بررسی رابطه کارت سوخت با قاچاق انرژی

 در سال ۱۳۹۴ با توجه به کاهش جهانی قیمت نفت، بهای فرآورده‌های نفتی نیز کاهش یافت. از این رو اگر دولت طرح سهمیه بندی را حفظ می کرد، ناچار بود بنزین غیر سهمیه‌ای را به قیمتی بالاتر از ۱۰۰۰ تومان عرضه کند که این مفهوم را در برداشت که بنزین به قیمتی بالاتر از فوب خلیج فارس به مردم فروخته شده است؛ بنابراین دولت به تک نرخی کردن بنزین اقدام کرد.

پس از تک نرخی شدن بنزین، مردم هنگام سوخت گیری، ترجیح دادند از کارت سوخت جایگاهدار به جای کارت سوخت شخصی استفاده کنند. اما در سال های بعد با توجه به افزایش قیمت دلار و همچنین قیمت نفت خام، کم‌کم قیمت بنزین داخلی نسبت به فوب خلیج فارس کاهش چشم‌گیری پیدا کرد و این امر دولت و مجلس را بر آن داشت تا مجددا طرح سهمیه‌بندی بنزین یارانه‌ای را شروع کنند و این بدان معنا بود که مردم باید مجددا از کارت سوخت شخصی برای سوخت گیری استفاده کنند چون با استفاده از کارت سوخت جایگاه باید از بنزین با نرخ غیر یارانه‌ای استفاده می‌کردند.

بر این اساس فعالیت جدی تر کارت سوخت شخصی در جایگاه‌ها این شائبه را به وجود آورد که کارت سوخت مجددا احیا شده و تصمیم نادرست موجب تحمیل خسارت به کشور شده است، این در شرایطی است که طبق آمار ارائه شده از سوی وزارت نفت، با وجود تک نرخی شدن قیمت بنزین در خرداد ۱۳۹۴، کارت سوخت هیچگاه حذف نشد و از زمان شروع فعالیت سامانه هوشمند سوخت از نیمه دوم سال ۱۳۸۵ که به صورت پایلوت راه اندازی شده و از ششم تیرماه ۱۳۸۶ با سیستم سهمیه بندی، تا کنون ادامه داشته و هرگز خودرویی طی این سالها بدون کارت سوخت(شخصی یا جایگاه) نمیتوانسته به سوخت گیری اقدام کند.

بنا بر اظهارات وزیر نفت از سال ۱۳۹۲ تا اوایل ۱۳۹۸ بیش از ۹ میلیون کارت نو شماره و بیش از ۷۰۷ میلیون کارت المثنی صادر شده و هر ساله نیز قراردادهایی با هزینه حدود ۱۰۰ میلیارد تومان در ستاد شرکت ملی پخش و مناطق آن به منظور پشتیبانی و به روز رسانی این سامانه (نرم افزار، سخت افزار) منعقد شده‌است.

اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که کارت سوخت در سال های اخیر چه تاثیری بر میزان قاچاق این فراورده نفتی در کشور گذاشته است؟ در این رابطه علیرضا صادق آبادی – مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران- به ایسنا گفت: شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در طول این سال‌ها به هیچ مصرف‌کننده‌ای بدون کارت هوشمند سوخت فرآورده گازوییل عرضه نکرده است و تمام مصرف‌کنندگان فقط با کارت سوخت و بر اساس پیمایش سوخت گیری می کنند؛ این درحالی است که غالب کشفیات قاچاق فرآورده‌های نفتی در این سالها به گازوییل مربوط بوده است.

بنابراین اگر سامانه هوشمند سوخت می‌توانست جلوی قاچاق را بگیرد، این موضوع درباره قاچاق گازوییل محقق می‌شد، پس این نشان می‌دهد که سامانه هوشمند سوخت چنین توانی را ندارد، به گفته صادق آبادی اما شاید عده‌ای دوست دارند، فکر کنند می‌شود کارتی طراحی کرد که بدون سیاست قیمتی و بدون محدودیت، مصرف را کم کند و بتواند جلوی قاچاق گازوییل را بگیرد.

به گفته وی حتی در کشفیات بنزین قاچاق که کمتر از ۳ درصد کل کشفیات قاچاق فرآورده‌های نفتی را به خود اختصاص می دهد، می‌بینید که باز هم آن کشفیات در استان‌هایی بوده که به هیچ‌وجه بدون کارت سوخت شخصی، بنزین توزیع نشده است.

وی درباره نقش کارت سوخت در جلوگیری از قاچاق معتقد است: توزیع سوخت از طریق کارت سوخت چه در بنزین و چه در گازوییل نقش عمده‌ای در جلوگیری از قاچاق فرآورده نخواهد داشت؛ اما عجیب است که عده‌ای هنوز مدعی‌اند که می‌توانستند اعدادی از سامانه بیرون بیاورند که بر اساس آن بفهمند قاچاق بنزین در کشور انجام می‌شود یا خیر و یا عدد آن چقدر است. باید به این نکته توجه کرد که قاچاق فعالیتی بدون نشانه است، بنابراین عدد دقیقی نمی‌توان برای آن عنوان کرد.

گفتنی است در سال ۱۳۹۵ قیمت بنزین بر اساس فوب خلیج فارس ۹۹۲ تومان بوده است، در آن سال نرخ ارز حدود ۳۲۰۰ تومان بود و قیمت نفت هم در محدوده ۳۰ تا ۴۰ دلار برای هر بشکه معامله می‌شد. یعنی قیمت فوب خلیج‌فارس بنزین از قیمت داخلی آن ارزان‌تر بود، بنابراین منطقی است که قاچاق بنزین در آن بازه زمانی سود اقتصادی در برنداشته است، به‌ویژه آنکه کار قاچاق حتی با ۱۰ تا ۲۰ درصد سود هم به صرفه نیست و به دلیل ریسک‌پذیری حاشیه سود بالایی می‌خواهد، بنابراین مصرف در سال ۹۵ که ۷۵ میلیون لیتر بوده که مصرف واقعی بنزین است.

حال با توجه به رشد ۳۳ درصدی تعداد خودروهای شخصی از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ اگر همین رشد به میزان مصرف بنزین تعمیم پیدا کند، به عدد ۹۹ میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۹۸ میرسیم که میانگین مصرف بنزین قبل از سهمیه‌بندی در سال گذشته در حدود همین میزان بود. بنابراین  بر اساس آمار و اطلاعات موجود می توان گفت که به رغم اینکه کارت سوخت هیچ گاه حذف نشده، اما استفاده یا عدم استفاده از کارت سوخت شخصی نیز تاثیری بر میزان قاچاق بنزین نداشته و نخواهد داشت.