میزان پولی که در پی طرح قرعه کشی ایران خودرو در حساب‌های بانکی بلوکه شده، نگرانی‌هایی را در میان اقتصاددانان در پی داشته است. «سهراب دل‌انگیزان» استاد اقتصاد دانشگاه رازی باور دارد با اتمام این طرح احتمالا پول‌هایی که موفق نشدند خودرو بگی...
به گزارش رصد روز، طرح اخیر ایران خودرو برای پیش فروش محصولات خود از طریق قرعه کشی همچنان در حال جذب افراد است. گفته می‌شود در حدود سه میلیون نفر تاکنون در این طرح شرکت کرده اند که تقریبا نیمی از آن‌ها در دسته شرکت‌کنندگان عادی هستند. این گروه با افتتاح حساب وکالتی باید ۲۳۰ میلیون تومان را در بانک‌ها بلوکه کنند. آخرین آمار‌ها از جمع شدن ۷۰۰ هزار میلیارد تومان در این حساب‌ها خبر می‌دهد؛ در حالی که شانس برنده شدن افراد در این قرعه کشی زیر ۶ درصد است.
مقایسه جالب دیگری که با آغاز این طرح به آن اشاره می‌شود، این است که رقم ۷۰۰ هزار میلیارد تومان چند برابر ارزش شرکت ایران خودروست و می‌توان با آن زیان انباشته ۱۷۴ هزار میلیاردی سه خودروساز ایران را جبران کرد.
این میزان پول البته نگرانی‌هایی را نیز در میان اقتصاددانان در پی داشته است. «سهراب دل‌انگیزان» استاد اقتصاد دانشگاه رازی باور دارد با اتمام این طرح احتمالا پول‌هایی که موفق نشدند خودرو بگیرند به سمت بازار‌های دیگر حرکت می‌کنند. بازار‌های ارز و طلا با هجوم تقاضا و افزایش قیمت مواجه خواهد شد. به گفته او این که چه کسانی از این نوسان قیمتی سود می‌برند را احتمالا باید در میان ایده پردازانی جست که این نوع طرح‌ها را به فعالان اقتصادی پیشنهاد می‌کنند!
خودروسازان چطور به ناترازی بانک مرکزی می‌افزایند؟
سهراب دل انگیزان، استاد اقتصاد دانشگاه رازی با انتقاد از قیمت گذاری دستوری دولت در خودروسازی عنوان می‌کند: ما اولین ایراد را باید از دولت بگیریم که با قیمت گذاری نامناسب باعث زیان انباشته آن‌ها شده و خودش هم بانک را مکلف می‌کند که سالانه مقادیر کلانی سرمایه در گردش را در اختیار این خودروساز قرار دهد تا تولیدشان تداوم یابد و به این شکل آن را ماستمالی کند. به عبارتی دولت ناترازی تولید را از طریق دستور و دخالت به ترازنامه بانک‌های تجاری منتقل می‌کند و ترازنامه بانک‌های تجاری هم به ترازنامه بانک مرکزی منتقل می‌شود. در مورد اثرات آن در حوزه اقتصاد کلان کشور توصیه می‌کنم سازمان‌های نظارتی قدرتمند وارد شوند و این نوع از رفتار‌ها را از ریشه کنترل کنند.
رشد دوباره قیمت دلار و طلا در راه است
این استاد اقتصاد در ادامه می‌گوید: نکته دیگری که وجود دارد این است که این نوع از قرعه کشی به واسطه سود زیادی که دارد حجم بزرگی از تقاضا را ایجاد می‌کند. مردم برای پولی که قرار است برای این کار در بانک بلوکه شود، اول دلار و طلا و خودرو یا چیز‌های دیگری که دارند می‌فروشند. دیدید که در همین چند روزه قیمت دلار از نزدیک ۶۲ هزار تومان به تقریبا ۵۷ هزار تومان هم رسید. با تمام شدن دوره قرعه کشی، دوباره این بازار‌ها شروع به افزایش قیمت می‌کنند. برگشت پول‌ها بازار‌ها را دچار نوسان می‌کند و یک گروهی که نوسان گیر هستند از اینجا سود می‌برند. رد پای کسانی که اینگونه ایده‌ها را در اختیار این نوع از فعالان اقتصادی قرار می‌دهند را می‌توان دید.
به گفته او در این دوره‌ها برخی حوزه‌ها بعضا نزدیک ۱۰ درصد نوسان می‌کند. به طور مثال فرض کنید اگر قیمت ارز مثلا ۶۰ هزار تومان است، بین مثلا ۵۷ تا ۶۳ هزار تومان اگر تغییر داشته باشیم یعنی ۱۰ درصد نوسان داشتیم. این درصد برای یک دوره کمتر از یک ماه خیلی سود بزرگی است و این می‌تواند هدفمند اتفاق افتاده باشد و باید بررسی بشود.
حساب‌های وکالتی برای بانک‌ها دردسرساز می‌شوند
دل انگیزان در ادامه با اشاره به بلوکه شدن پول متقاضیان خودرو در بانک‌ها می‌افزاید: این می‌تواند اختلال در نظام پولی و بانکی کشور ایجاد کند. نکته خیلی مهم این است که این پول‌ها وقتی وارد یک سیستم می‌شود و سپرده‌ها را جا به جا می‌کند. سپرده‌های دیداری را به هم می‌زند. سپرده‌های بلند مدت را به هم می‌زند. بسیاری از پول‌ها را وارد یکسری حساب‌های وکالتی می‌کند. این حساب‌های وکالتی برای بانک‌ها یک مسئله است و یک رسوبی از مانده جذب شده ایجاد می‌کند. آن‌ها می‌توانند این مانده جذب شده را به نوعی جایگزین ناترازی‌های خود در بانک مرکزی کنند و بعد با توجه به ضریب سپرده قانونی که دارند آن را جایگزین کنند. بعدا خلق اعتبار چند برابر داشته باشند نسبت به این مانده‌ای که جذب کرده اند. بعد وقتی که دوره قرعه کشی تمام و قرار شد که این‌ها پول‌ها را برگردانند دردسرساز می‌شود. بانک‌ها این پول‌هایی که به آن وارد شده را خرج کرده و دچار نامتعادلی و ناترازی می‌شوند.
به گفته وی این ناترازی در ترازنامه بانک‌ها هیچ جایی برای جبران ندارد. جز خلق پول از طریق اعتبار و جز برداشت از منابع بانک مرکزی و گرفتن مجوز از بانک مرکزی. این پول با توجه به چسبندگی که در سیستم پولی ما وجود دارد بحران ساز می‌شود. یعنی در این سیستم پول خلق می‌شود، ولی این پول نابود نمی‌شود. ما دارای یک مانده‌هایی می‌شویم که از هیچ شکل گرفته و، ولی فقط انباشته می‌شوند. این‌ها بعدا به صورت تورم و رانت و ناترازی‌های دیگر سر بیرون می‌آورند.
قرعه‌کشی یک ماهه با اثر ۳ ساله در رفاه خانوار
سهراب دل انگیزان همچنین با هشدار نسبت به اثرات رفاهی این طرح عنوان می‌کند: توجه کنید که این نوع از رفتار‌ها نه تنها سیستم بانکی و سیستم بازار‌های اطراف را آلوده می‌کند، سیستم زندگی فردی افراد را هم آلوده می‌کند. الان ببینید مردم عادی که نان ندارند بخورند و پول ندارند کرایه خانه‌شان را بدهند، وسوسه می‌شوند در این دوره‌ها از هر کسی قرض بگیرند و یا وام بگیرند تا بتوانند پول جور کرده و در این قرعه کشی شرکت کنند. این قرعه کشی در یک ماه اتفاق افتاده، اما اثرش در زندگی آن آدمی که شرکت کرده به اندازه ۳ سال خواهد بود. سطح رفاه او را فقط به طمع یک سود بالاتر که بتواند سطح زندگیش را عوض کند به شدت به هم می‌ریزد و در کشوری که نرخ مصرف بسیار صدمه دیده، فقر غذایی بالا، فقر تربیتی، فقر آموزش و فقر مسکن افزایش یافته، زیانبار است.
به گفته این اقتصاددان، اثرات این نوع از اتفاقات ساده نیست و اثرات چندگانه‌ای به جا می‌گذارد که در اقتصاد خرد، رفتار‌های بازار پولی و تغییر در نرخ‌های بهره، ناترازی در سیستم‌های تولیدی و بانکی می‌توان آن را دید. تمام این‌ها در یک سیاستگذار غلط یعنی قیمت گذاری دستوری خلاصه می‌شود. دولت‌ها قاعدتا اگر دخالتی در جامعه می‌کنند باید در آنجایی دخالت کنند که نظام بازار آزاد نمی‌تواند خودش به ذات آن مشکل را حل کند و لذا دچار اختلال می‌شود. مثل بی‌ثباتی، مثل توزیع نابرابر درآمد مثل انحصار و مثل آلودگی محیط زیست. بقیه جا‌هایی که ما این مشکل را نداریم دولت حق دخالت ندارد. دخالت دولت چیزی جز از بین بردن مقدار توان تولید و از آن طرف نابودی رفاه جامعه چیزی در پس نخواهد داشت.
