بازار چای ایرانی در سراشیبی سقوط

به گزارش رصد روز، چای ایرانی چند سالی است که درگیر چالش‌های گوناگونی شده است. چای دبش، چای سنواتی، مخاطرات جوی و عدم به‌زراعی مهم‌ترین آنها است. برای بررسی مشکلات فعلی تولید چای ایرانی با مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات چای شمال کشور و یک چایکار، گفت‌و‌گو کرده‌ایم. محمد صادق‌حسنی؛ مدیر اجرایی سندیکای کارخانجات چای شمال کشور در خصوص علل کاهش تولید چای ایرانی توضیح می‌دهد:

امسال ۹۷۵۵۵ تن برگ سبز به مبلغ ۲ هزار و ۸۲ میلیارد تومان خریداری شده که چای خشک تولید شده از آن ۲۱۹۵۰ تن است که نسبت به سال گذشته، به علت تنش‌های آب و هوایی، ۲۳ درصد کاهش تولید داشتیم که این رقم نسبت به سال ۱۴۰۲ که ۳۳۵۰۰ تن تولید داشتیم، وحشتناک است.

یکی از مهم‌ترین علل اثرپذیری مزارع چای از مخاطرات جوی، عدم انجام به‌زراعی در سالیان گذشته است که بیشترین ضرر را متوجه چایکاران می‌کند و متاسفانه به این موضوع توجه نمی‌شود. ما در جلساتی که با کمیسیون‌های کشاورزی مجلس داشتیم و مکاتباتی که انجام دادیم همه، حرف‌های ما را تایید می‌کنند، اما وقتی به عمل می‌رسد؛ صفر.

جلوگیری از صادرات ارزان‌قیمت و واردات گران‌قیمت

اگر می‌خواهیم باغات چای را حفظ کنیم لازمه‌اش این است که دولت برای مدت ۵ سال ردیف به‌زراعی مشخص کند، وگرنه این روش که تا الان بوده و دولت‌ها در پیش گرفته‌اند، ره به ناکجا آباد است.

از محسنات به‌زراعی، تولید چای درجه یک و مناسب با ذائقه ایرانی است. در حال حاضر، چون مقادیری از چای داخله ما مصرف‌کننده ندارد با قیمت میانگین یک دلار و ۲۲ سنت صادر می‌شود و در مقابل آن با قیمت هر کیلو ۶ دلار، چای وارد می‌کنیم. با توجه به مشکلات اقتصادی و تحریم و… اگر چای مرغوب که مصرف‌کننده داخلی دارد تولید کنیم، از صادرات ارزان‌قیمت و واردات گران‌قیمت کاسته می‌شود که باعث ذخیره ارزی خواهد بود.

با توجه به اینکه تا ۳۰ آبان باید با کشاورزان تسویه حساب شود، قدرالسهم پرداختی دولت و کارخانه‌ها تا الان چقدر بوده است؟

امسال سهم دولت در پرداخت خرید تضمینی برگ سبز چای، ۵۲۰ میلیارد تومان بوده که ۴۴۱ میلیارد؛ حدود ۸۵ درصد، از آن انجام شده است. کارخانجات هم بیش از ۹۲ درصد تعهدات خود را پرداخت کرده‌اند.

چالش ثبت سفارش چای وارداتی که سال‌هاست با آن مواجه هستید و چای دبش هم باعث افزایش آن شد، امسال به چه شکل بوده است؟

با توجه به موضوع چای دبش و افزایش واردات در سال ۱۴۰۱، دولت به جهت اینکه در بازار بالانس برقرار کند، سقف واردات سال ۱۴۰۲ را پنجاه هزار تن، قرار داد که ثبت سفارش به کندی انجام می‌شد که در شهریور ماه با جلسات مختلفی که برگزار شد قرار شد با تضمین کیفیت چای توسط سندیکا، محصول ایرانی خریداری شود و در نهایت به ازای خرید چای داخلی اجازه ثبت سفارش واردات داده شود.

اما در سال ۱۴۰۳، شورای قیمت‌گذاری که جانشین شورای عالی اقتصاد شده است، پس از تعیین قیمت برگ سبز چای، اعلام کرد در راستای حمایت از تولید داخل، اولویت واردات چای خشک با کسانی است که در خرید چای تولید داخلی مشارکت نمایند، که ثبت سفارش به میزان ۴۵ درصد تولید (۱۲۶۰۰ تن) برای ۱۶۸ تاجر واردکننده‌ای که در سیستم معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی دارای کد هستند، صادر شد.

برای امسال در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۴۰۳، بهای برگ سبز چای درجه یک و درجه دو ابلاغ شد. نکته مهم در تصویب و ابلاغ بهای برگ سبز، بند ۳ بود که گفته در راستای حمایت از تولید داخل، اولویت واردات چای خشک با کسانی است که در خرید تضمینی داخلی مشارکت نمایند. دستورالعمل آن پس از تایید دبیرخانه شورای قیمت‌گذاری و انتقال سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی از سوی رییس شورا (وزیر جهاد) ابلاغ می‌شود.

بند ۴: معاونت امور باغبانی سازمان چای کشور، معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی مکلف هستند نظرات خود را ظرف مدت ۱۰ روز اعلام نمایند. اما در تاریخ ۲۵ فروردین نشستی تحت عنوان کارگروه چای بدون حضور ذی‌نفعان (نماینده چایکاران و نماینده کارخانه‌داران) برگزار شد که صورتجلسه آن را به صورت شفاهی به ما اعلام کردند. در آن صورتجلسه مقرر شد در ۳ ماهه بهار، ۱۵ هزار تن و در ۳ ماه تابستان نیز ۱۵ هزار تن سهمیه سیستمی واردات چای به بازار بدهند و در پاییز نیز معادل ثبت سفارشی که سال گذشته به تولید داده بودند را به تولید بدهند که در نهایت ۴۲۶۰۰ تن سقف واردات سال ۱۴۰۴، تعیین شد. در تاریخ ۲۶ فروردین ۱۴۰۴ برای آقای وزیر نامه نوشتیم دستور فرمایید تا دستورالعمل اجرایی بند ۳ امر و ابلاغ شود، که جوابی دریافت نکردیم.

اتفاق بعدی این بود که در تاریخ اول اردیبهشت ۱۴۰۴ بین کارخانجات و سازمان چای، قرارداد فروش برگ سبز، در راستای سیاست‌های حمایتی دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر قیمت تضمینی محصولات کشاورزی به منظور اجرای تصویب‌نامه ۲۸ اسفند، شورای قیمت‌گذاری منعقد شد. یعنی این قرارداد در اجرای کل آن تصویب‌نامه است. با توجه به این قرارداد در تاریخ ۲۸ اردیبهشت پیرو نامه ۲۶ فروردین، مجدد نامه درخواست ابلاغ دستورالعمل را ارسال کردیم، اما باز هم جوابی داده نشد. در ادامه، ۸ مردادماه، پیرو دو نامه قبلی مجدد نامه زدیم و در تاریخ ۱۱ مرداد، یک نامه آنی به امضای وزیر که رییس شورای قیمت‌گذاری هم هستند به دست ما در سندیکا رسید که در بند ۳ مصوبه ۲۸ اسفند ۱۴۰۳، عبارت خرید چای خشک تولید داخل جایگزین عبارت خرید تضمینی برگ سبز چای داخلی شود.

البته این پیشنهاد در ۲۵ فروردین توسط کارگروه ارایه شده بود و در ۱۱ مرداد ابلاغ شد. در پاسخ به این نامه، سندیکا ۱۸ مرداد نامه‌ای به وزیر نوشت و در آن توضیح داد که ما با شما قرارداد داریم. ضرر و زیان ما را چه‌کسی باید بدهد ما به استناد آن مصوبه با شما قرارداد بستیم. اما پاسخی دریافت نکردیم. در تاریخ ۲ مهرماه، وزیر جهاد کشاورزی بالاخره دستورالعمل اجرایی بند ۳ مصوبه را با توجه به اصلاحیه حذف برگ سبز و جایگزینی چای خشک، به صورت آنی، پس از ۶ ماه، برای سازمان چای صادر کرد و سازمان چای هم ۱۲ مهر، برای سندیکا ارسال کرد. در اسفند مصوب می‌کنند، در فروردین جلسه تعیین راهکار می‌گذارند، در مرداد اصلاحیه می‌زنند در مهر ارسال می‌کنند؛ همه هم آنی! با ۶ ماه فاصله زمانی!

برابر صورتجلسه ۲۵ فروردین۱۴۰۴ و به منظور حمایت از چای داخلی، ثبت سفارش یک به یک لحاظ شد، یعنی یک کیلو تولید امکان یک کیلو ثبت سفارش دارد. یک نکته داخل پرانتز؛ اولویت با ما تولیدکنندگان بود، آیا به ما اعلام شد؟ ۶ ماه ما را معطل کردند.

یک نکته مهم دیگر در مصوبه بیان شده معاونت توسعه بازرگانی مکلف است طی فهرستی (منظور تجار وارد‌کننده) سهمیه مجاز واردات خریداران چای خشک داخلی را بلافاصله از این ابلاغ به سازمان چای اعلام نماید. از ۲ مهر تا الان هنوز این بلافاصله نرسیده است.

نامه ۴۳ نفر از کارخانه‌داران به سازمان بازرسی کل کشور

حالا مشکلی که پیش آمده این است که از اول سال ما به همین تجاری که کارت بازرگانی دارند و باید لیست‌شان ارایه شود و هنوز نشده، چای را فروختیم، اما حالا می‌گویند که شما چای‌تان را خارج از سهمیه فروختید در صورتی که به همین تجار فروخته شده، اما هنوز لیست داده نشده است. یا زمانی که در گمرک آتش‌سوزی شد ما کمبود بازار را تامین کردیم، اما این به آن معنا نیست که چای نداریم. در واقع کارخانجات هر چه منتظر شدند لیست تجار و دستورالعمل نیامد و ناگزیر چای خود را فروختند تا با چایکار و کشاورز تسویه حساب کنند.

به تجار چای و واحد‌های بسته‌بندی سراسر کشور که کارت بازرگانی داشتند هم فروختند، حالا به جای جایزه خوش‌حسابی، تنبیه هم شدند و ثبت سفارش به آنها تعلق نمی‌گیرد. دیگر اینکه تصور اولیه ما ۱۲۶۰۰ تن تخصیص ثبت سفارش بود، اما می‌گویند این عدد مربوط به تولید ۲۸۵۰۰ تنی بود، چون کاهش تولید دارید همان ۴۵ درصد یعنی ۱۰ هزار تن تعلق می‌گیرد. در نهایت اینکه نمی‌دانیم چه عاقبتی در انتظار ماست. عده‌ای از کارخانه‌داران (حدود ۴۳ نفر) به بازرسی کل کشور نامه نوشتند و من تصورم این است که تمام کارخانجات به شکایت متوسل شویم.

صادق‌حسنی در پایان از برگزار نشدن جلسات کارگروه چای توسط استاندار گیلان، ظرف مدت یک سال گذشته خبر می‌دهد.

چای‌باغ‌ها در معرض تغییر کاربری

یکی از کشاورزان چایکار نیز به «اعتماد» توضیحاتی می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.

امسال وضعیت پرداختی به چایکاران هم از طرف کارخانه‌ها و هم از طرف دولت چطور بوده است؟

از اول سال تا حالا کارخانه‌ها خوب پرداخت کرده‌اند البته چند مورد مانده مثلا آنهایی که چایی ضعیف می‌خریدند و درصد درجه دو بالا بود آنها خیلی کمتر پرداخت کردند، یعنی برج پنج و شش و هفت هنوز مانده است. دولت هم تا ۱۵ تیر پرداخت کرده است.

قول موعد پرداخت بعدی دولت چه زمانی است؟

اطلاعی نداریم. با این شرایطی که الان یک گونی کود ۵۰ کیلویی اوره، ۸۰۰ هزار تومان (۶۸۸ هزار تومان نرخ دولتی کود، ۸۴ هزار تومان هزینه ثبت و هزینه کارگر و حمل و نقل) شده کشاورز دیگر توان ندارد. پارسال ۴۰۰ هزار تومان بوده که امسال دو برابر شده است.

امسال قیمت برگ سبز چای، چقدر است؟

یک کیلو برگ سبز درجه یک، ۲۵ هزار تومان قیمت زده شده که با پول آن یک بسته چیپس هم نمی‌دهند. سال گذشته، درجه یک ۱۸ هزار تومان و درجه دو ۱۲ هزار تومان بود و افزایش قیمت اصلا جوابگوی افزایش تورم نیست. الان باید چای‌باغ‌ها برای سال آینده آماده و هرس شوند، اما فعلا دولت حدود ۴ ماه است سهم ۲۵ درصدش را پرداخت نکرده است.

با این شرایط چای‌باغ‌ها زیر تیغ جراحی می‌روند و بوته‌ها بریده می‌شود. چون کاشت چای صرفه اقتصادی ندارد یا باید تغییر کاربری بدهیم یا زمین‌ها را بفروشیم.

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید