با توجه به تبلیغات گسترده در رسانه‌‌های داخلی درباره افزایش تولید متانول در کشور و از دست دادن بازارهای صادراتی که منجر به افزایش نامتناسب قیمت خوراک در داخل کشور شده، یکی از مهم‌ترین پیشنهادهای مطرح‌‌شده، تبدیل متانول به بنزین بوده که مطابق اخبار، ۶ مجتمع پتروشیمی برای ورود به این حوزه اعلام آمادگی کرده‌‌اند. حتی وزیر پیشین نفت در دولت سیزدهم اعلام کرده بود که ۵۰درصد متانول‌‌سازها به سمت تولید بنزین خواهند رفت. اما آیا این روش مناسبی است و حتی با وجود تخفیف خوراک سوخت، برای مجتمعهای پتروشیمی منفعت‌‌زا خواهد بود و درنهایت، آیا ممکن است که مجتمعهای پتروشیمی بدون الزام قوی دولتی، به این سمت حرکت کنند؟ ابتدا به این پرسش پرداخته و سپس، راه‌‌حل جایگزین پیشنهاد خواهد شد.
محاسبه ساده اقتصادی تولید بنزین از متانول
یک مجتمع متانول با قیمت خوراک ۱۵ سنتی که عدد بالایی محسوب می‌شود، درصورتی که فقط ۸ ماه از سال تخصیص گاز داشته باشد و با این فرض که قیمت متانول CFR چین نیز ۲۸۵ دلار در هر تن باشد، سالانه حدود ۳۷ میلیون دلار درآمد دارد. در این محاسبه، هزینه حمل از ایران به چین نیز حدود ۶۰ دلار در هر تن در نظر گرفته شده است و لازم به تاکید است که قیمت متوسط متانول CFR چین طی دو سال گذشته، بیش از ۲۸۵ دلار در هر تن بوده است. حالا اگر قرار باشد، یک مجتمع متانول، تولید سالانه خود را در مجتمع MTG به بنزین تبدیل کند و حتی نه ۸ ماه که کل ۱۲ ماه سال نیز تخصیص خوراک داشته باشد، در نهایت می‌تواند ۶۶۰هزار تن بنزین تولید کند که معادل حدودا ۲ میلیون و ۳۰۰هزار لیتر در روز است.
دو روایت درباره تخفیف خوراک سوخت به متانول‌‌سازهای متقاضی تولید بنزین اعلام شده که از تخفیف ۱۷ درصدی و ۳۰ درصدی حکایت دارد. روایت اول از سوی مسوولان مرتبط ذکر شده و معتبرتر تلقی می‌شود. با درنظر گرفتن تخفیف ۱۷ درصدی در خوراک و همچنین در نظر گرفتن هزینه سرمایه‌گذاری بالای مجتمع MTG، این طرح، چندان به‌‌صرفه نیست. حتی در قیاس با صادرات متانول که فقط ۸ ماه تولید می‌شود، باز هم درآمدها اقتصاد طرح را توجیه نمی‌‌کند.
در حال حاضر، قیمت بنزین آزاد، ۳هزار تومان معادل حدود ۳ سنت به ازای دلار آزاد و ۴ سنت به ازای دلار توافقی است. اگر شرکت ملی پالایش و پخش، بنزینی را که قرار است ۳ سنت به مردم بفروشد، ۳۰ سنت از پتروشیمی‌‌های تولیدکننده بنزین بخرد، درآمد حاصل شرکت پتروشیمی، حدود ۳۳ میلیون دلار در هرسال خواهد بود، در حالی که درآمد صادرات متانول به قیمت ۲۸۵ دلار آن هم با تولید دوسوم ظرفیت (یعنی تخصیص ۸ ماهه خوراک گازی) ۳۷ میلیون دلار است. این درحالی است که هزینه احداث یک مجتمع MTG دست‌کم ۳۳۰ میلیون دلار است و صادرکننده متانول این هزینه سرمایه‌گذاری را هم ندارد.
راه‌‌حل بهینه؛ اختلاط بنزین و متانول
استفاده از متانول و ال‌‌پی‌‌جی به عنوان سوخت جایگزین هم در ایران اصلا به‌‌صرفه نیست. چراکه برای استفاده عمومی و در سراسر کشور، نیازمند ایجاد زیرساخت‌‌های فراوان، گران‌قیمت و زمان‌بر و احداث ایستگاه‌‌های متانول یا ال‌‌پی‌‌جی در تمام کشور و تغییر مخازن سوخت خودروهاست. به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌‌مدت چنین اراده‌‌ای در کشور موجود باشد. اما راه‌‌حل جایگزین، اختلاط ۱۰ تا ۱۵ درصدی متانول با بنزین است که روشی خوب و مناسب و البته یک فرمول برنده برای همه ذی‌نفعان کلیدی آن است؛ در حالت عادی، دولت مجبور است ارز موردنیاز واردات بنزین را تامین کند، شرکت پالایش و پخش باید بنزین را وارد کند، شرکت پتروشیمی تولیدکننده متانول نیز باید هزینه سرمایه‌گذاری مجدد واحد تولید بنزین از متانول را بپردازد.
با این راه‌‌حل همه این مسائل مرتفع می‌‌شوند و ضمنا مردم به عنوان مصرف‌کننده سوخت بدون نگرانی از مشکل واردات یا تامین ارز وارداتی یا تحریم بنزین که مسبوق به سابقه است، از این فرمول منتفع می‌‌شوند. اقتصاد طرح نیز به نفع همه طرف‌‌هاست. هر تن متانول معادل ۱۲۶۲ لیتر است. در صورتی که تخصیص خوراک به صورت ۸ ماهه باشد، در هر مجتمع پتروشیمی، روزانه ۳ میلیون و ۸۰۰هزار لیتر متانول تولید می‌شود.
با اختصاص تولید سه مجتمع متانول‌‌ساز به پالایش و پخش برای اختلاط متانول با بنزین، روزانه بیش از ۱۱ میلیون لیتر متانول را می‌توان با حدود ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین تولیدی روزانه کشور مخلوط کرد و بخش عمده کمبود بنزین کشور به این ترتیب، جبران خواهد شد و نیازی به واردات بنزین با پرداخت کمیسیون‌‌های مختلف به واسطه‌‌ها هم از بین می‌رود. از لحاظ اقتصادی نیز، مجموعا به نفع شرکت پالایشوپخش و مجتمعهای پتروشیمی است.
باتوجه به اختلاط ۱۱میلیون لیتر متانول و با وجود عدم‌دریافت تخفیف خوراک و در نظر گرفتن همان نرخ ۳۰ سنت بنزین برای خرید متانول، درآمد متانول‌‌ساز بسیار بالا خواهد رفت که البته تقریبا چنین چیزی محتمل و عملی نیست. یعنی پالایشوپخش عدد ۳۰ سنت را اختصاص نخواهد داد. اما با نرخ ۲۰ سنت، که صرفه‌‌جویی بسیار خوبی برای شرکت ملی پالایشوپخش هم ایجاد می‌کند، باز هم درآمد متانول‌‌ساز بسیار بالا و در محدوده ۹۰ میلیون دلار در سال خواهد بود. طبعا عدد بهینه طی مذاکرات میان شرکت‌های پالایش و پخش و شرکت ملی پتروشیمی به نمایندگی از متانول‌‌سازها تعیین خواهد شد. به نظر عدد ۱۷ سنت به ازای هر لیتر متانول عدد متعادل و خوبی برای طرفین خواهد بود.
به این ترتیب، نه نیاز است تا از مصرف‌کننده بنزین سوپر وارداتی، اعداد بالا در محدوده ۵۰ و ۶۰هزار تومان دریافت کرد که قبلا در سخنان مسوولان مرتبط مطرح شده بود، نه نیازی به تخصیص ارز برای واردات بنزین گران‌قیمت از فروشندگان بین‌المللی است و نه نیازی به کاهش درآمد متانول‌‌سازها. ضمن اینکه با ورود مجتمعهای جدید متانول کشور به مدار تولید در سال آتی، نگرانی بابت افزایش عرضه بیش از تقاضا به بازار چین و کاهش قیمت متانول صادراتی نیز مرتفع خواهد شد. بنابراین، مناسب است تا هرچه زودتر، مکانیزم تعیین قیمت متانول برای اختلاط با بنزین تهیه و از متانول‌‌سازهای متقاضی برای مشارکت در این طرح دعوت شود تا یکی از ناترازی‌‌های اصلی کشور حل و موضوع افزایش ظرفیت متانول نیز به عنوان یک چالش آینده مرتفع شود.
مجید رئوفی، تحلیلگر ارشد انرژی
