صادرات پتروشیمی ایران در سایه سیاست‌های چین

به گزارش رصد روز، چین در سال‌های اخیر با اختلاف، بزرگ‌ترین صادرکننده محصولات پتروشیمی در جهان از نظر ارزش بوده است. بیش از ۱۴ درصد از صادرات پتروشیمی جهان در اختیار چین است. این کشور با اتکا به سرمایه‌گذاری‌های کلان در صنایع بالادستی و پایین‌دستی، توانسته است زنجیره‌ای یکپارچه از تولید تا صادرات ایجاد کند و سهم بزرگی از بازار جهانی را در اختیار گیرد.

در مقابل، ایران که از مزیت منابع عظیم هیدروکربوری برخوردار است، به دلیل محدودیت‌های ناشی از تحریم، کمبود سرمایه‌گذاری، کمبود خوراک و ضعف در تکمیل زنجیره ارزش، همچنان بخش بزرگی از محصولات پتروشیمی خود را به صورت مواد اولیه یا نیمه‌ساخته به بازارهایی محدود صادر می‌کند. یکی از مهم‌ترین این بازارها، چین است.

نفت ارزان ایران و توسعه صنعت پتروشیمی چین

از منظر روابط تجاری، ایران نفت خام ارزان‌قیمت را به چین صادر می‌کند و بخشی از محصولات پتروشیمی خود را نیز روانه همین بازار می‌کند. نفت خام ایران به دلیل محدودیت‌های تحریمی با تخفیف‌های قابل توجه به خریداران آسیایی عرضه می‌شود و چین از این مزیت برای تامین انرژی و خوراک واحدهای پتروشیمی خود بهره‌مند شده است. در کنار آن، صادرات محصولات پتروشیمی ایران به چین نیز در سال‌های اخیر به یکی از منابع مهم ارزآوری برای کشور تبدیل شده است.

با این حال، باید توجه داشت که سیاست چین در حوزه پتروشیمی به‌گونه‌ای طراحی شده که این کشور را از واردات گسترده در بلندمدت بی‌نیاز کند. دولت چین طی سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در توسعه مجتمع‌های پتروشیمی و پالایشگاهی انجام داده و به‌ویژه در مناطقی چون استان گوانگ‌دونگ و شاندونگ پروژه‌های یکپارچه پالایش و پتروشیمی را به بهره‌برداری رسانده است.

در همین زمینه باید به تی‌پات‌ها اشاره کرد. آنها پالایشگاه و پتروشیمی‌هایی هستند که مراودات اندکی با جهان دارند و از نفت تحریمی ایران و روسیه استفاده می‌کنند. در همین زمینه باید گفت ایران با توجه به نفت ارزان خود، یکی از عواملی بوده که توسعه صنعت پتروشیمی چین رقم خورده است.

ایران شرایط توسعه صنعت پتروشیمی چین را فراهم کرد؟

با توجه به خیز چین برای تصاحب بازار پتروشیمی در جهان باید گفت این کشور در آینده نه‌تنها نیاز کمتری به واردات محصولات پتروشیمی دارد، بلکه با تقویت توان صادراتی خود، به رقیبی جدی برای کشورهای صادرکننده، از جمله ایران، تبدیل می‌شود.

در چنین شرایطی، جایگاه ایران در بازار چین شکننده است. از یک‌سو، ایران به دلیل تحریم‌ها قادر به تنوع‌بخشی گسترده به بازارهای صادراتی خود نیست و ناگزیر بخش بزرگی از محصولات خود را به چند مقصد محدود از جمله چین و برخی کشورهای همسایه صادر می‌کند.

از سوی دیگر، وابستگی بیش از حد به یک بازار مشخص، ریسک بزرگی برای اقتصاد پتروشیمی ایران ایجاد کرده است. هرگونه تغییر در سیاست‌های خرید چین می‌تواند به کاهش جدی صادرات ایران منجر شود و درآمدهای ارزی کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

افزون بر این، ایران به دلیل عدم تکمیل زنجیره ارزش و تمرکز بر فروش محصولات پایه‌ای نظیر متانول، اوره و… در مقایسه با کشورهایی چون چین ارزش افزوده کمتری از صنعت پتروشیمی کسب می‌کند.

به بیان دیگر، ایران مواد خام و نیمه‌خام را صادر می‌کند و چین با تبدیل این مواد به محصولات پیشرفته‌تر، سهم بیشتری از ارزش بازار جهانی را به دست می‌آورد. این چرخه سبب شده ایران عملا در موقعیت تامین‌کننده خوراک ارزان برای صنایع پیشرفته چین قرار گیرد، در حالی که خود از فرصت توسعه فناوری و ایجاد صنایع پایین‌دستی گسترده بی‌بهره مانده است.

صادرات محصولات پتروشیمی ایران و درآمد ارزی کشور در معرض خطر قرار دارد؟

پیامدهای این وضعیت در سال‌های آینده می‌تواند برای ایران جدی‌تر شود. با کاهش تدریجی واردات چین و افزایش عرضه این کشور در بازارهای جهانی، ایران برای فروش محصولات خود با محدودیت بیشتری مواجه می‎‌شود. از آن‌جا که تحریم‌ها همچنان مانعی برای ورود به بازارهای متنوع‌تر است، خطر انباشت محصولات و کاهش درآمدهای ارزی وجود دارد. در چنین شرایطی، اتکا به صادرات پتروشیمی به‌عنوان یکی از راه‌های جبران کاهش فروش نفت خام نیز با چالش مواجه می‌شود.

برای مقابله با این روند، ایران نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های صنعت پتروشیمی است. حرکت از صادرات محصولات پایه‌ای به سمت توسعه صنایع پایین‌دستی و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌تواند هم بازار داخلی را از واردات بی‌نیاز کند و هم امکان رقابت در بازارهای خاص جهانی را فراهم کند.

از سوی دیگر تلاش برای متنوع‌سازی بازارهای صادراتی از طریق دیپلماسی اقتصادی فعال و انعقاد توافق‌های بلندمدت با کشورهای مختلف و همچنین افزایش شفافیت و بهبود فضای کسب‌وکار داخلی برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و سرمایه خارجی می‌تواند در راستای رقابت پتروشیمی‌های ایران با جهان کمک‌کننده باشد. زیرا بدون سرمایه‌گذاری کلان و فناوری روز، امکان رقابت با کشورهایی مانند چین وجود ندارد.

به‌طور کلی می‌توان گفت ایران نفت و خوراک ارزان در اختیار چین قرار می‌دهد و بخشی از محصولات پتروشیمی خود را نیز صادر می‌کند، اما با سیاست‌های توسعه‌ای چین، این بازار به تدریج در حال محدود شدن است. اگر صنعت پتروشیمی ایران نتواند با تغییرات بنیادین و تکمیل زنجیره ارزش خود را بازآفرینی کند، خطر از دست رفتن یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی و تشدید مشکلات ارزی کشور بسیار جدی است.

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید