تعطیلی بورس موقت یا بلندمدت؟

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه: در شرایط جنگی، شورای بورس اختیار دارد تا حداکثر سه روز بازار سرمایه را تعطیل کند تا بازار فرصت داشته باشد تا واکنش‌های اولیه را هضم کند و آرامش نسبی برقرار شود. این اقدام به دلیل آن است که بسیاری از شرکت‌های بزرگ ایرانی در بورس حضور دارند و نوسانات شدید می‌تواند تاثیر منفی گسترده‌ای بر عملکرد آنها بگذارد. بررسی تجربه پس از حملات ۱۱ سپتامبر نشان می‌دهد تعطیلی موقت بازار، کمک می‌کند تا وضعیت بازار بهتر تحلیل شود و تصمیم‌های منطقی‌تری گرفته شود. بنابراین، به نظر می‌رسد بهترین راهکار در شرایط فعلی، تعطیلی بازار به مدت یک هفته باشد تا وضعیت و جهت‌گیری بازار مشخص شود. پس از آن، با کاهش دامنه نوسان می‌توان بازار را به صورت کنترل‌شده‌تری هدایت کرد و از نوسانات هیجانی جلوگیری کرد.

سرور قاراخانی، کارشناس بازار سرمایه: همان‌طور که مشاهده می‌کنید ریسک‌های سیاسی و ژئوپلیتیک کشور به‌شدت افزایش ‌یافته و با حمله اسرائیل به خاک ایران، کشور در وضعیت جنگی قرار گرفته است. در چنین شرایطی، طبق ماده ۳۲ قانون و دستورالعمل شرایط اضطراری بازار که توسط شورای‌عالی بورس تصویب شده، بازار سرمایه در شرایط فورس ماژور (شرایط اضطراری) می‌تواند تعطیل شود. تعطیلی بازار در شرایط جنگ و بحران، قانونی است که برای حفظ حقوق و منافع سهامداران تدوین شده و سازمان بورس موظف است بهترین تصمیم را در این راستا اتخاذ کند، اما به دلایلی، این سناریو تاکنون منتفی شده و بازار به روش‌های دیگری برای کنترل شرایط ادامه داده است. در این وضعیت خاص و با توجه به هیجان شدید بازار سرمایه، باز ماندن بازار بیشتر باعث ضرر سهامداران می‌شود. نقدشوندگی در چنین شرایطی کاهش شدیدی پیدا می‌کند؛ چرا که تعداد خریداران بسیار کم و صف‌های فروش بسیار طولانی است. در این شرایط فورس ماژور، هیجانات بازار بسیار بالا بوده و کنترل آن بسیار دشوار است. به نظر من، یکی از کم‌ضررترین راهکارها، محدودکردن دامنه نوسان قیمت‌هاست؛ به‌ویژه کاهش دامنه نوسان به مثبت و منفی یک درصد، همچنین اعمال محدودیت در فروش سهام و تغییر حجم‌مبنا به‌گونه‌ای که فروش گسترده نتواند قیمت پایانی را به‌شدت کاهش دهد، می‌تواند تا حد زیادی به کنترل بازار کمک کند. البته در برخی موارد، بستن کامل بازار سرمایه در چنین شرایطی به‌مراتب بهتر از باز گذاشتن آن است؛ زیرا در شرایط هیجانی فعلی، باز بودن بازار به معنای تشدید صف‌های فروش و کاهش شدید نقدشوندگی خواهد بود. با توجه به این که نهادهای مالی و بانک‌ها به فعالیت خود ادامه خواهند داد، تعطیلی بازار سهام به مدت محدود می‌تواند به تثبیت شرایط کمک کند. در غیر این صورت، بازار به صحنه‌ای پر از هرج‌ومرج و صف‌های فروش گسترده تبدیل خواهد شد که نه‌تنها نقدشوندگی را به‌شدت کاهش می‌دهد، بلکه حقوقی‌ها نیز قادر به حمایت و جمع‌آوری صف‌های فروش نخواهند بود، حتی خود آنها گاهی در صف فروش قرار می‌گیرند که این موضوع مکانیسم طبیعی بازار را دچار اختلال می‌کند. درنهایت به نظر می‌رسد بهترین راهکار، اعمال محدودیت‌های ویژه و سخت‌گیرانه در دامنه نوسان، حجم فروش و حجم‌مبنا باشد تا بازار از این چرخه هیجانی و صف‌های فروش مداوم خارج شود. اگرچه احتمال تعطیلی بازار نیز وجود دارد که در این شرایط بحرانی قطعاً بهترین گزینه خواهد بود.

با استناد به تجربه‌های جهانی، تعطیلی بازار سرمایه در شرایط جنگی امری مرسوم تلقی می‌شود؛ چنانکه در جریان آغاز جنگ روسیه و اوکراین، بورس مسکو به‌رغم ثبات نسبی اقتصادی روسیه، به مدت ۲۴ روز متوالی تعطیل شد. بورس مسکو از ۲۸ فوریه تا ۲۴ مارس به مدت ۲۴ روز کاری تعطیل بود. البته بورس مسکو روز دوشنبه ۲۱ مارس معاملات اوراق قرضه دولت فدرال را از سر گرفت، اما معاملات سهام از زمان تعطیلی این بورس در ۲۸ فوریه تا ۲۴ مارس تعطیل بود. زمانی که بورس مسکو بازگشایی شد، در ابتدا بانک روسیه در بیانیه‌‌ای اعلام کرد روز پنجشنبه ۲۴ مارس معاملات سهام این بورس فقط از ساعت ۹:۵۰ صبح تا ۲ بعد از ظهر به وقت مسکو باز خواهد بود و فروش استقراضی اوراق بهادار ممنوع است. سهام‌هایی که معاملات خود را از سر خواهند گرفت شامل غول‌های نفتی گازپروم و روس‌نفت و همچنین موسسات مالی اسبربانک و بانک اعتباری مسکو هستند.
اکنون نیز درحالی‌که فضای جنگی به‌طور عملی بر کشور حاکم شده، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که چنین وضعیتی هنوز به‌درستی درک و مدیریت نشده است. در این میان، برخی تحلیلگران پیشنهاد می‌کنند بورس تهران دست‌کم برای چند روز تا یک هفته، با امکان تمدید تا یک ماه، تعطیل شود تا از سقوط گسترده شاخص‌ها و شکل‌گیری صف‌های سنگین فروش جلوگیری شود. به‌گفته آن‌ها، اولویت نخست مدیران بازار در شرایط جنگی باید حفظ ثبات و جلوگیری از سقوط آزاد بازار باشد؛ هدفی که بدون اتخاذ تصمیماتی همچون تعطیلی موقت و کنترل‌شده، دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.