توقف سرمایه‌گذاری در تولید

حجم حقیقی تشکیل سرمایه ماشین آلات در تابستان امسال بعد از شش سال به مقدار تابستان سال 96 رسیده است.

سرمایه‌گذاری در ماشین آلات و نقش آن در رشد اقتصادی

براساس مبانی علم اقتصاد، تولید ناخالص داخلی به دو روش ارزش افزوده و هزینه نهایی مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در روش هزینه نهایی کل تولیدات یک کشور از مجموع مصرف خصوصی(مردم)، مخارج دولت، سرمایه‌گذاری و خالص صادرات برآورد می‌شود. باید گفت در اقتصاد از سرمایه‌گذاری به عنوان موتور رشد اقتصادی یاد می‌شود. چرا که افزایش سرمایه‌گذاری به ایجاد زیرساخت‌های مناسب و پایدار در جهت افزایش بهر‌ه‌وری و رشد اقتصادی با ثبات منجر می‌شود.

از همین‌رو سرمایه‌گذاری مهمترین عامل برای زمینه چینی رشد اقتصادی بلندمدت محسوب می‌شود. سرمایه‌گذاری در حساب‌های ملی دو جز را شامل می‌شود؛ تشکیل سرمایه ماشین آلات و دیگری تشکیل سرمایه ساختمان.

چون سرمایه‌گذاری در ماشین آلات به معنای امکانات بهتر و به روزتر در صنایع و بهره‌وری بالاتر نیروی کار است بنابراین در این گزارش به روند تشکیل سرمایه در ماشین آلات پرداخته شده است.

برهه اول : تحریم‌های بین المللی

شروع تحریم‌های بین المللی در سال ۹۰ منجر به وضعیتی بحرانی در اقتصاد ایران شد. به طوری که این تحریم‌ها موجب شد تا موانع زیادی بر روی واردات مواد اولیه و ماشین آلات به ایران ایجاد شود که در نتیجه سرمایه‌گذاران و فعالان تولیدی را با ریسک‌های زیادی مواجه کرد. از همین‌رو در تابستان سال ۹۱ رشد سرمایه‌گذاری در ماشین آلات به نزدیک منفی ۳۰ درصد سقوط کرد. در این فصل پایین‌ترین حجم سرمایه‌گذاری در این محصولات نیز رقم خورده و برابر با ۱۳۷ هزار میلیارد تومان بوده است.

در سال‌های بعد اما رشد سرمایه‌گذاری در این محصولات افزایش داشت که صرفا به دلیل کاهش شدید آن در سال‌های ابتدایی شروع تحریم‌ها بود. در تابستان سال ۹۳ به علت زمزمه‌های رسیدن به توافق میان قدرت‌های جهانی و ایران و همچنین منفی شدن شدید رشد سرمایه‌گذاری در سال قبل از آن ، نرخ رشد تشکیل سرمایه ماشین آلات به نزدیک ۳۲ درصد رسید که بالاترین نرخ رشد سرمایه‌گذاری در ۱۴ سال اخیر محسوب می‌شود.

برهه دوم : برجام

پس از مذاکرات طولانی میان ایران و قدرت‌های جهانی بر سر پرونده هسته‌ای، سرانجام توافق جامع اقدام مشترک موسوم به برجام به امضا رسید. براساس این توافق تحریم‌های آمریکا، اروپا و سازمان ملل علیه ایران رفع شده و چشم انداز مثبتی پیش روی اقتصاد کشور قرار گرفت. برهمین اساس واردات ماشین آلات و مواد اولیه صنایع نیز راحت‌تر از قبل انجام شد. به این ترتیب در دو تابستان سال‌های ۹۵ و ۹۶ نرخ رشد تشکیل سرمایه ماشین آلات مثبت شد. به طوری که در تابستان سال ۹۵ نرخ رشد سرمایه‌گذاری ماشین آلات برابر با ۱۱.۶ درصد و تابستان ۹۶ معادل ۱۵.۵ درصد بوده است. بالاترین میزان سرمایه‌گذاری ماشین آلات از سال ۹۰ تا ۹۶ نیز در تابستان ۹۶ اتفاق افتاده و معادل ۲۳۲ هزار میلیارد تومان ثبت شده است.

برهه سوم : خروج ترامپ از برجام

روی کار آمدن ترامپ در اواخر سال ۹۵ منجر به شکل‌گیری یک فضای عدم قطعیت و همراه با نااطمینانی بود. در نتیجه با افزایش تنش‌های سیاسی مربوط به برجام، ایالات متحده با تصمیم ترامپ تصمیم به خروج از برجام گرفت و سایه تحریم مجدد به آسمان اقتصاد ایران بازگشت. از همین‌رو در تابستان سال ۹۷ نرخ رشد سرمایه‌گذاری در تابستان سال ۹۷ به منفی ۳۵ درصد رسید که پایین‌ترین مقدار در چهارده سال گذشته بوده است. در این زمان حجم سرمایه‌گذاری نیز کاهش شدیدی را تجربه کرده و به ۱۵۱ هزار میلیارد تومان رسید.

برهه چهارم: ریاست جمهوری بایدن

ورود بایدن به کاخ سفید موجب شد تا اجرای تحریم‌های وضع شده در دوره ترامپ کمتر از قبل انجام بگیرد. به عبارت دیگر شرایط تجارت و فروش نفت ایران تسهیل شد. در واقع ورود مواد اولیه و ماشین آلات جهت استفاده کارخانه‌ها و صنایع بهتر از قبل صورت می‌گرفت و این یعنی کاهش ریسک برای فعالان اقتصادی و تولیدی. از همین‌رو رشد سرمایه‌گذاری در ماشین آلات که در تابستان ۹۷ و دوره ترامپ به شدت منفی بود در تابستان سال ۱۴۰۰ به ۲۴ درصد رسید. این روند صعودی رشد سرمایه‌گذاری در ماشین آلات ادامه پیدا کرده و در تابستان امسال به ۳.۳ درصد رسید که با وجود کاهش نسبت به فصل مشابه سال گذشته که مقدار آن ۶.۳ درصد محاسبه شده اما مقدار سرمایه‌گذاری در ماشین آلات بعد از شش سال به میزان تابستان سال ۹۶ رسید. در تابستان سال جاری حجم سرمایه‌گذاری در ماشین آلات معادل ۲۳۲ هزار میلیارد تومان بوده است.