بورس تهران روز یکشنبه فضایی نوسانی و به طور عمده نزولی را تجربه کرد. روند معاملات متعادل شروع شد و در دقایق ابتدایی، برخی نمادها تحرکات مثبتی از خود بروز دادند. بااین‌حال، با افزایش فشار عرضه‌ها، به‌ویژه از سوی حقیقی‌ها، بازار به‌تدریج به سمت منفی حرکت کرد. اتمسفر کلی بازار نشان‌دهنده تداوم ناامیدی و احتیاط سرمایه‌گذاران بوده، به‌طوری که فروشندگان دست بالاتر را در معاملات روزهای اخیر ایفا کرده و خریداران با تردید عمل می‌کنند. این وضعیت به‌ویژه در نمادهای شاخص‌ساز و گروه‌های بزرگ بازار مشهود است، جایی که عرضه‌های سنگین مانع از پایداری تحرکات مثبت اولیه می‌شود. این تحرکات مثبت که در تشکیل صف خرید نماد خودرو قابل‌مشاهده بود و با گذشت مدت زمانی کوتاه فشار عرضه‌ها این نماد را از تقاضای پرقدرت به عقب راند. طی روزهای گذشته، بورس شاهد خروج مداوم نقدینگی بوده است. به‌طوری‌که پس از ۲۵ روز معاملاتی بورس همچنان در مسیری پر از ابهام و سردرگمی قدم برمی‌دارد. در روزهای اخیر سرمایه‌گذاران، حقیقی و حقوقی، به دلیل نگرانی‌های متعدد در حال خروج دارایی‌های خود از بازار سرمایه هستند. این رفتار سرمایه‌گذاران ناشی از ترکیبی از عوامل روانی و واقعی است.
از یک سو، تنش‌های ژئوپلیتیک و منطقه‌ای سایه سنگینی بر بازار افکنده و از سوی دیگر، چالش‌های اقتصادی داخلی مانند قطعی برق صنایع و عدم شفافیت در سیاستگذاری‌ها، اعتماد را به‌شدت تضعیف کرده است. پس از صحبت‌هایی مبنی بر حمایت دولت از بازار، بورس برای ۹ روز متوالی روندی متعادل و مثبت داشت و پس از آن با انتشار اخبار منفی نسبت به چشم‌انداز مذاکرات بین‌المللی بازار برای ۸ روز متوالی در روند منفی گام برداشت. به نظر می‌رسد تا زمانی که تکلیف ریسک‌های منطقه‌ای و ژئوپلیتیک مشخص نشود نمی‌توان سدی برای خروج نقدینگی از بازار متصور بود.
بورس از لنز آمار
نماگر اصلی تالار شیشه‌ای که در دقایق ابتدایی بازگشایی بازار وضعیت متعادلی داشت در نهایت با عقب‌نشینی ۰.۶۰ درصدی مواجه شد و در محدوده ۲میلیون و ۶۳۹ هزار واحدی قرار گرفت. افت ۱۵ هزار و ۸۶۲ واحدی شاخص کل بورس در حالی به ثبت رسید که همه امیدها به حفظ کانال ۲میلیون و ۶۰۰ هزار واحدی دوخته شده است. نماگر هموزن نیز مانند شاخص کل از وضعیت چندان مطلوبی برخوردار نبوده است. در این بین روز گذشته این نماگر با افت ارتفاع ۰.۷۲ درصدی مواجه و در سطح ۷۹۵هزار و ۲۵۳ واحدی قرار گرفت.
از سوی دیگر شاخص کل فرابورس نیز که معیار مناسبی برای بررسی وضعیت سهام مختلف فرابورسی است، همسو با سایر نماگرها حدود ۰.۶۱درصد سرخ‌‌پوش شد و در نهایت در سطح ۲۳ هزار و ۸۷۴ واحدی کار خود را به اتمام رساند. این در حالی است که کاهش ارتفاع شاخص کل فرابورس از ابتدای تیرماه تا روز گذشته به ۱۲.۲۴ درصد رسیده است. همچنین ارزش معاملات خرد بازار سرمایه روز یکشنبه که شامل سهام، حق‌تقدم و صندوق‌های سهامی بازار می‌شود مقدار ۷ هزار و ۴۲میلیارد تومانی را ثبت کرده است. نکته حائز اهمیت مجموع خروج پول در ۹ روز گذشته بوده که به ۱۰ هزار و ۵۸۳ میلیارد تومان رسیده است.
فضای غبارآلود بورس
رسول جاویدی، کارشناس بازار سرمایه در خصوص وضعیت بازار عنوان کرد: در هفته‌های اخیر، بازار سرمایه ایران شاهد نوسانات قابل‌توجهی بوده که تحت‌تاثیر عوامل متعدد داخلی و خارجی قرار گرفته است. از ریسک‌های سیاسی و تنش‌های منطقه‌ای گرفته تا عدم حمایت‌های کافی در زمان بازگشایی بازار، همه‌وهمه بر عملکرد بورس تاثیر گذاشتند.
روز گذشته، بازار در ابتدا شاهد شکل‌گیری نوسانات مثبت، به‌ویژه در سهام اهرمی بود، اما این روند به‌سرعت با افزایش عرضه‌ها و شکل‌گیری صف‌های فروش در برخی نمادها معکوس شد. این نوسانات بیش از آنکه متاثر از تحلیل‌های تکنیکال یا بنیادی باشد، نتیجه جو روانی ناشی از اخبار سیاسی و عدم اطمینان در بازار است. در این میان بازگشایی بازار پس از دو هفته تعطیلی ناشی از تنش‌ها، با انتظارات مثبت از حمایت‌های مسوولان همراه بود. بااین‌حال، فقدان اقدامات موثر در روزهای نخست بازگشایی، مانند کاهش دامنه نوسان یا افزایش حجم‌مبنا، موجب شد که بازار با استقبال سرد سرمایه‌گذاران مواجه شود. این امر به تشدید صف‌های فروش و کاهش اعتماد سهامداران منجر شد.
به نظر می‌رسد درصورتی‌که حمایت‌های لازم در همان روزهای نخست اعمال می‌شد، می‌توانست از خروج نقدینگی جلوگیری و اعتماد بیشتری به متولیان بازار تزریق کند. باوجود اینکه در ادامه برخی حمایت‌ها انجام شد، اما این اقدامات با تاخیر صورت گرفت و نتوانست مانع از زیان ۱۰ تا ۱۵ درصدی سهامداران شود. این موضوع نشان‌دهنده ضعف در برنامه‌ریزی و هماهنگی برای مدیریت بحران‌های بازار است. یکی از نکات قابل‌توجه در بازار کنونی، وضعیت سهام اهرمی است. این سهام که زمانی از جذاب‌ترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری در بازار بودند، اکنون در برخی موارد تا ۱۸ درصد زیر ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) معامله می‌شوند. این پدیده که در نوع خود بی‌سابقه بوده، نشان‌دهنده کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار و افزایش فشار فروش در قیمت‌های پایین است.
از سوی دیگر، برخی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مانند صندوق «دارا یکم»، با اختلاف بیش از ۴۰ درصدی بین NAV و قیمت بازار معامله می‌شوند. این اختلاف که یک رکورد در بازار سرمایه ایران به شمار می‌رود می‌تواند نشان‌دهنده فرصت‌های موجود برای سرمایه‌گذاران با دید بلندمدت باشد. در این میان نماد «خودرو» که همواره به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی بازار شناخته می‌شود، پس از بازگشایی با کاهش حدود ۳۰ درصدی مواجه شد. این افت که در کنار شکل‌گیری صف‌های فروش رخ داد، نشان‌دهنده نگاه ویژه بازار به این نماد و تاثیر آن بر رفتار سرمایه‌گذاران است. بااین‌حال، خریدهای اخیر توسط برخی نهادها، می‌تواند نشانه‌ای از بهبود نسبی در روزهای آتی باشد.
جاویدی ادامه داد: از منظر تکنیکال، شاخص کل و بسیاری از سهام در محدوده‌های حمایتی قرار دارند که می‌تواند نشانه‌ای از احتمال بازگشت بازار به تعادل باشد. از منظر بنیادی نیز برخی شرکت‌ها در گروه‌های معدنی، زراعت، صنایع غذایی و قندی با گزارش‌های مناسب و چشم‌انداز مثبت، همچنان ارزنده به نظر می‌رسند. گروه پالایشی نیز باتوجه‌به نسبت‌های مالی مناسب، می‌تواند موردتوجه سرمایه‌گذاران قرار گیرد. بااین‌حال، سایه ریسک‌های سیاسی، به‌ویژه موضوع «مکانیسم ماشه» و احتمال تشدید تحریم‌ها در شهریورماه، همچنان بر بازار سنگینی می‌کند. این موضوع موجب شده که بسیاری از سرمایه‌گذاران بااحتیاط بیشتری عمل کنند و منتظر روشن‌شدن وضعیت سیاسی بمانند.
جاویدی درباره چالش‌های نقدینگی و اثرات آن نیز گفت: یکی از بزرگ‌ترین معضلات بازار سرمایه در سال‌های اخیر، خروج نقدینگی و هدایت آن به بازارهای موازی مانند سکه بوده است. این روند نه‌تنها به کاهش جذابیت بازار سرمایه منجر شده، بلکه اثرات تورمی و افزایش قیمت‌ها را در بازارهای دیگر به دنبال داشته است. حمایت‌های غیرمالی، مانند ایجاد شرایط مناسب برای بازگشایی بازار و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران، می‌توانست از این روند جلوگیری کند. بااین‌وجود باتوجه‌به شرایط کنونی، انتظار می‌رود که بازار در روزهای دوشنبه و سه‌شنبه به تعادل نسبی برسد، مشروط بر اینکه تحولات سیاسی یا نظامی جدیدی رخ ندهد. در صورت تثبیت شرایط، احتمال سبزشدن برخی سهام و بهبود نسبی بازار وجود دارد. بااین‌حال، ریسک‌های سیاسی، به‌ویژه در شهریورماه، همچنان مانع از شکل‌گیری یک‌روند صعودی پایدار خواهد بود.
در بلندمدت، سرمایه‌گذاری در برخی صنایع و صندوق‌ها، مانند صندوق‌های طلا و درآمد ثابت، می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد. افزایش ابهامات در هفته‌های اخیر نیز موجب شده که تخصیص بخشی از پرتفو به صندوق‌های طلا موردتوجه قرار گیرد. جاویدی در پایان افزود: بازار سرمایه ایران در حال حاضر در برهه‌ای حساس قرار دارد. اگرچه برخی سهام و صنایع از منظر بنیادی و تکنیکال همچنان ارزنده هستند، اما ریسک‌های سیاسی و عدم حمایت‌های کافی در زمان‌های بحرانی، اعتماد سرمایه‌گذاران را تضعیف کرده است. بااین‌حال، انتظار می‌رود با مدیریت صحیح و کاهش تنش‌های سیاسی، بازار در کوتاه‌مدت به تعادل برسد و فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاری ایجاد شود. سرمایه‌گذاران باید بادقت تحولات سیاسی و اقتصادی را رصد کنند و با تنوع‌بخشی به پرتفوی خود، از جمله سرمایه‌گذاری در صندوق‌های درآمد ثابت و طلا، ریسک‌های موجود را مدیریت کنند.
ریزش ادامه‌دار
مجتبی سلطانی، کارشناس بازار سرمایه بازار روز گذشته را این گونه مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد: بازار سرمایه در شرایطی که شاخص‌ها به‌صورت مصنوعی بالا نگه داشته می‌شوند، شاهد افزایش عرضه‌ها به‌ویژه در نقاط اوج قیمتی است. این رفتار به‌ویژه در بازارهای نزولی شایع است، جایی که سرمایه‌گذاران با امید به خرید در قیمت‌های پایین‌تر، اقدام به فروش دارایی‌های خود در اوج‌های قیمتی می‌کنند.
این موضوع به دو گروه اصلی سرمایه‌گذاران مرتبط است. گروه نخست، کسانی که به دنبال خرید در قیمت‌های پایین‌تر هستند و گروه دوم، افرادی که به قصد خروج از بازار سرمایه و تبدیل دارایی‌های خود به سایر بازارها مانند طلا اقدام به فروش می‌کنند. در شرایط کنونی، به دلیل نبود چشم‌انداز مثبت در بازار سرمایه، حتی دوره‌های کوتاه‌مدت رشد شاخص‌ها به‌عنوان فرصتی برای عرضه‌های بزرگ‌تر تلقی می‌شود. این شرایط به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی که به نقدشوندگی دارایی‌های خود اهمیت می‌دهند، جذاب است. با این حال، کاهش قیمت‌ها به‌تنهایی نمی‌تواند بازار را برای سرمایه‌گذاری جذاب کند، زیرا عوامل کلان اقتصادی و سیاسی، از جمله نبود حمایت‌های دولتی، بر جو روانی بازار سایه افکنده است.
در این میان یکی از عوامل کلیدی در وضعیت کنونی بازار، سیاست‌های پولی و مالی دولت است. نرخ بهره بالا، ترس از نوسانات نرخ ارز و رکود عمیق در بازارهای مختلف، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن مانند طلا سوق داده است. این روند در بازارهای فیزیکی نیز مشاهده می‌شود، جایی که تقاضا برای طلا به‌عنوان ابزارهای حفظ ارزش افزایش یافته است. علاوه بر این، تنش‌های سیاسی و بین‌المللی نیز به‌عنوان عاملی خارج از کنترل مدیران بازار سرمایه، بر فضای کلی اقتصاد اثر گذاشته است. فضای پرابهام سیاسی و احتمال تشدید تنش‌ها، پیش‌بینی شرایط آینده بازار را دشوار کرده است. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران به دنبال بیمه کردن دارایی‌های خود هستند و ابزارهایی مانند طلا، اوراق تبعی و آپشن‌های سهام به‌عنوان راهکارهایی برای کاهش ریسک مورد توجه قرار گرفتند. باید عنوان کرد سیاست‌های کنونی مدیران بازار سرمایه، به‌ویژه تلاش برای بالا نگه‌داشتن مصنوعی شاخص‌ها، نه‌تنها نتیجه مثبتی به همراه نداشته، بلکه به خروج سرمایه از بازار منجر شده است.
این سیاست‌ها که به «شاخص‌سازی» معروف شدند، منابع عظیمی را هدر داده و به جای رونق بخشیدن به بازار، به تشدید بی‌اعتمادی منجر شدند. در دوره‌های گذشته، به‌ویژه در زمان حضور مدیران قبلی، حمایت‌های لفظی و عملی از بازار سرمایه صورت می‌گرفت، اما در حال حاضر، حتی حمایت‌های لفظی نیز به حداقل رسیده است. سلطانی در پایان افزود: برای بهبود شرایط بازار، نیاز به اقدامات فوری و هماهنگ در سطوح مختلف وجود دارد. اگرچه بخش عمده‌ای از مشکلات به سیاست‌های کلان و روابط بین‌المللی وابسته است، اما امید می‌رود با انجام اقدامات داخلی مطلوب بهبود وضعیت بازار میسر شود.
