بازگشت به دیپلماسی آمریکای بایدن؛ شعار یا واقعیت

 ظریف با یادآوری تداوم رویکرد خصمانه آمریکا گفت: این رویکرد باید تغییر کند اما دولت بایدن همچنان به مسدود کردن پول ایران برای خرید واکسن کووید۱۹ ادامه می‌دهد.

همزمان سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران گفت: بورل اعلام کرده آمادگی دارد از اعضای فعلی برجام، یعنی ۱+۴ و ایران برای یک جلسه غیر رسمی و از آمریکا به عنوان مهمان برای تدوین نقشه راه آینده دعوت کند چون با موضع ایران کاملا آشناست. ما در حال بررسی این پیشنهاد بورل هستیم و با بقیه دوستان و شرکای خود مثل چین و روسیه در حال مشورت هستیم، اما علی‌الاصول تصور می‌کنیم بازگشت آمریکا به برجام و اجرای تعهداتش و لغو تحریم‌ها، به مذاکره‌ نیاز ندارد.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه روز ۱۰ اسفند با قطعیت اعلام کرد با توجه به مواضع و اقدام‌های اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی، جمهوری اسلامی ایران زمان را برای برگزاری جلسه غیررسمی پیشنهادی توسط هماهنگ کننده اروپایی برجام مناسب نمی‌داند.

 سخنگوی وزارت امور خارجه اضافه کرد: هنوز هیچ تغییری در مواضع و رفتار ایالات متحده صورت نگرفته و دولت بایدن نه تنها سیاست شکست خورده فشار حداکثری ترامپ را کنار نگذاشته، بلکه حتی تعهد خود به اجرای کلیات وظایفش در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را اعلام ننموده است.

خطیب زاده با بیان اینکه اجرای تعهدات همه طرف‌ها در برجام موضوع مذاکره و بده بستان نیست و همه بده بستان‌ها ۵ سال پیش انجام شده است، گفت: آمریکا باید به تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه خود خاتمه دهد و به تعهدات برجامی خود بازگردد. این امر نه به مذاکره احتیاج دارد نه به قطعنامه در شورای حکام! جمهوری اسلامی ایران عمل را با عمل پاسخ خواهد داد و همان گونه که متناسب با رفع تحریم‌ها، به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت، به اقدامات و رفتارهای خصمانه نیز به همان شکل و صورت پاسخ خواهد داد.

اشاره سخنگوی وزارت امور خارجه به اقدامات تحریک آمیز و خصمانه اخیر دولت بایدن است، آمریکا از اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته در راستای فشار بر ایران برای عمل به تعهدات هسته‌ای خود، قطعنامه‌ای علیه جمهوری اسلامی تصویب کنند.

علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی هم روز یکشنبه در حاشیه نشست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: در صورتی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به اقدام ایران مبنی بر توقف پروتکل الحاقی قطعنامه‌ای را علیه کشورمان صادر کنند، ایران واکنش مناسبی را خواهد داشت و در این راستا نامه‌ای هم ارسال شده است.

اگر چه کاخ سفید از پاسخ منفی ایران برای حضور در نشستی غیررسمی به منظور احیای توافق هسته‌ای ابراز ناامیدی کرده، و تاکید کرده که آماده دیپلماسی هدفمند برای حل و فصل این موضوع است. اما برخورد تهاجمی دولت بایدن در خصوص شورای حکام نشان نمی دهد که بایدن واقعا به دنبال دیپلماسی و تعامل باشد. اقداماتی هم که دولت بایدن تا کنون در قبال توافق هسته‌ای انجام داده واجد ارزش دیپلماتیک قابل اعتنایی نیست.

بایدن روز ۳ بهمن در نخستین روزهای ریاست جمهوری خود دستور بازبینی فوری در تحریم‌های یکجانبه یا چندجانبه تجاری و اقتصادی، برای جلوگیری از تاثیر بی‌جهت آن برای مبارزه با کرونا را صادر کرد، اما عملا هیچ تحریمی لغو نشد و ایران برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی هنوز درگیر تحریم‌ها است.

رئیس جمهور جدید آمریکا اول اسفند دو اقدام دیگر به زعم خود انجام داد؛ سرپرست نمایندگی آمریکا در سازمان ملل به شورای امنیت اطلاع داده که دولت جو بایدن از اقدام دولت پیشین آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، موسوم به مکانیسم ماشه، صرف نظر کرده است. این در حالی است مکانیسم ماشه علیه ایران در همان دولت ترامپ در شورای امنیت شکست خورد.

همزمان دولت آمریکا محدودیت‌های تردد دیپلمات‌های ایرانی در مقر سازمان ملل در نیویورک را کاهش داد. این محدودیت‌ها در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ تشدید شد. این اقدام دولت بایدن نیز بنا به گفته یک مقام وزارت خارجه آمریکا با ایده برداشتن گام‌هایی در جهت رفع موانع غیرلازم در مسیر دیپلماسی چندجانبه با تغییر محدودیت‌ها بر عبور و مرور داخلی مطرح شده است و در واقع دولت بایدن به همان میزان از این اقدام سود می برد که برای ایران مفید است، اما این قدم در نهایت امتیازی برای ایران محسوب نمی‌شود.

هنوز هیچ تغییر ملموسی چه در عمل و چه در اظهارنظرهای دولت بایدن ایجاد نشده است. دونالد ترامپ که رفتار و روحیه ای نامتعادل داشت سنگی را در چاه انداخت اما در دولت بایدن نیز تاکنون عزمی برای بیرون کشیدن این سنگ دیده نمی‌شود. در چنین شرایطی انتظار نمی رود گفتار درمانی و مذاکره برای مذاکره گرهی از کار فروبسته توافق هسته‌ای باز کند. اکنون اتفاقا به نظر می رسد که انتقادات بایدن و همکاران وی از ترامپ درباره خروج از توافق هسته‌ای صادقانه نبوده و وی تنها برای ضربه زدن به ترامپ از این موضوع به عنوان مستمسکی برای حمله به ترامپ بهره‌برداری می‌کرده وگرنه بایدن هم در عمل همان راه ترامپ را با شکل و شمایل عامه پسندتری ادامه می‌دهد.

ولی نصر، رییس دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جانز هاپکینز، در واکنش به گزارش‌ها در مورد رد پیشنهاد اخیر اتحادیه اروپا توسط ایران برای برگزاری نشستی با حضور ایران، کشورهای ۱+۴ و آمریکا برای مذاکره در مورد برجام نوشت:عملا این به معنای استمرار سیاست فشار حداکثری است که البته حالا پشتیبانی اروپا را هم دارد. ایران تمایل به مذاکره با ترامپ زیر فشار حداکثری نداشت، حالا هم دلیلی ندارد این کار را در دوران بایدن انجام دهد. آمریکا هیچ سیاستی را تغییر نداده ‌است، جز اینکه با یک دیدار موافقت کرده که در آن ایران را سرزنش کند.

واقعیت این است که آمریکا و شرکای اروپایی در ماجرای برجام شکست اخلاقی بدی خوردند. بعد از ماه‌ها مذاکره سخت و طاقت فرسا توافقی کردند که به گفته خودشان برای آنها بسیار اهمیت داشت. اما در حالی که ایران به اذعان مکرر آژانس هیچ انحرافی از توافق نداشته است، آمریکا از توافق خارج شد و قطعنامه شورای امنیت را نقض کرد و اروپایی‌ها هم از وعده و عید فراتر نرفتند و با همراهی با تحریم‌های ظالمانه ترامپ چشم انتظار فروپاشی ایران زیر فشار حداکثری ترامپ شدند. البته ایران از گردنه ترامپ عبور کرد و توانست کم کم بر مشکلات فائق شود.

ایران در این مدت تجارب زیادی آموخته و توانسته بسیاری از ظرفیت‌های خود را فعال کند. اکنون هم به نظر نمی رسد تا زمانی که بایدن واقعا اراده و قصدی برای بازگشت به دیپلماسی از خود نشان ندهد، دستاورد قابل اعتنایی کسب کند. ایران همچنان آماده تعامل و دیپلماسی با شرایط برابر و منطقی است  و به هرگونه رفتار و رویکردی پاسخ متناسب می دهد.