بازار طلا و ارز طی دو ماه گذشته شرایط ملتهبی را پشت سر می‌گذارد؛ قیمت سکه امامی از ابتدای شهریور ماه جهش ۳۰ درصدی را ثبت کرده و قیمت دلار در بازار غیررسمی نیز با افزایش ۱۷ درصدی به محدوده ۶۸ هزار تومان رسیده‌است.
به گزارش رصد روز، بازار طلا و ارز طی دو ماه گذشته شرایط ملتهبی را پشت سر می‌گذارد؛ قیمت سکه امامی از ابتدای شهریور ماه جهش ۳۰ درصدی را ثبت کرده و قیمت دلار در بازار غیررسمی نیز با افزایش ۱۷ درصدی به محدوده ۶۸ هزار تومان رسیده‌است. افزایش ۲ برابری قیمت سکه در مقایسه با قیمت دلار، بانک مرکزی را بر آن داشته تا با افزایش حراج‌های سکه و شمش طلا، حباب قیمت در بازار سکه را کنترل کند؛ به بیان دیگر، بانک مرکزی معتقد است که جهش قیمت در بازار سکه منجر به تشدید حباب قیمت شده است که با افزایش عرضه، التهابات در بازار کنترل خواهد شد.
با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد که جهش قیمت در بازار طلا و سکه ناشی از سایر عوامل بوده و قیمت سکه در سطوح کنونی در تعادلی قرار دارد که طی دو سال گذشته شکل گرفته است. به نظر می‌رسد که سیاست افزایش عرضه سکه و طلا در شرایط کنونی چندان موثر نباشد و بانک مرکزی باید در کوتاه مدت، تمرکز خود را بر کنترل بازار ارز قرار دهد. همچنین در میان مدت، راهکار سیاستگذار بر تعدیل سطح قیمت سکه و کاهش حباب قیمت، تعدیل ریسک‌های سیاسی و اقتصادی است.
روزهای طوفای بازار طلا و ارز
بازار طلا و ارز از شهریور ماه امسال شرایط ملتهبی را پشت سر گذاشته و شوک قیمتی بالایی را تجربه کرده‌است. قیمت دلار در بازار آزاد در روز پنجشنبه (۳آبان) در حالی تا مرز ۶۸ هزار تومان پیشروی کرد که در ابتدای شهریور ماه در محدوده ۵۸ هزار تومان معامله می‌شد تا جهش حدود ۱۷ درصدی را در دو ماه گذشته ثبت کرده باشد.
شرایط در بازار طلا و سکه به مراتب ملتهب‌تر از بازار ارز بوده‌است؛ قیمت سکه امامی که در ابتدای شهریور ماه در محدوه ۴۲ میلیون تومان قرار داشت تا روز پنجشنبه به بیش از ۵۴ میلیون تومان افزایش پیدا کرد که حاکی از افزایش حدود۳۰ درصدی در طی ۲ ماه است. حتی قیمت سکه امامی در آخرین روز مهر ماه رکورد قیمتی ۵۶ میلیون تومان را نیز ثبت کرد. قیمت طلای ۲۴ عیار نیز در این بازه زمانی افزایش قیمت حدود ۲۸ درصدی را ثبت کرده و از ۴ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان در ابتدای شهریور ماه به حدود ۶ میلیون و ۱۳۰ هزار تومان در روز پنجشنبه رسیده‌است
البته بخشی از افزایش قابل توجه قیمت سکه و طلا در مقایسه با قیمت دلار در این بازه زمانی به رکورد شکنی قیمت طلا در بازار جهانی باز می‌گردد؛ قیمت انس طلا که در اوایل شهریور در محدوده ۲۴۸۰ دلار قرار داشت تا روز پنجشنبه به بیش از ۲۷۳۵ دلار رسید که حاکی از افزایش بیش از ۱۰ درصدی در این بازه زمانی است. حتی انس جهانی رکورد قیمتی ۲۷۶۰ دلاری را نیز در این مدت ثبت کرده‌است.
حمله بانک مرکزی به بازار طلا و سکه
همزمان با افزایش قیمت سکه و طلا، حباب قیمتی نیز افزایش قابل توجهی داشته‌است. حباب قیمت سکه امامی در روز پنجشنبه ۱۰ میلیون تومان بوده و حتی در هفته گذشته این رقم رکورد ۱۴ میلیون تومانی را نیز ثبت کرد. در این شرایط بانک مرکزی از این هفته برنامه جدیدی برای کنترل بازار سکه و طلا و کاهش التهابات این بازار اجرا خواهد کرد.
آنگونه که اعلام شده بانک مرکزی قصد دارد برای کنترل قیمت‌ها و کاهش حباب قیمت سکه، سکه‌های جدیدی با تاریخ ۱۴۰۳ را به بازار عرضه کند. این سکه‌ها در قطعات تمام، نیم و ربع ضرب خواهند شد و به زودی در مرکز مبادله در دسترس خریداران قرار می‌گیرند. همچنین تعداد روزهای حراج سکه نیز از این هفته به سه روز افزایش خواهد یافت. این حراج‌ها در روزهای شنبه، دوشنبه و چهارشنبه برگزار می‌شود و خریداران می‌توانند از طریق سامانه مرکز مبادله نسبت به خرید سکه اقدام کنند.
همچنین شصت‌و‌دومین حراج شمش طلای مرکز مبادله ایران در روز یک‌شنبه ۶ آبان‌ماه برگزار خواهد شد. متقاضیان خرید شمش طلای مرکز مبادله ایران می‌توانند با واریز مبلغ ۳۵۰ میلیون تومان به عنوان وجه الضمان به ازای هر قطعه شمش طلا تا ساعت ۲۴ روز شنبه ۵ آبان‌ماه، در شصت و دومین حراج این مرکز شرکت کنند.
سطح تعادلی جدید بازار سکه
در این شرایط این پرسش مطرح است که آیا افزایش عرضه طلا و سکه توسط بانک مرکزی منجر به کاهش محسوس حباب قیمتی خواهد شد؛ به بیان دیگر، سیاست افزایش عرضه در شرایط کنونی تا چه اندازه کارایی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا به بررسی روند بازار سکه امامی طی چند سال گذشته می‌پردازیم.
همانگونه که اشاره شد، حباب قیمت سکه امامی در آخرین روز معاملاتی هفته گذشته به ۱۰ میلیون تومان رسید و حتی در هفته گذشته حباب قیمتی بیش از ۱۴ میلیون تومانی هم ثبت شد. با این وجود، تاکید بر عدد مطلق حباب قیمت سکه، گمراه کننده است و برای تحلیل درست بازار طلا و سکه، باید حباب قیمت را بر اساس نسبتی از قیمت سکه بررسی کرد. بر اساس این چارچوب تحلیلی، حباب ۱۰ میلیونی سکه امامی در روز پنجشنبه به معنای این است که قیمت سکه حدود ۱۸ درصد بالاتر از ارزش ذاتی خود معامله می‌شود. به طور کلی از ابتدای شهریور ماه که بازار سکه و طلا با جهش قیمتی قابل توجهی روبرو شد، میانگین حباب قیمت سکه در روزهای معاملاتی در این بازه زمانی در محدوده ۲۰ درصد قرار داشته است. اما آیا حباب قیمت سکه ۲۰ درصدی به معنای التهاب شدید در بازار سکه و طلا است؟
بررسی «جهان صنعت» از روند بازار سکه نشان می‌دهد که از سال ۱۴۰۲، سطح تعادلی بازار سکه تغییر کرده‌است. بررسی‌ها حاکی از این است که میانگین حباب قیمت سکه امامی از ابتدای سال ۱۳۹۸ تا پایان سال ۱۴۰۱ در محدوده ۶ درصد قرار داشت که این رقم از سال ۱۴۰۲ به ۲۰ درصد افزایش یافته است. به بیان دیگر، با توجه به تشدید نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی طی دو سال گذشته، سطح تعادلی بازار سکه تغییر کرده و در این مدت با وجود برگزاری حراج‌های سکه و شمش طلا از سوی بانک مرکزی، بازار سکه و طلا در این سطح تعادلی باقی مانده‌است.
حراج سکه بانک مرکزی با هدف کنترل التهابات بازار از اسفند ماه سال گذشته آغاز شد؛ میانگین حباب قیمت سکه در اسفند ماه سال ۱۴۰۲ در حدود ۱۷ درصد بود. در این مدت نیز ۲۵ حراج سکه برگزار شده اما با این وجود میانگین حباب قیمت سکه بدون تغییر بوده‌است.
بنابراین بر اساس شرایط کنونی ایران، به نظر می‌رسد هرچند قیمت سکه جهش قابل توجهی داشته اما این روند ناشی از سایر عوامل است و نمی‌توان آن به جهش بیش از حد قیمت در بازار سکه مرتبط دانست. به بیان دیگر، قیمت سکه با توجه به قیمت جهانی انس و قیمت دلار در بازار آزاد در تعادل جدیدی قرار دارد که طی دو سال گذشته شکل گرفته است.
بازگشت به عصر طلایی؛ چرا قیمت طلا در بازار جهانی افزایش پیدا کرد؟
همانگونه که اشاره شد، علاوه بر شرایط بازار داخلی، قیمت انس جهانی نیز رکوردهای تاریخی را ثبت کرده است. مجله «اکونومیست» در تحلیلی از شرایط بازار طلا، این رکورد شکنی را ناشی از نگرانی‌های جهانی از تورم، جنگ و بحران‌های مالی می‌داند و معتقد است که در عصر جدید طلایی، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و بانک‌های مرکزی به طلا به عنوان یک دارایی امن روی آورده‌اند و تقاضا برای فلزات گرانبها همچنان در حال افزایش است.
در یک سال اخیر، قیمت طلا با افزایش ۳۸ درصدی به بیش از ۲۷۰۰ دلار در هر اونس رسیده است؛ رقمی که بالاترین سطح تاریخی خود را نشان می‌دهد. این افزایش ناشی از نگرانی‌های جهانی از تورم، جنگ و بحران‌های مالی است. مصرف‌کنندگان به خرید طلا روی آورده‌اند. بانک‌های مرکزی نیز با توجه به افزایش تقاضا برای دارایی‌های امن و پناهگاه‌های سنتی مانند طلا، در حال افزایش ذخایر طلای خود هستند. به‌ویژه، چین و روسیه با سیاست‌های ارزی خاص خود، نقش مهمی در افزایش تقاضای طلا ایفا کرده‌اند.
با وجود اینکه سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در گذشته به طلا توجه چندانی نداشتند، اکنون به دلیل بحران‌های اقتصادی و افزایش تورم، دیدگاه‌ها تغییر کرده است. بانک‌های مرکزی با انباشت طلا به‌جای دارایی‌های مالی دیگر، در پی حفاظت از ذخایر خود هستند. به گزارش شورای جهانی طلا، کشورهای چین، ترکیه و هند از بزرگ‌ترین خریداران طلا در سال‌های اخیر بوده‌اند.
چین و هند به‌عنوان دو قدرت اقتصادی بزرگ جهانی، نیمی از خریدهای مصرف‌کننده طلا را تشکیل می‌دهند. در چین، بحران بازار املاک و رکود اقتصادی، مردم را به سمت خرید فلزات گرانبها سوق داده است. خرید شمش و سکه طلا در این کشور نسبت به سال گذشته ۴۴ درصد افزایش داشته است. هند نیز با رشد اقتصادی و افزایش درآمدها، سهم قابل توجهی از خرید طلا را به خود اختصاص داده و همین مسئله منجر به رونق وام‌دهی مبتنی بر طلا شده است.
بانک‌های مرکزی از دیگر عوامل اصلی رشد تقاضای طلا در سال‌های اخیر بوده‌اند. طبق گزارش‌ها، سهم طلا در ذخایر بانک‌های مرکزی از ۶ درصد در سال ۲۰۰۸ به ۱۱ درصد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. جنگ روسیه با اوکراین و تحریم‌های مالی اعمال‌شده علیه این کشور، نشان داد که ذخایر ارزی در معرض خطر مصادره هستند و طلا می‌تواند یک پناهگاه امن برای کشورها باشد.
بانک‌های مرکزی به‌جای سرمایه‌گذاری در ETFهای طلا، به خرید مستقیم طلا روی آورده‌اند تا از ذخایر خود محافظت کنند. برای مثال، بانک ملی لهستان در دو سال اخیر بیش از ۱۶۰ تن طلا خریداری کرده است تا ۲۰ درصد از ذخایر خود را در این فلز حفظ کند. این حرکت نشان‌دهنده نگرانی‌ها از احتمال مصادره دارایی‌های مالی توسط کشورهای غربی است، همان‌طور که در مورد روسیه و ونزوئلا اتفاق افتاد.
سیاست افزایش عرضه طلا کارایی دارد؟
با توجه به موضوعات اشاره شده، هر چند قیمت سکه نسبت به قیمت دلار جهش بالاتری را از ابتدای شهریور ماه ثبت کرده اما این موضوع را حداقل در شرایط کنونی نمی‌توان به افزایش بیش از حد قیمت در بازار سکه مرتبط دانست؛ به بیان دیگر، قیمت سکه با توجه به قیمت کنونی دلار در بازار آزاد و قیمت جهانی طلا در سطح تعادلی‌ای قرار دارد که طی دو سال گذشته به واسطه تشدید نااطمینانی‌های سیاسی و اقتصادی شکل گرفته است. بنابراین، به نظر می‌رسد که افزایش عرضه سکه از سوی بانک مرکزی در قیمت‌های فعلی چندان موثر واقع نشود و سیاستگذار بهتر است برای کنترل بازار طلا و سکه دو راهکار کوتاه‌مدت و میان مدت را باید در پیش بگیرد:
در کوتاه مدت برای کاهش قیمت سکه و طلا، سیاستگذار باید بر روی بازار ارز متمرکز شود؛ همانگونه که جهان صنعت در گزارش روز پنجشبه ۳ آبان با عنوان «هشدار تورمی حباب قیمت دلار» بررسی کرد، دلار در نرخ‌های کنونی با حباب قیمتی حدود ۲۵ درصدی مواجه است. بنابراین اگر بانک مرکزی بتواند شرایط بازار ارز را کنترل کند، بازار سکه و طلا نیز به همان نسبت کاهش پیدا خواهد کرد. همچنین باید توجه داشت که بخشی از این جهش قیمت ناشی از شرایط بازارهای جهانی است که از کنترل سیاستگذار پولی خارج است. در میان مدت نیز سیاستگذاران برای اینکه بتوانند سطح تعادلی بازار طلا و سکه را به سطح قبل از سال ۱۴۰۲ بازگردانند، نیازمند کاهش تنش‌های سیاسی و اقتصادی است.
بنابراین افزایش عرضه در شرایط کنونی نمی‌توان از کارایی بالایی برخودار باشد و به نظر می‌رسد که سیاست بهینه پیش روی بانک مرکزی و به طور کلی دولت چهاردهم، کنترل بازار ارز و همچنین کاهش ریسک‌ها و نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی است.
