امیدها و بیم های انتخابات مجلس عراق

به گزارش رصد روز، در روزهای اخیر نتایج نهایی انتخابات مجلس عراق اعلام شده است که حاوی امیدها و بیم های زیادی است. مهمترین مناقشه ای که باید در این انتخابات معین می شد آینده حشد شعبی و گروه های سیاسی غیرنظامی همسو با جبهه مقاومت بود. آمریکایی هاو غربی ها برای انحلال یا تضعیف حشد شعبی به مجلسی نیاز داشتند که قوانینی برای این کار در آن قابل تصویب باشد. همچنین، برخی از جریان های همسو با غرب امید داشتند که محبوبیت و پایگاه مردمی جبهه مقاومت و حشد شعبی پس از جنگ در منطقه و تحولات آن کاهش یافته باشد؛ حتی شاید برخی از بازیگران جهانی و منطقه ای امیدوار بودند که عراق به کشوری متمایل به غرب یا دست کم خنثی در منطقه تبدیل شود.

مهمترین و اولین نکته مهم این انتخابات این بوده است که نسبت به انتخابات گذشته مشارکت بیشتر شده است و نیز ائتلاف ها و احزاب نزدیک به جبهه مقاومت و مخالف اشغال آمریکا در عراق رشد قابل توجهی کرده اند. هر دو مورد معیارهای مهمی برای درک جریان های زیرین اجتماعی و سیاسی در عراق هستند و با استفاده از همین معیارها می توان تصور کرد که عراق در چهار سال آینده وضع نسبتا باثباتی خواهد داشت و گرایشات ضد آمریکایی بیشتری را تجربه خواهد کرد. باید توجه داشت که عراق نظام مبتنی بر مجلس دارد و تمامی دولت های عراق توسط مجلس تعیین می شود و انتخابات جداگانه ای برای پست های نخست وزیری یا ریاست جمهوری ندارد. از این رو، انتخابات مجلس در عراق همزمان سنجش گرایشات مردمی نیز هست. نگاهی بیندازیم به این دو وجه.

عراق پس از جنگ داعش در انتخابات مجلس افت قابل توجهی داشت و از مشارکت ۶۰٪ در ۲۰۱۴ قبل از داعش به مشارکت ۴۴٪ در ۲۰۱۸ و پس از جنگ داعش رسید؛ زنگ خطری که نتوانست سیاست مداران عراقی را از آتش زیر خاکستر مردم عراق آگاه کند. یک سال بعد در ۲۰۱۹ اعتراضات مردمی موسوم به اعتراضات تشرینی شروع شد و دو سال صحنه سیاسی عراق را متشنج کرد. این اعتراضات عموما از پایگاه اجتماعی با تنوع زیادی بر می خاست که مهمترین و متشکل ترین آن جریان صدر بود همراه با طیف های متنوع دیگری که صبغه مذهبی آنها بسیار کمرنگ بود یا حتی تمایلات سکولار داشتند. به هر حال، سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ تجربه دردناکی برای عراقی ها بود که تفرقه سنگینی در جامعه عراق درست کرد. میزان مشارکت در سال ۲۰۲۱ پس از اعتراضات تشرینی به ۴۰٪ یعنی کمترین میزان خود در دوره پس از سقوط صدام رسید. نوعی قهر مردم با صندوق رای؛ در حالی که اعتراضات مردمی ظاهرا خواهان تغییرات بنیادین بودند. جریان صدر در این انتخابات ۷۳ کرسی کسب کرد که بیشترین تعداد کرسی در میان ائتلاف ها بود اما نتوانست به اکثریت برسد و در تعیین دولت محوری باشد. نکته مبهم و گنگ در انتخابات ۲۰۲۱ این بود که انتظار می رفت معترضان و صدری ها کمترین مشارکت را داشته باشند اما برخلاف انتظار آنها رای زیادی کسب کردند.

جریان صدر پس از انتخابات ۲۰۲۱ از مشارکت سیاسی رسمی دست کشید اما نه بدین معنا که از سیاست کناره گرفته باشد؛ بلکه این جریان نشان داده است که تمایلات سیاسی خود را بصورت مقطعی و فورانی نشان می دهد. در انتخابات ۲۰۲۵ جریان صدر انتخابات را تحریم کرد و از پایگاه مردمی خود خواست که در انتخابات شرکت نکنند. بسیاری از پیش بینی های سطحی حول این بود که انتخابات ۲۰۲۵ مشارکت کمتری نسبت به ۴۰٪ مشارکت ۲۰۲۱ داشته باشد، واقعیت این بود که مشارکت با رشد ۱۶٪ درصدی همراه بود و حدود ۵۶٪ رای دادند. معنی آن این بود که جریان تحریم انتخابات شکست خورده است و نه تنها مشارکت کمتر نشده است بلکه درصد قابل توجهی رشد کرده است. مردم دوباره از خیابان ناامید و به صندوق رای و کنش سیاسی قانونی روی آورده اند. اعتراضات ۲۰۲۱ با تبلیغات گسترده علیه تمامی اعضای چارچوب هماهنگی شیعیان همراه بود و اغلب اعضای آن دچار کاهش رای شدند.

موضوع دیگر، ائتلاف ها و احزاب پیروز در این انتخابات است. ائتلاف توسعه و آبادانی به رهبری محمد شیاع سودانی و ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری مالکی دو رتبه برتر در فهرست بوده اند و پس از آن فهرست صادقون که عصائب اهل حق معرفی کرده اند و در رتبه چهارم سازمان بدر و فهرست قوی الدوله به رهبری عمار حکیم هستند. در حال حاضر چارچوب هماهنگی شیعیان اکنون با بیش از ۱۸۲ کرسی از مجموع ۳۲۹ کرسی اکثریت مطلق پارلمانی را کسب کرده است. سازمان بدر و جنبش صادقون هر دو رشد قابل توجهی را داشته اند؛ جبنبش صادقون از ۲۰۱۴ که بطور مستقل ۵-۶ کرسی کسب کرد و در ۲۰۱۸ این تعداد به حدود ۱۵ کرسی رسید. در ۲۰۲۱ که اغلب فهرست های نزدیک به جبهه مقاومت دچار کاهش تعداد کرسی شدند، جنبش صادقون توانست بین ۱۵ تا ۱۷ کرسی کسب کند و دچار کاهش نشود. در انتخابات اخیر با رشد چشمگیری مواجه شد و ۲۶-۲۷ کرسی کسب کردند.

اما فراز و نشیب سازمان بدر متفاوت بود؛ از تعداد حدودی ۲۲ کرسی در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ با کاهش در انتخابات ۲۰۲۱ مواجه شد و تعداد ۱۴ کرسی کسب کرد. در انتخابات اخیر آنها توانسته اند با جلب اعتماد پایگاه مردمی خود ۱۸ کرسی کسب کنند و رشد داشته باشند. وضعیت سازمان بدر خوش بینانه است زیرا به طور معمول احزابی که تاریخ طولانی تری دارند ممکن است پایگاه مردمی خود را از دست بدهند. سازمان بدر تاریخی بسیار طولانی دارد و از بسیار پیش از سقوط صدام شروع می شود، برعکس برخی احزاب دیگر مانند جنبش صادقون که از ۲۰۱۴ در انتخابات شرکت کرده اند. بدر توانسته است در فاصله ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ اعتماد بیشتری جلب کند و تعداد کرسی های خود را بیشتر کند.

با نگاهی به رشد تعداد کرسی های چارچوب هماهنگی شیعیان و رشد احزاب آن مانند صادقون یا بدر به نظر می رسد بتوان نتایجی گرفت که برخی از آنها امیدوار کننده هستند و برخی بیمناک. نتایج امیدوارکننده ای که می توان گرفت چنین است: نخست، مردم عراق هنوز گرایشات ضد آمریکایی دارند و همسویی زیادی با جبهه مقاومت دارند. از جنگ اکتبر ۲۰۱۹ تاکنون گروه های مقاومت عراقی مستقیم و غیر مستقیم حامی فلسطین و لبنان بوده اند و عراق هزینه های خاصی داده است. به نظر می رسد اکثریت عراقی ها از این جریان ها حمایت کنند. حتی اگر به جنگ مستقیم میان عراق و اسرائیل برسد. دوم، نه تنها هیچ قانونی در مجلس برای انحلال حشد شعبی تصویب نخواهد شد، زیرا چارچوب هماهنگی اکثریت مطلق دارد، بلکه احتمالا حشد شعبی به صورت قانونی به عنوان بازوی دفاعی ملی عراق در کنار ارتش جایگاه خود را بیشتر تثبیت کند. سوم، عراق همچنان در منطقه به عنوان کشوری متخاصم با اسرائیل باقی بماند و سیاست های غربی را اعمال نکند؛ خصوصا در همسویی با سیاست ها و منافع آمریکا همراهی زیادی نکند.

اما بیم هایی که وجود دارد بیشتر در سه محور قرار می گیرند: نخست و مهمتر از همه این است که آمریکایی ها به این نتیجه برسند که نمی توانند با قانون اساسی فعلی و جریان ها و احزاب فعلی به اهداف خود برسند و عراق را به جا پایی محکم یا حداقل خنثی برای خودشان تبدیل کنند و با تقویت و تحریک گسل های اجتماعی داخلی و خارجی عراق را به سرنوشتی مانند سرنوشت سوریه دچار کنند. دومین بیم دشواری های نگه داشتن پایگاه رای اعای چارچوب هماهنگی شیعی است که اکنون توانسته است در اعتمادسازی با موفقیت عمل کند. تمامی طیف های چارچوب همانگی باید با تدبیر و دقت زیادی در اعتمادسازی بیشتر و کسب رضایت مردمی گام بردارند؛ زیرا ریزش پایگاه های اجتماعی فرآیندی سریع است اما اعتمادسازی بسیار طولانی است. سومین بیم، گسل های اجتماعی داخلی در عراق است که فعلا آرام هستند اما ممکن است که تحت شرایط و رویدادهای خاص دوباره فعال شوند. این جریان ها که اکنون انتخابات را تحریم کرده اند پیشتر نشان داده اند که توانایی دارند اعتراضات خود را به خیابان ها بکشانند. چهارمین بیم، که خود بخشی از مورد سوم است، کنش ها و واکنش های آینده جریان صدر است که به نظر نمی آید به تمامی پایگاه مردمی خود را از دست داده باشد؛ به بیان بهتر، از نتایج انتخابات اخیر عراق می توان تا حدودی استنباط کرد که میزان محبوبیت جریان صدر کاهش یافته است اما همان اندازه پایگاهی که دارد می تواند در آینده تحت شرایطی پیش بینی نشده فضای سیاسی را متشنج کند. از این رو، برای جریان های سیاسی عراقی بهتر است تا با انواعی از مسالمت با جریان صدر برخورد کنند.

آریا یونسی

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید