بورس تهران در چهار روز معاملاتی اخیر؛ افزون بر کلیه ریسک‌هایی که پیرامون خود داشت، سایه ریسک سیستماتیک ناشی از احتمال وقوع جنگ میان ایران و اسرائیل را نیز در اطراف خود دیده است و همین موضوع سبب‌شده تا عرضه سهام در تالار شیشه‌ای شدت بیشتری...
به گزارش رصد روز، معاملات بورس تهران در دومین روز اعمال دامنه‌نوسان محدود، با کاهش نماگرهای سهامی همراه شد. شاخص‌کل بورس با افت ۰.۰۶درصدی همراه شد و در سطح ۲میلیون و ۴هزار‌واحدی قرارگرفت تا برای هفتمین روز متوالی با کاهش ارتفاع همراه شود.
بورس تهران در چهار روز معاملاتی اخیر؛ افزون بر کلیه ریسک‌هایی که پیرامون خود داشت، سایه ریسک سیستماتیک ناشی از احتمال وقوع جنگ میان ایران و اسرائیل را نیز در اطراف خود دیده است و همین موضوع سبب‌شده تا عرضه سهام در تالار شیشه‌ای شدت بیشتری به خود بگیرد. محدودکردن دامنه‌نوسان در دو روز معاملاتی اخیر نیز تنها از شتاب افت شاخص‌ها و قیمت‌ها کاسته و نقشی در چرخش روند بازار نداشته‌است.
در جــــریان معـــاملات روز گذشته بورس تهران، ۳۸۳میلیارد‌تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شد و ارزش معاملات خرد نیز رقم نازل هزار و ۳۵۷میلیارد تومان را ثبت کرد. کاهش دامنه‌نوسان به تعمیق رکود در تالار شیشه‌ای منجر شده‌است و باید دید بعد از زدوده‌‌‌‌شدن سایه ریسک سیستماتیک از سر بازار، سازمان در رابطه با دامنه چه تصمیمی اتخاذ خواهد کرد.
نامه کانون‌ها به معاون اول رئیس‌جمهور
صبح امروز نامه کانون‌ها به محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور منتشر شد. در این نامه، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران و کانون کارگزاران بورس و اوراق‌بهادار به نمایندگی از بیش از‌هزار نهاد مالی فعال در بازار سرمایه ایران و کانون شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت به نمایندگی بیش از ۵۰میلیون سهامدار حقیقی و اقشار آسیب‌‌‌‌پذیر جامعه، با توجه به وخامت شرایط بازار سرمایه، اهم مشکلات بازار را به معاون اول رئیس‌جمهور ارائه کردند.
در بخشی از این نامه آمده است که بازار سرمایه شفاف‌‌‌‌ترین، کارآترین و منصفانه‌‌‌‌ترین بستر تامین مالی تولید ملی از طریق تجهیز منابع خرد و مشارکت مستقیم آحاد مردم در فرآیند خلق ارزش‌افزوده حاصل از فعالیت‌های اقتصادی مولد است. بدیهی است که سرمایه‌گذار برای جذب به این بازار فارغ از عایدی انتظاری، نیازمند اعتماد است.
اعتماد، حاصل کاهش عدم‌اطمینان‌‌‌‌ها از طریق اقدامات عملی متولیان اقتصاد کشور است، از این‌رو توصیه می‌شود در شرایط حساس کنونی، دولت منتخب نسبت به شفاف‌سازی مواضع و بسته سیاستی خود در زمینه اقتصاد کلان (سیاست‌های پولی، مالی، ارزی، تجاری و غیره) و خصوصا بازار سرمایه اقدام‌کرده و عدم‌اطمینان سرمایه‌گذاران را در این‌خصوص کاهش دهد.
علاوه‌بر این، بازار سرمایه طی سه سال‌اخیر، بیش از پیش با چالش‌های جدی مواجه بوده که همگی موجب ایجاد نیروی دافعه برای اقبال سرمایه‌گذاران به این بازار شده‌اند. چالش‌هایی نظیر قیمت‌گذاری دستوری و بی‌‌‌‌اعتنایی به سازوکار بازار در تخصیص بهینه منابع، شکاف قابل‌توجه میان نرخ‌های رسمی و بازار آزاد و توزیع رانت از محل نرخ‌های ارز چندگانه، عدم‌همسویی میان سیاست‌های اقتصادی و ایجاد سردرگمی در فعالان اقتصادی با ارائه سیگنال‌های متناقض، انباشت مطالبات شرکت‌های بورسی از دولت و ایجاد مشکل سرمایه‌درگردش و افزایش هزینه تامین مالی آنها با اعمال سیاست‌های پولی انقباضی و افزایش ناگهانی نرخ بهره به بالای ۳۰درصد، تعدد تغییرات در دستورالعمل‌ها و مصوبات موثر بر صنایع و اخذ تصمیمات خلق‌الساعه، ناترازی انرژی و قطعی برق صنایع در فصل تابستان و قطعی گاز آنها در زمستان و نیز انتصابات و دخالت‌های سلیقه‌‌‌‌ای و نامناسب توسط نهادهای دولتی و نهادهای عمومی در شرکت‌های زیرمجموعه موجب‌شده تا نه‌تنها سرمایه‌گذاران رغبتی به ورود منابع خود به بازار سهام نداشته باشند، بلکه به طور مستمر شاهد خروج منابع از بازار سرمایه باشیم.
چالش‌های فوق در سال‌های اخیر موجب‌شده تا متوسط حاشیه سود خالص صنایع از بیش از ۲۸درصد در زمستان ۱۳۹۹ به حدود ۱۲درصد در زمستان ۱۴۰۲ کاهش یابد که عملا توجیه‌‌‌‌پذیری سرمایه‌گذاری مولد در کشور از بین‌رفته‌است. این کاهش در حاشیه سود سبب‌شده تا ضمن ازبین‌رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سهام، همزمان با کاهش ۵۰درصدی ارزش دلاری کل بازار سهام طی همین بازه زمانی، بیش از ۱۳۵هزار میلیارد‌تومان پول توسط اشخاص حقیقی از این بازار خارج‌شده و به سمت سایر بازارهایی نظیر ارز، طلا و مسکن گسیل شده یا از کشور خارج شود، درحالی‌که اقتصاد ایران از زمان اوج شاخص‌کل بورس تهران در سال۱۳۹۹ تا به امروز تورم‌های بالایی را تجربه کرده، این شاخص در حال‌حاضر در سطحی پایین‌تر از مقدار آن در مرداد ماه آن سال قرار دارد.
دوشنبه، ۱۵ مرداد، می‌تواند به عنوان یکی از بدترین روزها برای سهامداران در سراسر جهان شناخته شود. ژاپن به منظور جلوگیری از فروش‌های هیجانی، معاملات را به مدت ۲۰دقیقه به حالت تعلیق درآورد. کره جنوبی نیز به منظور جلوگیری از سقوط بیشتر بازار، معاملات را متوقف کرده و بازار اصلی این کشور با کاهش ۹درصدی بسته شد.
در اولین جمعه ماه اوت، به دنبال انتشار نرخ اشتغال در آمریکا، فشار فروش سهام در بازارهای جهانی شدت گرفت. این سراشیبی از بازار آسیا شروع شد؛ به طوری که بازگشایی بازار سهام با افتی بی‌سابقه همراه شد و در ادامه این روند شدت گرفت. معاملات آتی آمریکا و بازارهای سهام اروپا نیز تحت‌تاثیر قرار گرفتند. ارزهای دیجیتال بزرگ، از جمله بیت‌کوین و اتریوم، نیز کاهش‌های قابل‌توجهی را تجربه کردند.
پیش از این بازیگران بازارها در سراسر جهان به دلیل ترس از رکود اقتصادی در آمریکا، هیجانات مربوط به هوش مصنوعی، و تنش‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، نگران بودند. به گفته تونی سیکامور، تحلیلگر استرالیایی در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ، افزایش نرخ بهره ژاپن در ۳۱ ژوئیه همان «قطره‌ای بود که کاسه صبر را لبریز کرد».
دوشنبه سیاه سهامداران ژاپنی
بازار سهام ژاپن در چند سال گذشته عملکرد برجسته‌ای داشته است، به طوری که شاخص نیکی ۲۲۵ با افزایش چشمگیر ۴۴درصدی در سال ۲۰۲۳، از شاخص S&P ۵۰۰ پیشی گرفت. این شاخص در سال ۲۰۲۴ نیز به رشد خود ادامه داد و رکوردهای تازه‌ای را ثبت کرد. این رشد به دلیل رونق هوش مصنوعی و همچنین نسبت ین به دلار بود که خرید سهام ژاپنی را برای سرمایه‌گذاران خارجی ارزان‌تر می‌کرد.
در هفته‌ای که گذشت، به دنبال افزایش نرخ بهره توسط بانک مرکزی ژاپن و تقویت ین، بازار ژاپن هفته‌ای پرنوسان و نزولی را پشت‌سر گذاشت. در ۵ اوت، شاخص نیکی ۲۲۵ تا ۱۳درصد سقوط کرد و درنهایت با ۱۲.۴درصد کاهش بسته شد. این سقوط بازار سهام از اکتبر ۱۹۸۷، زمانی که شاخص بازار ژاپن ۱۴.۹درصد کاهش یافت، تاکنون بی‌سابقه بوده است. این روند در سایر بازارهای کشورهای شرق آسیا مشاهده شد.
کره جنوبی: روز گذشته، در جریان معاملات ۵ اوت، کره جنوبی پس از ریزش سنگین شاخص کوسپی تصمیم به متوقف کردن معاملات گرفت و بازار سهام این کشور با ۸.۸درصد کاهش بسته شد. شاخص کوسپی از زمان بحران مالی جهانی در تاریخ ۲۴اکتبر ۲۰۰۸ تاکنون چنین ریزشی را تجربه نکرده بود. سقوط شاخص کوسپی به دلیل کاهش شدید در سهام شرکت‌های بزرگ تولیدکننده نیمه‌هادی‌ها مانند سامسونگ الکترونیکس بود. پیش از این، هجوم سرمایه‌گذاران به سهم‌های مرتبط با هوش مصنوعی و تولیدکنندگان تراشه‌ها موجب رشد این شاخص شده بود.
تایوان: شاخص اصلی بازار سهام تایوان بدترین روز خود در تاریخ را تجربه کرد. از زمان شروع معاملات در سال ۱۹۶۷، روز گذشته شاخص Taiex با ۸.۴درصد کاهش بدترین روز معاملاتی آن را رقم زد. تایوان مرکز جهانی تولید نیمه‌هادی‌هاست. پیش از این رونق هوش مصنوعی موجب شده بود شاخص Taiex از ابتدای سال ۲۰۲۳ تا ماه گذشته تقریبا ۷۰درصد افزایش یابد.
استرالیا: شاخص ASX ۲۰۰ استرالیا در ۵ اوت بزرگ‌ترین کاهش خود از ماه مه۲۰۲۰ را تجربه کرد. این شاخص با کاهش ۳.۷درصدی همراه شد. از زمان بحران کووید-۱۹، این بدترین کاهش یک‌روزه این بازار است. این کاهش عمدتا به دلیل افت شدید در سهام فناوری اطلاعات بود.
با‌این‌حال، به دلیل اینکه استرالیا یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کالا در جهان است، تاثیر این ریزش بر شرکت‌های معدنی کمتر بود، به طوری که BHP بزرگ‌ترین شرکت ASX از نظر ارزش بازار، تنها ۲.۱درصد کاهش یافت. سایر شرکت‌های معدنی بزرگ مانند Fortescue و Rio Tinto به ترتیب ۱.۹ و ۰.۱درصد کاهش داشتند.
عامل ریزش بازارهای سرمایه
داده‌ها نشان می‌دهد بزرگ‌ترین اقتصاد جهان در ماه ژوئیه قادر بود تنها ۱۱۴هزار شغل اضافه کند. این در حالی است که که پیش‌بینی‌ها انتظار افزایش ۱۷۵هزارتایی تعداد شاغلان را داشتند. کاهش شدید نرخ اشتغال در آمریکا موجب افزایش تردیدها نسبت به توانایی فدرال رزرو برای مدیریت بحران‌ها و مشکلات اقتصادی شد. انتشار داده‌های مربوط به اشتغال موجب شد بازدهی اوراق قرضه آمریکا کاهش یابد.
علت این اتفاق روی آوردن سرمایه‌گذاران به اوراق خزانه‌داری است، چرا که آنها اکنون پیش‌بینی می‌کنند که فدرال رزرو، به‌رغم اینکه روز چهارشنبه نرخ بهره را بدون تغییر نگه داشت، برای مقابله با رکود اقتصادی ناچار است به‌سرعت نرخ‌های بهره را کاهش دهد.
استیون بلیتز، اقتصاددان ارشد آمریکا، درباره این موضوع عنوان کرد: «فدرال رزرو روز چهارشنبه ریسک بزرگی کرد و حالا مشخص شده است که آنها به‌وضوح اشتباه کرده‌اند.» اکنون بازدهی اوراق قرضه ۱۰ساله آمریکا به ۳.۸۲درصد رسیده است که پایین‌ترین میزان از ماه دسامبر به حساب می‌آید و معادل ۰.۱۶واحد درصد کاهش یافته است. همچنین گزارش‌های مالی و اقتصادی ناامیدکننده، شرکت‌های بزرگ فناوری را تحت‌تاثیر قرار داد.
استوارت کایزر، مدیر استراتژی معاملات سهام آمریکا، عنوان کرد: «این وضعیت نشان‌دهنده تمایل عموم سرمایه‌گذاران به کاهش ریسک است. اگرچه ممکن است در مورد جزئیات اختلاف‌نظر داشته باشیم، اما به طور کلی، حرکات فعلی با داده‌های اقتصادی ناامیدکننده، درآمدها و صورت مالی شرکت‌ها مطابقت دارد.»
ریک ریدر، رئیس سرمایه‌گذاری جهانی در موسسه BlackRock، گفت: «بخش‌هایی از اقتصاد که تحت تاثیر نرخ بهره هستند، مانند کسب‌وکارهای کوچک و قشرهای کم‌درآمد، در حال آسیب دیدن هستند. اوضاع هنوز بحرانی نشده است و نیازی نیست که فدرال رزرو نگران باشد، اما باید بررسی کند که آیا می‌تواند نرخ‌ها را در ماه سپتامبر نیم واحد درصد کاهش دهد.»شاخص Vix، که میزان نوسانات مورد انتظار در بازار سهام آمریکا را اندازه‌گیری می‌کند و به عنوان «شاخص ترس» وال‌استریت شناخته می‌شود، روز دوشنبه ۴۸درصد افزایش یافت که بالاترین میزان در چهار سال گذشته بوده است. نگرانی‌ها درباره آینده اقتصاد ایالات متحده باعث شده است که روند صعودی سهام شرکت‌های کوچک آمریکا به‌سرعت متوقف شود.
شاخص راسل ۲۰۰۰، که نماینده سهام شرکت‌های کوچک است، روز جمعه ۳.۵درصد کاهش یافت و در طول هفته معادل ۶.۷درصد افت کرد، که بیشترین کاهش هفتگی آن در بیش از یک سال اخیر است.
پیش از این امید به کاهش نرخ بهره باعث شده بود که سرمایه‌گذاران جذب سهام شرکت‌های کوچک شوند، چرا که این شرکت‌ها معمولا از کاهش نرخ بهره بیشتر منتفع می‌شوند، اما این موضوع تنها زمانی صادق است که اقتصاد ضعیف نشود و به سود شرکت‌ها آسیب نزند. رافائل توین، رئیس استراتژی‌های بازار سرمایه در Tikehau Capital، گفت که رشد اخیر سهام شرکت‌های کوچک وابسته به شرایط ایده‌آل بود. وی افزود: «شرایط ایده‌آل یعنی کاهش تورم بدون اینکه فعالیت اقتصادی کاهش زیادی را تجربه کند». در این شرایط، سرمایه‌گذاران باید به‌دقت وضعیت اقتصادی را دنبال کنند و منتظر واکنش‌های فدرال رزرو باشند. اقدامات آینده فدرال رزرو و توانایی آن در مدیریت نرخ‌های بهره و کاهش فشارهای اقتصادی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در ثبات بازارها و بازگشت اعتماد به اقتصاد جهانی داشته باشد.
جلسه اضطراری فدرال رزرو
پس از وقایع روز دوشنبه، در اقدامی بی‌سابقه، فدرال رزرو اقدام به برگزاری غیرعلنی جلسه اضطراری کرد. هدف این جلسه بازنگری در نرخ‌های بهره بود، چرا که بازارهای جهانی با افت شدید مواجه شده‌اند. وضعیت کنونی نگرانی‌های زیادی را به وجود آورده است و انتظار می‌رود که فدرال رزرو زودتر از موعد مقرر، نرخ بهره را ۰.۵ واحد درصد کاهش دهد.
ران نیونر، مجری CNBC، این لحظه را بحرانی توصیف کرد و گفت: «فدرال رزرو باید بسیار سریع عمل کند تا از فروپاشی جلوگیری کند. این بحران می‌تواند بدل به بحرانی بسیار بزرگ‌تر از بحران مالی سال ۲۰۰۸ شود، به طوری که مشکلات سال ۲۰۰۸ همانند یک شوخی به نظر برسد.»تحلیلگران بازار معتقدند که کاهش نرخ بهره می‌تواند این شرایط را مقداری تسکین دهد. در طول تاریخ کاهش نرخ‌های بهره فدرال رزرو به عنوان ابزاری برای تثبیت بازارها مورد استفاده قرار گرفته است، به‌ویژه در بحران مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۷. این جلسه اضطراری نشان‌دهنده جدیت شرایط کنونی بازار و نیاز به اقدام فوری است. با‌این‌حال، پیتر شیف، منتقد بیت‌کوین و اقتصاددان معروف، پیش‌بینی می‌کند که در صورت کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو، کماکان احتمال وقوع رکود اقتصادی بالاست.
