرار گیرد.
اما نکته این است که برخلاف آنچه مقامات آمریکایی بر آن تاکید دارند، تهران می‌گوید که نحوه استفاده از دارایی‌های آزاد شده کاملا در اختیار ایران است.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار بیانیه‌ای در این خصوص تصریح کرد: «نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیاز‌های مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذیصلاح هزینه خواهد شد.»
در این بیانیه همچنین آمده است: «آزادسازی و رفع محدودیت از منابع مالی جمهوری اسلامی ایران که غیرقانونی و به بهانه نگرانی بانک‌های خارجی از تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده مسدود شده یا استفاده از آن‌ها سخت شده است، همواره در دستور کار وزارت امور خارجه قرار داشته است.»
به گزارش اقتصاد ۲۴، علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران نیز با اشاره توافق صورت گرفته میان تهران و واشنگتن تاکید کرد: ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده است.
از سوی دیگر معاون سیاسی رئیس جمهوری ایران نیز در واکنش به این توافق اعلام کرد که زندانیان آمریکایی پس از انتقال وجوه مسدود شده در کره‌جنوبی آزاد خواهند شد. محمد جمشیدی با انتشار توئیتی تصریح کرد: «بعد از آزاد شدن پول‌های ایران در عراق، فرایند آزادسازی کل دارایی‌های ایران در کره جنوبی نیز آغاز شده است. تا زمان انتقال کامل پول‌ها، زندانیان مدنظر آمریکا همچنان در ایران باقی می‌مانند.»
نگفته‌ها درباره پول آزاد شده
مساله، اما این است چیزی که بیانیه وزارت خارجه یا مقامات ایرانی نمی‌گویند این است که ۶ میلیارد دلار (بدهی کره جنوبی ۷ میلیارد دلار بوده و چرا ۶ میلیارد؟) قرار است به بانکی در قطر منتقل شود و پس از انتقال پول به قطر، زندانی‌های دو تابعیتی آمریکا آزاد خواهند شد، اما به نظر نمی‌رسد پول ایران لزوما پس از آن آزاد شده یا به صورت نقد به داخل کشور منتقل شود بلکه باید برای پرداخت بدهی‌های ایران و خرید موارد مورد نیاز کشور استفاده شود.
البته که بیانیه وزارت خارجه ایران نیز می‌گوید نحوه بهره برداری در اختیار ایران است و تاکیدی بر دریافت پول به صورت نقد یا انتقال به بانک‌های داخل ایران نیز ندارد.
از سوی دیگر، اما طرف‌های آمریکایی تاکید دارند نه تنها پول به بانک‌های داخل ایران منتقل نمی‌شود بلکه برای نحوه خرج آن و مقاصد انتقال نیز به طور روشن در جریان قرار می‌گیرند.
دیروز نیز نیویورک تایمز در گزارشی مدعی شد که مطابق با توافق حاصله میان ایران و آمریکا، پنج جاسوس آمریکایی در ازای آزادی چند زندانی ایرانی و دسترسی تهران به ۶ میلیارد دلار برای اهداف بشردوستانه، اجازه ترک ایران را پیدا خواهند کرد. نیویورک‌تایمز می‌گوید این مسئله را چندین منبع مطلع به این روزنامه اعلام کرده‌اند.
اما عجیب این است که در مورد نحوه انتقال و دسترسی به پول‌ها تقریبا تندرو‌های ایرانی و آمریکایی در یک نقطه قرار دارند، یعنی همان طور که طیف رسانه‌ای نزدیک به اصولگرایان و دشمنان برجام درباره این توافق تاکید دارند این توافق یک دستاورد است، در مقابل رقیبان انتخاباتی جو بایدن، رئیس جمهور دموکرات آمریکا و همچنین نیرو‌های سیاسی عضو یا نزدیک به جمهوری خواهان در آمریکا نیز به طور مداوم به این توافق حمله و آن را رد می‌کنند و هر دو در این نقطه هستند که این پول قرار است به مقامات ایرانی برسد.
ادعای تندرو‌های آمریکا و ایران در مقابل وزیر امور خارجه آمریکا
و این به آن معناست که در مقابل ادعای آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، درباره آزاد شدن این مبلغ اعلام کرد که «پول‌های ایران به حساب‌های بانکی محدودی منتقل می‌شود که از آن فقط می‌توان برای مصارف بشردوستانه استفاده کرد» و بیانیه وزارت خارجه ایران که تنها امکان بهره برداری را برای ایران می‌داند، درمقابل مایک پنس، معاون ترامپ در دوران ریاست جمهوری و از گزینه‌های جدی برای انتخابات ریاست جمهوری آمریکا این توافق را بزرگترین باجی می‌داند که تاکنون آمریکا به ایران داده است. معاون سابق رئیس‌جمهورآمریکا می‌گوید: علی‌رغم اینکه از آزادی زندانی‌مان خوشحالم، اما مردم آمریکا باید بدانند که بایدن اجازه داده است بزرگترین باج تاریخ را به ایران بدهیم. این پول صرف ساخت پهپاد برای روسیه و تامین مالی تروریسم علیه ما و اسرائیل خواهد شد.
جالب این که تاکید پنس بر شکست دولت وقت آمریکا در مذاکرات بود و همین را نیز تندرو‌های حامی دولت تکرار می‌کنند و از سوی دیگر در حالی که توافق مبنی بر این است که پول‌ها به قطر منتقل خواهد شد، اما رقیب انتخاباتی بایدن از روی این خبر نیز می‌پرد.
در همین حال جیم ریش، سناتور جمهوری‌خواه ارشد آمریکایی در شمار سیاستمدارانی است که انتقال دارایی‌های مسدود شده ایران و تبادل زندانیان با این کشور را گردن‌نهادن به سیاست “باج‌خواهی جمهوری اسلامی” توصیف می‌کنند. آن‌ها بر این نظر هستند که تبادل زندانی با ایران اشتهای جمهوری اسلامی را برای “گروگان‌گیری‌های” بعدی بازتر می‌کند و سفر و حتی زندگی شهروندان دوتابعیتی و آمریکایی در خیلی از کشور‌ها را ناامن می‌سازد. ریش در توئیتر نوشت: «در حالی که از بازگشت آمریکایی‌هایی که به ناحق در ایران زندانی شده‌اند استقبال می‌کنم، آزادسازی ۶ میلیارد دلار دارایی ایران را مشوقی برای گروگان‌گیری‌های مضاعف و منبعی برای خشونت‌ها و تعددی‌های بعدی رژیم می‌دانم. دولت بایدن باید کسانی که از شهروندان آمریکایی به عنوان مهره پیاده سیاسی بهره‌می‌گیرند را پاسخگو کند و سیاستی اتخاذ کند تا پایانی بر این رویه بگذارد.»
تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه آمریکا، نیز بیانیه‌ای در مخالفت با این دیپلماسی آمریکا منتشر کرد: «در حالی که همیشه از آزادی گروگان‌های آمریکایی استقبال می‌کنیم -اگر در واقع آن‌ها پس از اینکه بایدن ۶ میلیارد دلار باج به جمهوری اسلامی پرداخت کند، آزاد شوند- این مماشات بزدلانه فقط آیت‌الله‌ها را وقیح‌تر می‌کند تا گروگان‌های بیشتری بگیرند و از منابعی که به ناحق به آن‌ها دسترسی پیدا کرده‌اند برای تهاجم به نیرو‌های ما و مقاصد تروریستی و مسلح کردن روسیه بهره بگیرند.»
تام کاتن تصریح کرد: «این چرخه تا زمانی که بایدن به ساز جمهوری اسلامی می‌رقصد ادامه خواهد داشت. او باید با تعرض‌های ایران قاطعانه و سرسختانه برخورد کند.»
پول کجا و چطور خواهد چرخید؟
البته که طرفین در حالی انتقال پول را به این صورت مطرح می‌کنند که طی برنامه‌ریزی انجام شده، منابع ارزی آزادشده ایران از کره جنوبی پس از تبدیل به یورو در بانکی در سوئیس، طی چند روز آینده به دو بانک قطری منتقل می‌شود تا نحوه هزینه‌کرد آن در اختیار ایران باشد.
البته فارس در گزارشی مدعی شده است که «طی هماهنگی‌های انجام شده، چند بانک ایران در بانک‌های قطری حساب باز کرده‌اند که این پول‌ها با تایید ایران در واحد‌های مختلف یورویی به حساب این چند بانک ایرانی واریز می‌شود. پس از واریز این پول‌های بلوکه‌شده به حساب‌های بانک‌های ایرانی، بانک مرکزی ایران به‌صورت کامل و مستقیم، امکان تصمیم‌گیری درباره این پول‌ها را به صورت ۱۰۰ درصدی دارد و از طریق این پول‌ها خرید کالای اساسی، دارو و اقلام دیگر توسط ایران انجام می‌شود. همچنین امکان پرداخت ارز به بازرگانان و ارسال حواله برای تامین این اقلام وجود خواهد داشت، بنابراین طرح این ادعا که ایران اختیاری در هزینه کرد پول‌های بلوکه شده ندارد، کاملاً غلط است؛ بنابراین گزارش، همزمان منابع ارزی ایران در بانک تی. بی. آی عراق هم که هم‌اکنون پس از برداشت‌های ماه‌های قبل، مجموع آن بیش ۶ میلیارد دلار است به حساب‌های ایران در دو کشور منطقه منتقل می‌شود.»
نظرات کارشناسان در مقابل ادعا‌های مطرح شده
البته این ادعای فارس در حالی مطرح می‌شود که هم چنان بخش بزرگی از کارشناسان هم درباره شرایط پرداخت و هم درباره موارد این توافق دچار سوال و پرسش‌های جدی هستند.
از سوی دیگر به گزارش اقتصاد ۲۴، علی بیگدلی، کارشناس روابط بین الملل در این باره به خبرآنلاین گفته است که: «این پول‌ها احتمالا در دو تا بانک در قطر و عمان سپرده می‌شود و زیر نظر بانک‌های دیگری که شعبات آمریکایی هستند در جهت نیاز‌های خوراکی، مواد غذایی و مواد دارویی فقط مورد استفاده قرار می‌گیرد و پولی به دست ایران نمی‌رسد. البته با توجه به فضای موجود ممکن است روی قیمت دلار تاثیر بگذارد و موجب کاهش قیمت دلار شود، ولی در فضای داخلی ما ممکن است یک واکنش روانی در جامعه ایجاد کند، ولی در تنگنا‌های اقتصادی ما تاثیر چندانی نمی‌گذارد برای اینکه ما نیازبه سرمایه گذاری خارجی داریم و این پول در حدی نیست که بتواند توان سرمایه گذاری جدید و اشتغال ایجاد کند و در مجموع، تاثیر جدی در ساختار اقتصادی ما نخواهد داشت.»
آن چه البته بیگدلی درباره این توافق می‌گوید، اما حتی از این مساله ابعاد بزرگ تری دارد؛ بیگدلی درباره شباهت این شرایط با نفت در برابر غذا و دارو که درباره عراق نیز اجرا شد می‌گوید که: «من قبلا هم گفته ام که این یک مقدار تاخیر آمیز است که ما مطالبات پول نفت مان را که حق مان هم هست بخاطر سخت گیری‌های برجام که با آمریکایی‌ها داشتیم نتوانسته ایم از کره دریافت کنیم وحالا هم به نفع آمریکا و آقای بایدن در آستانه انتخابات شد؛ بنابراین همانطور که این سیاست در مورد عراق در زمان صدام حسین اعمال شد در مورد ما نیز صدق می‌کند.»
در همین حال محمد مهاجری، روزنامه‌نگار اصولگرا، با انتشار یادداشتی با تیتر «واقعا تا این حد ضعف و ذلت؟» با اشاره به این که طلب ایران از کره جنوبی «هفت میلیارد دلار» بوده است، نوشت از این مبلغ «یک میلیاردش آب رفته» و در ادامه نوشته که «این مبلغ به یک بانک قطری پرداخت می‌شود و… مدیریت هزینه آن به‌طور کامل با ایران نیست و با آن صرفا می‌توان کالا‌های غیرتحریمی خرید.» او با اشاره به مذاکرات خرداد ۱۴۰۰، در اواخر دولت حسن روحانی، مدعی شده که در آن زمان «علاوه بر آزادی زندانیان و رهاسازی هفت میلیارد دلار مطالبات از کره، پول‌های مسدود شده در ژاپن هم می‌توانست آزاد شود» و همه پول‌ها «نقداٌ» وصول می‌شد و هزینه شدنش «به دلخواه دولت جمهوری اسلامی» بود.
عبدالناصر همتی، رئیس وقت بانک مرکزی ایران در دولت دوم حسن روحانی، با انتشار رشته‌توئیتی نوشته است که: این که منابع ارزی ایران در کره جنوبی فقط برای «خرید کالا‌های اساسی و دارو» صرف شود، در دولت قبل هم پذیرفته شده بود، چون به گفته او «هرگونه توافقی خارج از برجام، همراه با ادامه تحریم‌هاست.»
او ایراد وارد به این توافق را طولانی شدن روند رسیدن به توافق دانسته و نوشته که چرا «بعد از سه سال تحمیل هزینه، به همان نقطه اول رسیدید؟ چرا اروپا را دور زدید و متوسل به کشور‌های منطقه شدید؟ مهمتر این که چرا به رغم ادعای یک دولت مقتدر، نتوانستید برجام را اجرا کرده و یا به توافق بهتری جهت رفع تحریم‌ها دست یابید؟»
نکته ای که مهاجری و همتی به آن اشاره می‌کنند را شاید باید مهم‌ترین بخش ناخوانده از این توافق دانست. در سال آخر دولت روحانی بدون این که سه سال زمان از دست برود و چنین هزینه سنگینی به کشور تحمیل شود، چنین توافقی با شرایطی بسیار بهتر در دسترس بود.
در آن توافق خبری از مساله هسته‌ای و هم چنین کنترل غنی سازی نبود و در ازای تنها تبادل زندانیان، مبلغ ۷ میلیارد دلار و نه ۶ میلیارد! به بانکی در ژاپن منتقل می‌شد و به طور مستقیم و بدون واسطه و نظارت در دسترس ایران بود.
انتقال پول‌های ایران هم چنان در گلوگاه FATF
به گزارش اقتصاد ۲۴، با توجه به امکان چنان توافقی کاش حالا کیهان و افراطیون و اقتدارگرایان مخالف برجام و هر نوع توافقی یک بار وارد عرصه شوند و توضیح بدهند که چرا کشور را سه سال در چنین تله عجیبی قرار دادند که حالا در حالی طلب ایران با یک مانور بی حاصل در شرایطی آزاد می‌شود که تمامی مقاصد پول و هر چه که باید هزینه شود دلار به دلار و سنت به سنت تحت کنترل است و اساسا چرا برای رقابت‌های سیاسی به این شکل بیهوده اقتصاد و منافع کشور را گروگان خود کرده بودند.
کما این که بر اساس گزارش اخیر نیویورک تایمز که بالاتر نیز به آن اشاره شد، در اولین قدم این توافق که پس از ۲ سال «مذاکره پنهانی ایران و آمریکا» حاصل شده، ایران پنج ایرانی-آمریکایی را از زندان آزاد و آن‌ها را در هتلی نگه می‌دارد. مراد طاهباز، سیامک نمازی و عماد شرقی از جمله زندانیان آزاد شده توسط ایران هستند. نام ۲ زندانی آزاد شده دیگر ذکر نشده است. نیویورک تایمز به نقل از ۲ منبع مطلع نوشت که یکی از ۲ زندانی ناشناس آزاد شده یک «دانشمند» و دیگری یک «تاجر» است. این روزنامه گزارش داد که سه زندانی نام‌برده و یکی از ۲ زندانی ناشناس در روز پنج‌شنبه از زندان اوین به هتلی در تهران منتقل شده‌اند. آن‌ها قرار است چندین هفته در این هتل بماند تا ایران به آن‌ها اجازه خروج از کشور را بدهد. چندین منبع مطلع عنوان کردند که زندانی پنجم که یک زن است، پیش‌تر آزاد شده و در حال حاضر در حصر خانگی به سر می‌برد.
نمازی در سال ۱۳۹۵ به جرم جاسوسی و همکاری با دولت آمریکا، شرقی در سال ۱۳۹۹ به جرم جاسوسی و جمع‌آوری اطلاعات نظامی و طاهباز در سال ۱۳۹۶ به جرم جاسوسی از مراکز حساس نظامی در پوشش محیط زیستی، هر کدام به ۱۰ سال حبس محکوم شده بودند. مقامات دولت بایدن از اظهارنظر درخصوص جزئیات این توافق سرباز زده‌اند، اما منابع مطلع اعلام کردند که دولت بایدن زمانی که ۵ آمریکایی اجازه بازگشت به وطن را پیدا کنند، چند تبعه ایرانی که به دلیل دور زدن تحریم‌ها زندانی شده بودند را آزاد خواهد کرد. منابع همچنین اعلام کردند که دولت بایدن ۶ میلیارد دلار پول بلوکه‌شده از فروش نفت ایران در کره جنوبی را آزاد کرده و آن را به حسابی در قطر منتقل خواهد کرد. به ادعای این منابع، دولت قطر اموال ایران را کنترل خواهد کرد و تنها به ایران اجازه خواهد داد تا برای خرید کالا‌های بشردوستانه از آن استفاده کند.
۲ منبع مطلع ادعا کرده‌اند این توافق در ماه مارس تقریبا کامل شده بود، اما مذاکرات در این‌باره به دلیل دستگیری یکی از دو تبعه ناشناس آمریکایی توسط ایران متوقف شد.
عجیب این که بخش زیادی از موارد مذاکره به جز بند آخر مشابه همان بود که در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نیز در جریان بوده است.
البته در این میان سوالات جدی دیگری نیز مطرح است و از جمله این که با فرض محال این که آمریکا وارد یک توافق کامل با ایران می‌شد، در آن صورت پول به بانکی مدنظر ایران در بیرون کشور نیز اگر منتقل می‌شد، بدون پذیرش FATF، ایران چطور باید به منابع خود دسترسی می‌یافت؟
یعنی حتی در فرض رخ نداده نیز یکی از اولین مواردی که به ذهن خطور می‌کند همین است که اصلا ایران بدون پذیرش پیمان‌ها و معاهده‌های جهانی از جمله پالرمو، CFT و یا FATF چطور قرار بود شبکه بانکی جهانی را دور بزند؟
توجه کنید حتی در همان حالت نیز احتمالا ایران فقط می‌توانست پول‌ها را در همان حساب‌های بیرون از کشور بچرخاند و به همین شیوه به بازرگانان تحویل بدهد.
در واقع آن چه که روزگاری بهانه خنده دار افراطیون داخلی درباره رصد پول‌های ایران بود (این رصد برای همه کشور‌ها نیز جریان دارد) حالا نیز در حال رخ دادن است و فقط این بار به جز رصد و امکان پیگیری هر یورو و دلار ایران در جهان، شبکه بانکی کشور به خاطر تمامیت خواهی جمعی افراطی تبدیل به جزیره‌ای جدا از جهان شده است و هر روز در شبکه بانکی جهانی مهجورتر از قبل می‌شود.
در واقع تحریم خواهان و مخالفان مذاکره در حال خدمت به شبکه بانکی کشور‌های همسایه ایران و البته تقدیم فرصت‌های کشور به همسایگانش هستند و انگار نمایندگان آن کشور‌ها و منافع آنان در اقتصاد ایران شده باشند.
توجه کنید حتی با فرض ارائه شده توسط کیهان و حامیان دولت، چالش بزرگ و جدی اف ای تی اف چنان مقابل سیستم بانکی و اقتصادی ایران قرار گرفته است که تنها راه هزینه کرد ۶ میلیارد دلار هم چنان همان است که بیانیه وزارت خارجه ایران بیان می‌کند یعنی ارائه حوالی بانکی به بازرگانان ایرانی برای بانک‌هایی در بیرون کشور و البته زیر سایه تاکید آمریکا بر این مساله که پول صرف خرید موارد صلح آمیز برای ایران خواهد شد و احتمالا این موارد کالا‌هایی هم، چون غذا، دارو و البته با شرایط سوخت در ایران، بنزین نیز خواهد بود.
شرایطی که به زعم دکتر بیگدلی، دورانی نیز عراق آن را تجربه کرده بود. البته که این چالش در دوران روحانی نیز وجود داشت و این چالش تا زمانی که ایران FATF را نپذیرد هم چنان در مقابل کشور خواهد بود.
