این روز‌ها مشکل کمبود شیرخشک، به سایر نگرانی‌های خانوار‌های دارای فرزند نوزاد اضافه کرده است. دست‌اندرکاران این حوزه معتقدند که این وضعیت در سال جاری و همزمان با ایجاد تغییراتی در سازمان غذا و دارو رخ داده است. آن‌ها همچنین تاکید می‌کنند طی ۱۵ سال گذشته در تولید شیرخشک نوزادان خودکفا شده و به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان شیرخشک در منطقه قادر بودیم مازاد محصولات‌مان را به کشور‌های سوریه، عراق، لبنان و… صادر کنیم.
در واقع این کشور‌ها به تولید ایران وابسته بودند درحالی‌که این روز‌ها به یکی از واردکنندگان این محصول تبدیل شده‌ایم. با توجه به اینکه نیاز سالانه کشور به شیرخشک ۶۰ میلیون قوطی است و کارخانه‌های کشور ظرفیت تولید سالانه ۱۱۷ میلیون قوطی را دارند، امروز کمبود شیرخشک در کشور به جایی رسیده که سجاد اسماعیلی، مشاور رئیس سازمان غذا و دارو در توضیح این شرایط اعلام کرده است: «بانک‌هایی که جهت انتقال ارز شیر خشک با شرکت‌های شیرخشک کشورمان کار می‌کنند، بانک‌های اروپایی هستند که متاسفانه در خردادماه امسال کشورمان را تحریم کردند و این تحریم هم مزید بر علت شد و بعد از اینکه ۱۰ میلیون یورو از سوی بانک مرکزی برای تامین ماده اولیه شیرخشک تامین شد، پول در بانک اروپایی به دلیل تحریم‌ها، بلوکه شد و بعد از یک ماه پیگیری، نهایتاً پول واریزی برگشت داده شد.»
اگر چه اسماعیلی همه مشکلات این حوزه را به دلیل تحریم‌ها می‌داند، اما متخصصان تاکید می‌کنند که مسئله تحریم‌ها تنها بخشی از مشکلات زمینه‌ساز این بحران است و باید به سوءمدیریت‌ها در این زمینه توجه کرد. سوءمدیریتی که برخی آن را متوجه عدم رسیدگی و تخصیص ارز مورد نیاز به همه کارخانه‌های تولیدکننده این محصول حساس و به کارگیری راه‌کار‌های بی‌نتیجه و مقطعی می‌دانند آن‌هم در شرایطی که مسئولان کشور به انحاء مختلف بر افزایش فرزندآوری تاکید می‌کنند.
کمبود این محصول و به تبع آن، گرانی قیمت آن نسبت به تعداد مورد نیاز شیرخشک برای تامین غذای ماهانه نوزادان این سوال را ایجاد می‌کند که خانواده‌ها براساس کدام شاخص رفاهی باید نسبت به فرزندآوری اقدام کنند. البته این مشکلات تنها یک روی سکه است. روی دیگر سکه معضلات تامین شیرخشک نوزادان، به دستور عجیب سازمان غذا و دارو باز می‌گردد. بر اساس این دستورالعمل از ۲۰ مهرماه عرضه شیرخشک رگولار (عادی) در داروخانه‌ها با ثبت کد ملی و تاریخ تولد نوزاد در سامانه تیتک سازمان غذا و دارو انجام می‌شود.
دستوری که علت آن قاچاق و خروج شیرخشک از زنجیره توزیع رسمی عنوان شده است. اما بیش از هر چیز کمبود این محصول را به عنوان عامل این دستور در ذهن تداعی می‌کند؛ موضوعی که زندگی و رشد فرزندان متولد شده در خانواده‌های فاقد شناسنامه ایرانی را با مشکلاتی فزاینده مواجه می‌کند. به بیان دیگر در حالی‌که تعداد قابل‌توجهی از ایرانیان در مناطقی از ۵ استان سیستان‌وبلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان غربی بنا به دلایل مختلف همچنان از داشتن شناسنامه و مدارک هویتی محروم هستند، ارائه کدملی در ازای دریافت شیرخشک فرزندان این خانواده‌ها را با مشکل کمبود شدید مواد غذایی مورد نیاز برای رشد کودک مواجه می‌کند.
منوچهر دادگر، مدیرکل امور فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا در این‌باره تصریح کرده است: «برای اتباع و افراد فاقد شناسنامه نیز از معاونان غذا و داروی سراسر کشور خواسته‌ایم که با همکاری اداره ثبت استانی، یک کدمجازی تهیه و به ما اعلام شود تا برای اتباع و افراد فاقد شناسنامه نیز سهمیه در نظر گرفته شود. در مجموع داروخانه‌ها موظفند هر کسی که مراجعه کرد شیرخشک را با کد ملی تحویل دهند.»، اما مشخص نیست تا تهیه و دریافت این کد مجازی فرزندان فاقد شناسنامه کشور و همچنین کودکان اتباع که به هر دلیلی از دسترسی به شیر مادر محروم مانده‌اند باید چه شرایطی را تحمل کنند و چگونه از حقوق کودکانه خود برای تامین غذا و رشد سالم برخوردار خواهند شد.
تولیدکنندگان به صورت منظم تامین ارز نمی‌شوند
هانی تحویل‌زاده، رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک درباره برگشت مبلغ ارز واریزی به بانک اروپایی برای تامین ماده اولیه شیرخشک و تاثیر آن بر بازار شیرخشک کشور به هم‌میهن گفت: «پنج کارخانه شیرخشک نوزاد در کشور وجود دارد که سازمان غذا و دارو از ابتدای سال جاری تاکنون تنها لیست ارزی دو کارخانه را که بدهی ارزی به خارج داشته‌اند، به بانک مرکزی ارسال کرده است. اگر سازمان غذا و دارو تامین ارز همه ۵ کارخانه تولیدکننده شیرخشک را براساس میزان نیاز تولیدی آن‌ها به صورت پیوسته و منظم هر ماه انجام می‌داد، مشکلی که تنها برای یک تولیدکننده به‌صورت مقطعی ایجاد شده بود، تاثیری در تامین شیرخشک بازار نمی‌گذاشت؟»
او تاکید کرد: «مشکل اصلی عدم ارسال لیست تخصیص ارز از سازمان غذا و دارو به بانک مرکزی است که باعث شده ذخایر مواد اولیه تولید شیرخشک در کارخانه‌های تولیدکننده این محصول یا به اتمام برسد یا اینکه به چند ماه تقلیل یابد. این مسئله مشخص است که برای تامین بازار توسط تولیدکنندگان شیرخشک باید ظرفیت تمامی تولیدکنندگان پر باشد و به اندازه ۵ یا ۶ ماه مواد اولیه داشته باشند.»
رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک اظهار کرد: «ظرفیت تولید شیرخشک توسط این پنج کارخانه تولید این محصول در کشور سالانه ۱۱۷ میلیون قوطی است که این میزان ۲ برابر مصرف داخلی است. بیانیه بانک مرکزی مبنی بر تخصیص ۲/۲ میلیارد دلار به سازمان غذا و دارو از اول سال تا مهرماه نشان می‌دهد که ارز مناسب توسط بانک مرکزی به‌صورت مداوم تامین شده، اما سازمان غذا و دارو به مقدار مناسب از این ارز در تامین مواد اولیه تمامی کارخانه‌های شیرخشک کودک که حوزه بسیار حساسی است، استفاده نکرده است.»
رئیس انجمن تولیدکنندگان شیرخشک در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر با کمبود شیرخشک در بازار مواجه هستیم؟ تصریح کرد: «قطعاً با مشکل مواجه هستیم به این دلیل که عدم تخصیص ارز باعث شده ۲ کارخانه تولیدکننده از چرخه تولید خارج شوند و یک کارخانه هم تنها برای ۲ ماه ذخیره مواد اولیه دارد؛ بنابراین رفع این شرایط بستگی به عملکرد سازمان غذا و دارو دارد. اگر همه کارخانه‌های تولیدی به چرخه تولید بازگردند و با ظرفیت کامل کار کنند، شرایط به تدریج رو به بهبودی می‌رود و در ۵ ماه آینده مشکل کامل حل می‌شود.»
سوءمدیریت عامل اصلی کمبود شیرخشک
امین عینکچی، عضو انجمن داروخانه‌داران تهران نیز درباره مشکلات تامین شیرخشک در کشور گفت: «داروخانه‌ها در خصوص تامین شیرخشک مورد نیاز مردم با مشکل مواجه هستند. برای نظارت بر عرضه شیرخشک اعلام شد که حتماً عرضه شیرخشک با ارائه کد ملی همراه باشد و کد ملی علاوه بر بارکد هر قوطی شیرخشک عرضه‌شده وارد سامانه تیتک (سامانه‌ای تحت نظر وزارت بهداشت) شود. با توجه به اینکه این مراحل به مشکلات ما اضافه می‌کند ما و انجمن داروسازان به وزارت بهداشت اعلام کردیم که این مسیر درست نیست، اما متاسفانه مسئولان این موضوع را نپذیرفتند. در حالی‌که این مسیر از ۴۰ سال پیش همواره وجود داشته و مسیری شکست‌خورده است.»
او با بیان اینکه به موضوع برگشت ارز توسط بانک اروپایی اشراف ندارم، اما نمود آن در بازار حکایت از مشکل در تامین شیرخشک دارد، تصریح کرد: «کشور تنها در یک مقطع کوتاهی مشکل شیرخشک نداشت. ما امروز با کمبود شیرخشک مواجه هستیم. ممکن است یک مقام مسئول بگوید اگر به داروخانه سیزده آبان یا هلال‌احمر مراجعه کنید همه اقلام موجود است، دلیل این موضوع آن است که به دلیل وابستگی این داروخانه‌ها به وزارت بهداشت میزان بیشتری شیرخشک داده می‌شود، اما این موضوع نمی‌تواند نشانه آن باشد که همه داروخانه‌ها شیرخشک به میزان کافی دارند.»
عینکچی با اشاره به تاکید دولت بر افزایش فرزندآوری اظهار کرد: «این تلاش‌ها در حالی است که ما در دو زمینه تامین پوشک‌بچه و شیرخشک با مشکل مواجه هستیم. یک بچه با وزن متناسب قاعدتاً رو به رشد و یک قوطی شیرخشک تنها برای سه یا چهار روز او کافی است؛ بنابراین شیوه فعلی توزیع شیرخشک مشکلی را حل نمی‌کند و مقطعی است. اگر همین میزان شیرخشک موجود در بازار با همین شیوه توزیع کفایت نکند چه باید کرد؟»
این داروخانه‌دار با تاکید براینکه مسئولان می‌گویند تحریم دارویی نداشته‌ایم، تصریح کرد: «ممکن است در حوزه انتقال ارز و واریز پول مشکل وجود داشته باشد. به هر حال مشکلات فراتر از این است که تنها در حوزه تحریم بررسی شود. سوء مدیریت موضوع مهمی است. معتقدم کمبود شیرخشک تنها با تحریم مرتبط نیست. تنها مشکل در حوزه شیرخشک نیست. سیستم مدیریت ما درست نیست. از طرف دیگر قیمت ارز افزایش یافته است و برای تامین دارو یا مواد اولیه شیرخشک ما نیاز داریم مسیرمان را هموار کنیم. اگر مسیر هموار نباشد افراد از ادامه کار منصرف می‌شوند و در بخش دیگری سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ بنابراین علاوه بر تحریم، قیمت ارز و سوءمدیریت نیز بر کمبود شیرخشک تاثیرگذار هستند.»
