آزادسازی ۶ میلیارد دلار ارز بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی و تبادل زندانیان ایران و امریکا، در روزهای اخیر سرخط اخبار بین‌الملل بسیاری از رسانه‌ها بود.
جزئیاتی که تاکنون از این توافق منتشر شده، نشان می‌دهد که زندانیان از زندان اوین به هتل منتقل شدند. البته هنوز تاریخ دقیق تبادل آنها مشخص نیست. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا نیز در واکنش به گزارش‌های منتشرشده گفت این گامی مثبت است، اما فقط آغاز روند است. امیدوارم که به بازگشت آنها به امریکا منجر شود.
گمانه‌زنی‌ها درباره این موضوع در جریان است. برخی می‌گویند مذاکرات ایران و امریکا برای توافق هسته‌ای به بن‌بست خورده است و توافق اخیر صرفا به همین دو مورد ختم می‌شود. گروهی دیگر از کارشناسان اما می‌گویند توافق اخیر نشان از توافق بزرگ‌تر می‌دهد؛ به‌ویژه آنکه در ماه‌های اخیر با کند شدن روند مذاکرات، برخی می‌گفتند پیش‌شرط توافق در گام اول همین تبادل زندانیان است.
تبادل زندانیان، گامی در جهت تفاهم موقت
عبدالرضا فرجی‌راد، سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان می‌گوید: «مذاکرات ایران و امریکا ماه‌هاست که به صورت مستقیم و غیرمستقیم در جریان است. در ماه‌های اخیر امیدواری‌هایی با این مذاکرات شکل گرفت و قرار بود حدود ۲۴ میلیارد دلار از منابع ارزی ایران آزاد شود. طرفین برای آزاد کردن یکی از گروگان‌ها به اختلاف خوردند و مذاکرات متوقف شد.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «پس از مدتی طرفین بدون سر و صدا مذاکرات را از سر گرفتند و به توافق رسیدند که زندانی مورد اختلاف در میان زندانیان مورد تبادل باشد. فعلا هم فقط پول بلوکه‌شده در کره جنوبی آزاد شود.»
فرجی‌راد می‌گوید: «این موضوع نشان می‌دهد که تمام بسته تفاهم میان ایران و امریکا انجام نشده است. به نظر طرفین مذاکرات به این نتیجه رسیدند که فعلا بخشی از این منابع آزاد شود و مذاکرات برای سایر موارد مورد اختلاف ادامه پیدا کند.»
ماجرای تفاهم موقت چیست؟
اشاره فرجی‌راد به گزارش‌هایی است که برخی از رسانه‌ها از تفاهم موقت میان ایران و امریکا در ماه‌های اخیر منتشر کردند. خردادماه سال جاری، خبرگزاری ایسنا در گزارشی نوشت که به اطلاعاتی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد به زودی مبلغ ۲۴ میلیارد دلار ارز منابع بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی و عراق و از طریق منابع قابل دسترسی کشور در صندوق بین‌الملل پول وارد ایران خواهد شد.
بنا بر این گزارش پس از سفر سطان عمان به ایران و سفر مشاور رئیس جمهور امریکا به عمان، قرار شد که در قالب تفاهمی با ایران این منابع ارزی بلوکه‌شده آزاد شود. هفت میلیارد دلار از این منابع ارزی در کره جنوبی بود و ۱۰ میلیارد دلار نیز در عراق.
حالا اما فقط صحبت از آزادسازی منابع بلوکه‌شده در کره جنوبی و آن هم در ازای دارو و غذاست.
تبادل زندانیان ارتباطی به احیای برجام ندارد
آزادسازی منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی و تبادل زندانیان زمینه چه توافقی است؟ آیا مقدمه‌ای برای احیای برجام است یا توافق غیرعلنی؟
سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان به تجارت‌نیوز می‌گوید: «این همان تفاهمی است که در ماه‌های اخیر میان ایران و امریکا مورد بحث بود. اگر قرارداد بود باید به کنگره امریکا می‌رفت و برای دولت بایدن دردسر داشت.»
او توضیح می‌دهد: «مذاکرات پیرامون تفاهم نانوشته‌ای بود که قرار بود به صورت یک بسته انجام شود. یعنی منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در سه بخشی که اشاره کردم، آزاد شود. ایران غنی‌سازی را بالای ۶۰ درصد نبرد و نفت ایران نیز بیشتر به فروش برسد. به عبارتی آزادی اقتصادی بیشتری به ایران داده شود. اما اقدامی که در روزهای اخیر انجام شد، فقط بخشی از این تفاهم‌نامه بود. مذاکرات باید ادامه پیدا کند تا سایر موارد تفاهم‌نامه نیز اجرا شود.»
فرجی‌راد می‌گوید: «این موضوع، ارتباط مستقیمی با احیای برجام ندارد. مذاکرات برجام طولانی‌‌تر است و باید تغییراتی در آن صورت بگیرد. بعید می‌دانم که تا پیش از انتخابات درباره برجام به توافق برسند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «طرفین می‌خواهند یک تفاهم موقتی داشته باشند که تنش را کاهش دهند. قرار است در این کاهش تنش، نیروهای نیابتی ایران در عراق به مواضع امریکا حمله نکنند.»
ایران و امریکا به توافق نیاز دارند
فرجی‌راد به تجارت‌نیوز می‌گوید: «فکر می‌کنم روند مذاکرات برای رسیدن به تفاهم بزرگ‌تر ادامه پیدا کند، چون هر دو طرف به آن نیاز دارند. دولت امریکا برای آزادی زندانیان تحت فشار بود. ضمن اینکه باید توافقی با ایران انجام دهد تا در مقابل رقبای داخلی خود حرفی داشته باشند. امریکا می‌خواهد تنش با ایران را تا زمان انتخابات کاهش دهد.»
او ادامه می‌دهد: «ایران نیز به این توافق نیاز دارد، چون ارز در کشور کم است، تورم بسیار بالاست، بسیاری از پروژه‌ها را نمی‌توانند اجرا کنند و… .»
اما تنش در خلیج فارس میان ایران و امریکا به چه معناست؟ فرجی‌راد در پاسخ می‌گوید: «این موضوع چند دلیل دارد. یک پیام امریکا به ایران است که ما مواظب میزان غنی‌سازی شما هستیم، اگر غنی‌سازی به آستانه برسد، نیروهای ما درمنطقه حضور دارند. در واقع نوعی تهدید است.»
او ادامه می‌دهد: «دوم آنکه امریکا به بهانه تامین امنیت کشتی‌ها (که ایران جلوی کشتی‌ها را می‌گیرد) به کشورهای عرب حوزه خلیج فارس اطمینان دهد.»
فرجی‌راد در ادامه می‌گوید: «سومین دلیل این است که امریکا از گسترش روابط روزافزون چین با جنوب خلیج فارس نگران شده است. آنها نگران هستند که اگر سرعت توسعه روابط چین با این کشورها ادامه پیدا کند، این کشور در سال‌های آینده حرف اول را در منطقه خواهد زد. بنابراین این نیروها در منطقه حضور دارند تا به اعراب خلیج فارس بگویند ما منافع خود را در منطقه از دست نمی‌دهیم. با این توضیحات، حضور نیروهای امریکایی در منطقه صرفا برای ایران نیست، بلکه یکی از اهداف آنها ایران است.»
جیب ایران خالی است
برخی از تحلیلگران می‌گویند برنده تفاهم اخیر، امریکاست. به گفته آنها ایران دسترسی مستقیم به منابع مالی خود ندارد و فقط می‌تواند اقلام بشردوستانه در ازای منابع بگیرد.
فرجی‌راد در این مورد می‌گوید: «ایران به این پول بسیار نیاز داشت، پس در این معامله، کشور ما هم برنده است. جیب ایران خالی بود و ارز نداشت. برای خرید برخی اقلام ضروری کشور هم ارزی نداشتیم. اینکه از هفت میلیارد دلار به ۶ میلیارد دلار رسیدیم به این دلیل است که ارزش پول کره جنوبی پایین آمده است. اگر زودتر به تفاهم می‌رسیدند، ایران اینقدر ضرر نمی‌دید.»
او در پایان می‌گوید: «برخی هم می‌گویند که اگر منابع ارزی در کره می‌ماند و ایران از آنجا اقلام مورد نظر را می‌خرید، کمتر از این جابه‌جایی ارز ضرر می‌دید. در این مورد باید گفت که ایران به کره جنوبی اعتماد نداشت و بهتر می‌دید که این پول به کشور همسایه با پشتوانه مشخص انتقال داده شود.»
