راه‌حلی به نام تراموا، شوخی شهرداری تهران با ترافیک!
تراموا، یک آشنای قدیمی در دنیا محسوب می‌شود، اما کارشناسان معتقدند این شیوه حملونقل در کشورهای توسعه‌یافته رایج بوده، ولی طرفداران پر و پا قرصی در کشورهای در حال توسعه ندارد.
تراموا، یک آشنای قدیمی در دنیا محسوب می‌شود، اما کارشناسان معتقدند این شیوه حملونقل در کشورهای توسعه‌یافته رایج بوده، ولی طرفداران پر و پا قرصی در کشورهای در حال توسعه ندارد.
به گزارش رصد روز، به تازگی خبرهایی مبتنی بر ورود تراموا به تهران منتشر شد. تراموای چینی بالاخره به تهران رسید و در حال مونتاژ است. در این‌باره گفته می‌شود دو تراموای وارداتی که از سوی چین برای آزمایش به تهران فرستاده شده، علاوه بر اینکه برای شهرداری تهران هزینه‌ای در بر نداشته، بلکه از نوع چرخ و لاستیکی بوده و نیازی به ایجاد زیرساخت‌های ریلی نیز ندارد. هرچند تراموا، یک آشنای قدیمی در دنیا محسوب می‌شود، اما کارشناسان معتقدند این شیوه حملونقل در کشورهای توسعه‌یافته رایج بوده، ولی طرفداران پر و پا قرصی در کشورهای در حال توسعه ندارد. شهاب‌الدین کرمانشاهی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حملونقل از تاریخچه و وضعیت تراموا در جهان و البته ایران سخن گفت و معتقد است مسئله اصلی در تهران هماهنگ‌سازی و یکپارچه شدن سیستم حملونقل است و واقعیت این است که در شرایط کنونی، سیستم‌های چرخ لاستیکی مانند اتوبوس‌های برقی، اتوبوس‌های گازسوز و اتوبوس‌های با کیفیت بالا مزایای بیشتری دارند.
سهم ۵ تا ۲۰ درصدی تراموا در حملونقل کشور‌ها
در حال حاضر، سهم تراموا در حملونقل در کشورهای مختلف تفاوت‌های زیادی دارد و بسته به میزان شهری‌شدن، زیرساخت‌های تاریخی و توسعه سیستم‌های حملونقل دیگر مانند اتوبوس‌ها، مترو‌ها و خودرو‌ها متغیر است. در بسیاری از شهر‌های توسعه‌یافته، تراموا بخش مهمی از شبکه حمل و نقل شهری است و سهم آن معمولاً بین ۵ تا ۲۰ درصد از کل حمل و نقل عمومی است. نقش آن بیشتر در شهر‌هایی است که زیرساخت تراموای قدیمی دارند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، سیستم تراموا معمولاً کوچک‌تر است یا وجود ندارد و اتوبوس‌ها یا مترو‌ها غالب هستند، اگرچه برخی شهر‌ها شروع به سرمایه‌گذاری در سیستم‌های تراموای مدرن کرده‌اند. درمجموع، درحالی‌که تراموا همچنان در بسیاری از شهر‌های بزرگ و تاریخی نقش مهمی ایفا می‌کند، سهم آن معمولاً از سیستم‌های اتوبوس و مترو کمتر است، مگر در برخی از شهر‌هایی که تراموا جزء اصلی حملونقل عمومی است.
تراموا؛ اولین سیستم حملونقل ریلی شهری
شهاب‌الدین کرمانشاهی، استاد دانشگاه و کارشناس حوزه حمل و نقل در گفت‌وگو درباره ورود تراموا به تهران اظهار داشت: «تاریخچه توسعه تراموا در واقع به دوران پیش از انقلاب صنعتی بازمی‌گردد. تراموا به‌عنوان اولین سیستم حملونقل ریلی شهری و عمومی در دنیا شناخته می‌شود. این سیستم در ابتدای قرن نوزدهم با شروع انقلاب صنعتی به‌تدریج شکل گرفت و تکامل یافت. در ابتدا تراموا به‌صورت دستی یا با اسب حرکت می‌کرد و بعد‌ها با استفاده از موتور‌های دیزلی و درنهایت به‌صورت الکتریکی توسعه پیدا کرد. به‌طور کلی، تحولات عمده تراموا در قرن نوزدهم رخ داد. بسیاری از شهر‌های پیشرفته بین سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۹۱۰، زمانی که خودرو‌ها هنوز به‌طور گسترده تولید و استفاده نمی‌شدند سیستم تراموا را در زیرساخت‌های حملونقل شهری خود گنجاندند. این دوره زمانی بود که بسیاری از شهر‌ها به «شهر‌های تراموایی» تبدیل شدند، زیرا سیستم حملونقل عمومی آن‌ها عمدتاً مبتنی بر تراموا بود.»
تراموا؛ فراگیرتر از خودرو‌های شخصی
وی افزود: «نکته‌ای که در بررسی تاریخچه تراموا بسیار حائز اهمیت است، تفاوت زمانی میان گسترش تراموا و فراگیری خودرو‌های شخصی است. ظهور و توسعه تراموا حدوداً یک قرن پیش از رایج شدن خودرو‌های شخصی بوده است. اگر دهه ۱۹۵۰ را دوره‌ای بدانیم که خودرو به‌طور گسترده تولید و مصرف شد، انقلاب تراموایی تقریباً در اواخر قرن نوزدهم آغاز شده بود. در این دوره، به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۶۰، بسیاری از سیستم‌های تراموایی در شهر‌های مختلف، به‌ویژه در آمریکای شمالی جمع‌آوری شدند. بنابراین درک تاریخچه و تحولات تراموا برای تحلیل وضعیت کنونی و آینده آن بسیار مهم است. این سیستم‌های حملونقل که پیش از خودرو‌های شخصی راه‌اندازی شدند نقش کلیدی در شکل‌گیری ساختار‌های شهری و سیستم‌های حملونقل مدرن ایفا کرده‌اند.»
۹۰ درصد خطوط تراموایی جهان در کشورهای توسعه‌یافته
کرمانشاهی در ادامه تصریح کرد: «نکته دوم در بررسی تراموا به توزیع جغرافیایی آن مربوط می‌شود. در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد از طول شبکه‌های تراموایی فعال در جهان در کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه در اروپا، آمریکای شمالی و استرالیا قرار دارد. این موضوع نشان‌دهنده هم‌زمانی توسعه تراموا با پیشرفت‌های اقتصادی و اجتماعی در این کشور‌هاست. به عبارت دیگر، توسعه تراموا ارتباط مستقیمی با سطح توسعه‌یافتگی کشورهای مختلف دارد. در کشورهای در حال توسعه، استفاده از سیستم تراموا بسیار محدود است. به‌ویژه در مناطقی مانند شمال آفریقا، اندونزی و حتی چین که روند توسعه شهری و شهرنشینی آن‌ها نسبت به کشورهای پیشرفته با تأخیر انجام شده است، سرمایه‌گذاری در سیستم‌های حملونقل عمومی مانند مترو اولویت بیشتری داشته است. هرچند که در برخی کشور‌ها، مانند چین، سیستم‌های تراموا یا LRT (سیستم تراموای سبک) نیز وجود دارند، اما در مجموع، مترو به‌عنوان راه‌حل اصلی حملونقل عمومی در این کشور‌ها توسعه یافته است.»
وی تکمیل کرد: «در مقابل در کشورهای پیشرفته‌تر، به‌ویژه در اروپا، شبکه‌های تراموایی به‌طور گسترده‌تری وجود دارند. شهر‌هایی مانند برلین، پاریس، مسکو و در اروپای شرقی و مرکزی، پراگ، وین و بوداپست، دارای شبکه‌های تراموایی وسیعی‌اند که در برخی موارد طول آن‌ها به بیش از ۱۵۰ یا ۲۰۰ کیلومتر می‌رسد. این امر نشان‌دهنده اهمیت و گسترش این سیستم در شهر‌های بزرگ و پیشرفته جهان است. بنابراین نکته مهم در تحلیل وضعیت تراموا توجه به تفاوت‌های جغرافیایی و سطح توسعه‌یافتگی کشورهای مختلف است؛ چراکه این تفاوت‌ها تأثیر زیادی بر گسترش و استفاده از این سیستم‌ها دارند.»
مسئله اصلی هماهنگ‌سازی و یکپارچگی حملونقل است
این استاد دانشگاه درباره یکپارچگی سیستم حملونقل گفت: «یکی از نکات کلیدی در برنامه‌ریزی حملونقل همگانی این است که اصالت باید با یکپارچگی و هم‌راستایی سیستم‌ها باشد، نه صرفاً انتخاب یک تکنولوژی خاص. در این زمینه، سؤال اصلی این نیست که آیا تراموا یا هر تکنولوژی دیگری «خوب» یا «بد» است. تراموا به‌عنوان یک تکنولوژی می‌تواند در شرایط خاص و براساس ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی و تاریخچه توسعه یک شهر، مناسب یا نامناسب باشد. اما مهم‌ترین سؤال در برنامه‌ریزی حملونقل این است که چگونه می‌توان سفر‌های همگانی را به‌طور یکپارچه و هماهنگ سازماندهی کرد. در این راستا حملونقل همگانی باید به‌عنوان یک شبکه یکپارچه در نظر گرفته شود که شامل تمامی جنبه‌های مختلف سفر از جمله پیاده‌روی، سوار شدن به وسایل حملونقل عمومی، ترانسفر بین وسایل مختلف و در نهایت پیاده‌روی تا مقصد است. این شبکه باید تمام مراحل سفر از زمانبندی مناسب، سیستم جمع‌آوری کرایه، اطلاع‌رسانی به مسافران، هماهنگی با کاربری زمین و کیفیت ایستگاه‌ها را در بر گیرد.»
تراموا قرار نیست حملونقل را متحول کند
کرمانشاهی تصریح کرد: «یکی از اشتباه‌های راهبردی رایج این است که تصور کنیم با معرفی یک تکنولوژی جدید مانند تراموا، به‌طور چشمگیری می‌توان وضعیت حملونقل شهری را بهبود بخشید. واقعیت این است که هر تکنولوژی باید در چهارچوب یک سیستم یکپارچه و جامع با سایر جنبه‌های حملونقل و برنامه‌ریزی شهری قرار گیرد تا بتواند به بهبود واقعی کیفیت خدمات حملونقل همگانی منجر شود. در غیر این صورت، بهبود واقعی در وضعیت حملونقل شهری حاصل نخواهد شد.»
هماهنگی مهم‌تر از تنوع
این کارشناس حوزه حملونقل درباره لزوم توجه به هماهنگی اظهار داشت: «در تکمیل توضیحات قبلی باید اشاره کرد داشتن سیستم‌های متنوع در حملونقل همگانی لزوماً یک مزیت نخواهد بود. تنوع سیستم‌ها ممکن است مفید باشد، اما مسئله اصلی این است که این سیستم‌ها بتوانند به‌صورت یکپارچه و هماهنگ با یکدیگر عمل کنند. به عبارت دیگر، درحالی‌که تکنولوژی‌های مختلف ممکن است در آینده تغییر کنند، یک شهر با سیستم حملونقل همگانی مناسب به این معنا نیست که باید به‌طور هم‌زمان از تمامی تکنولوژی‌های موجود استفاده کند. در کلان‌شهر‌ها، به دلیل نیاز به ظرفیت‌های مختلف، معمولاً از ترکیب چندین سیستم حملونقل همگانی استفاده می‌شود، مانند مترو، بی‌آر‌تی، ال‌آر‌تی، اتوبوس‌های عادی و قطار‌های حومه‌ای که در کنار هم قرار می‌گیرند. با این حال، نکته مهم این است که اصالت با تنوع سیستم‌ها نیست، بلکه با طراحی یکپارچه شبکه حملونقل همگانی است که تمامی بخش‌ها و سیستم‌ها را به‌طور مؤثر به هم متصل کند.»
تراموا در کشورهای در حال توسعه کمتر است
وی درباره وجود تراموا در کشورهای در حال توسعه افزود: «در مورد تراموا، همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، در کشورهای در حال توسعه این سیستم‌ها کمتر دیده می‌شود. در شمال آفریقا، به‌ویژه در کشور‌هایی مانند الجزایر، تونس و مراکش، شاهد توسعه سیستم‌های ال‌آر‌تی هستیم. این سیستم‌ها به‌طور تاریخی ریشه در اوایل قرن بیستم و حتی اواخر قرن نوزدهم دارند، زمانی که این کشور‌ها تحت سلطه کشورهای اروپایی مانند فرانسه و بریتانیا بودند. در این دوره، سیستم‌های تراموا در این مناطق راه‌اندازی شد. به‌عنوان مثال، در اسکندریه و دیگر نقاط تحت استعمار، تراموا‌ها به‌عنوان سیستم حملونقل عمومی استفاده می‌شدند.»
او تکمیل کرد: «توسعه‌های جدیدی بر پایه همین سیستم‌ها در این کشور‌ها صورت گرفته و شبکه‌های ال‌آر‌تی یا تراموای مدرن در حال گسترش است. به‌ویژه در الجزایر، شبکه‌های ال‌آر‌تی به‌طور قابل توجهی توسعه یافته‌اند. باید توجه داشت وقتی از واژه تراموا استفاده می‌شود، معمولاً به سیستم‌هایی با تعداد واگن‌های دوگانه اشاره داریم که مسیر‌های جداگانه از ترافیک خودرو‌ها دارند، درحالی‌که واژه ال‌آر‌تی(LRT) معمولاً به سیستم‌هایی اطلاق می‌شود که بخش‌هایی از مسیر آن از ترافیک خودرو‌ها جدا شده است و معمولاً تعداد واگن‌ها کمتر و محدود به دو یا سه واگن می‌شود. بنابراین، درواقع تفاوت‌های میان تراموا و ال‌آر‌تی به نوع مسیر و تعداد واگن‌ها برمی‌گردد. در مجموع، در تحلیل سیستم‌های تراموا و ال‌آر‌تی، مهم این است که بدانیم این دو واژه گاهی به‌طور متناوب استفاده می‌شوند، اما از لحاظ فنی، ال‌آر‌تی سیستم‌هایی‌اند که اولویت مسیر دارند و بخشی از مسیر آن‌ها از ترافیک خودرو‌ها جدا می‌شود، مشابه با شبکه‌های بی‌آر‌تی.»
اتوبوس برای تهران بهتر از ترامواست
کرمانشاهی درباره سیستم حمل و ونقل مناسب برای تهران گفت: «در برخی از شهر‌های ایران، مانند تهران، رشت، همدان، کرمان، اصفهان و شیراز، تلاش‌هایی برای توسعه تراموا صورت گرفته و توجه زیادی به این سیستم جلب شده است. در طرح‌های جامع این شهر‌ها، بحث توسعه تراموا مطرح شده، اما واقعیت این است که در شرایط کنونی، سیستم‌های چرخ لاستیکی مانند اتوبوس‌های برقی، اتوبوس‌های گازسوز و اتوبوس‌های با کیفیت بالا مزایای بیشتری دارند. این اتوبوس‌ها به دلیل قدرت مانور بالاتر، نیاز به شبکه برق ندارند و به راحتی می‌توانند در معابر مختلف حرکت کنند. به همین دلیل، قابلیت اطمینان این سیستم‌ها بیشتر است. در شرایط فعلی توصیه نمی‌شود تراموا به‌ویژه در مناطق با تراکم بالا و جا‌هایی که فضای کافی برای دپو وجود ندارد، توسعه داده شود؛ زیرا اضافه کردن سیستم تراموا بار اضافی به سیستم نگهداری و تعمیرات وارد می‌کند. به‌طور کلی توسعه تراموا به دلیل چالش‌های مربوط به نگهداری و هزینه‌های بالا در شرایط فعلی توصیه نمی‌شود.»
تعمیر و نگهداری تراموا چالش‌برانگیز خواهد بود
وی در پایان یادآور شد: «با این حال، اقداماتی مانند آزمایش و ارزیابی محدود سیستم تراموا، مانند کاری که شهرداری تهران در حال انجام است، قابل دفاع است. در این روش، عملکرد تراموا‌ها به‌صورت محدود در شبکه‌ها بررسی می‌شود و کارشناسان می‌توانند نتایج آن را مشاهده کنند. این روش می‌تواند به‌عنوان یک گام اولیه مناسب باشد تا تصمیم‌گیرندگان با داده‌های واقعی و شفاف، در مورد توسعه یا استفاده از این سیستم‌ها تصمیم بگیرند. البته باید توجه داشت که مسائل تعمیر و نگهداری سیستم تراموا به‌ویژه در بازه‌های زمانی طولانی‌تر، چالش‌های جدی به همراه خواهد داشت. برای این کار، نیاز به یک سازمان مجزا برای تعمیر و نگهداری وجود خواهد داشت. بنابراین، به جای وارد کردن حجم زیادی از این سیستم‌ها به‌صورت چشم بسته، اولویت باید به تست‌های محدود و آزمایش‌های صحیح داده شود تا از صحت عملکرد آن اطمینان حاصل شود. در شرایط کنونی شبکه تهران، به‌نظر می‌رسد اولویت باید به یکپارچگی و بهبود سیستم بی‌آر‌تی(BRT) داده شود. تمرکز بر یکپارچگی این سیستم و بهبود زیرساخت‌ها و خدمات موجود، می‌تواند بهبودی ملموس‌تر در سیستم حملونقل شهری ایجاد کند.»
برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید
