سرنوشت کسب‌وکار‌مان پس از خروج افغان‌ها
براساس آخرین آمار‌های غیررسمی، حدود ۷ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند که با لغو برگه‌های سرشماری مهاجرین، بیش از چهار میلیون نفر از آنها غیرقانونی هستند.
براساس آخرین آمار‌های غیررسمی، حدود ۷ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند که با لغو برگه‌های سرشماری مهاجرین، بیش از چهار میلیون نفر از آنها غیرقانونی هستند.
به گزارش رصد روز، براساس آخرین آمار‌های غیررسمی، حدود ۷ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند که با لغو برگه‌های سرشماری مهاجرین، بیش از چهار میلیون نفر از آنها غیرقانونی هستند. وزارت کشور ۱۵ تیر ۱۴۰۴ را آخرین مهلت خروج اتباع غیرمجاز از ایران اعلام کرده است. این موضوع باعث شده برخی واحد‌های تولیدی با چالش مواجه شوند.
در استان تهران به تنهایی روزانه بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ نفر از اتباع غیرمجاز شناسایی و برای اخراج به مراکز موقت نگهداری منتقل می‌شوند. کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور مهاجران گزارش داده که در سال ۱۴۰۳ بیش از ۵۵۹ هزار مهاجر افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند که این رقم نسبت به سال ۲۰۲۳ با رشد ۱۸ درصدی همراه بوده است.
درحال حاضر حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تبعه مجاز و غیرمجاز داریم که براساس استاندارد جهانی حداکثر سه درصد می‌توانند در کشور ما حضور داشته باشند که حدود ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر می‌شود و در نتیجه بقیه باید کشور را ترک کنند. در هفته‌های اخیر بیش از ۷۲ هزار تبعه افغانستانی غیرمجاز از گذرگاه بین‌المللی دوغارون به سمت افغانستان بازگشت داده شده‌اند. براساس آمار‌های منتشرشده، در دو ماه اخیر، بیش از ۳۰ هزار خانواده افغانستانی ایران را ترک کرده‌اند که نشان‌دهنده افزایش روند بازگشت خانوادگی است.
حجت صدیقی، دادستان عمومی و انقلاب اسلامی نیز در ۱۷ فروردین اعلام کرد که سال گذشته ۳۳ هزار و ۵۸۲ نفر از اتباع غیرمجاز افغانستانی قبل از ورود به خاک کشورمان از طریق مرز تایباد از سوی نیرو‌های مسلح کشورمان در مرز‌های مشترک ایران و افغانستان شناسایی شدند. دادستان عمومی و انقلاب تایباد ادامه داد: روزانه اتباع غیرمجاز افغانستانی که در ۱۱ استان کشور از سوی نیرو‌های دستگاه‌های متولی شناسایی می‌شوند، بعد از ساماندهی و انجام مراحل قانونی از طریق مرز رسمی دوغارون تحویل مقامات این کشور شدند.
همچنین نادر یاراحمدی، رئیس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور نیز در ۱۵دی سال گذشته در سخنانی از اخراج حدود ۳ میلیون نفر از اتباع غیرمجاز طی سه سال گذشته خبر داد.
یکی از مهمترین دلایل اخراج افغانستانی‌های غیرمجاز را می‌توان ابعاد امنیتی دانست. مقامات امنیتی کشور طی ماه‌های اخیر چندین تبعه افغانستانی غیرمجاز را به اتهام همکاری با گروه‌های معاند، جاسوسی و ارتباط با سرویس‌های اطلاعاتی خارجی بازداشت کرده‌اند. برخی از این افراد با هویت جعلی وارد کشور شده و هدفشان انجام اقدامات خرابکارانه بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بخشی از این افراد به صورت غیرمجاز وارد کشور شده‌اند و مدارک هویتی معتبری نداشته‌اند. البته نمی‌توان این موضوع را به تمامی اهالی این کشور نسبت داد؛ اما همین موضوع باعث شده که مسئولان دولتی با برنامه‌ریزی به دنبال خروج افغانستانی‌های مهاجر باشند تا کشور نیز از نظر امنیتی و اقتصادی به آرامش دست یابد. درست است که این افراد در چرخه اقتصادی کشور تاثیر مثبتی دارند، اما باید توجه داشت که کشور درحال حاضر، ناترازی و بیکاری را تجربه می‌کند و خروج این افراد می‌تواند میزان دو مولفه را تا حدود زیادی کاهش دهد.
بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد که میزان زاد و ولد افغان‌ها چندین برابر ایرانی‌هاست. اگر سری به بیمارستان‌های جنوب تهران بزنیم، خواهیم دید که بخش عمده‌ای از زایمان‌ها به زنان این کشور تعلق دارد. بر همین اساس بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه اجتماعی عقیده دارند اگر جمعیت مهاجران افغانستانی در یک سال حدود ۱۰ میلیون نفر باشد، عدد بسیار بالایی است و مسئولان دولتی نیز باید برای زندگی این افراد هزینه‌کرد داشته باشند که کوچک‌ترین هزینه شامل تامین برق و آب می‌شود.
این افراد نیاز به درمان، خوراک، پوشاک و به‌طور کلی نیاز‌های اولیه زندگی دارند، برای نمونه باتوجه به جمعیت خانواده هر کدام برای یک روز حداقل ۱۰ الی ۲۰ نان سنگک و بربری خریداری می‌کنند و باتوجه به اینکه قیمت نان بربری در جنوب تهران حدود ۳ هزار تومان است این موضوع در بلندمدت می‌تواند زیان اقتصادی ایجاد کند. از سوی دیگر ناترازی آب و برق به بالاترین حد خود رسیده و باتوجه به میزان زاد و ولد بالای این افراد در نتیجه نیاز بیشتری به آب و برق دارند. برخی از فعالان حوزه شهری عقیده دارند که خروج اتباع بدون برگه تردد و مجوز به علت شرایط موجود باید هرچه سریع‌تر انجام شود.
با وجود این شرایط، بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد که افغانستانی‌ها مجبور هستند اجاره بسیار بالایی بپردازند؛ به همین واسطه شاهد زندگی جمعی این افراد (حضور دو تا پنج خانواده) در یک خانه را شاهد هستیم. این نوع پرداخت اجاره نیز می‌تواند بر روی اجاره منزل در مناطق خاص نیز تاثیرگذار باشد و به مرور شاهد افزایش نرخ‌های اجاره در برخی از نقاط خصوصاً جنوب شهر باشیم.
مسعود که صاحب یک خانه چهارطبقه در جنوب تهران است، درخصوص اجاره خانه به افغانستانی‌ها گفت: «من سه طبقه از خونه شخصی خودم را اغلب به افغانستانی‌ها اجاره می‌دهم. علتش هم مشخصه؛ اول اینکه، سر و صدای خاصی ندارند حتی بچه‌هاشون باید آروم باشند. دوم اینکه، اجاره بالاست و به موقع هم پرداخت می‌کنند در نتیجه اغلب موارد دنبال مستاجر‌های مهاجر و کم‌حاشیه هستم.»
اگر حضور تمامی این افراد قانونی و در چارچوبی خاص باشد مشکلی ندارد، اما تعداد ورود این افراد به کشور مشخص نیست و می‌تواند ضرر‌های جبران‌ناپذیر اقتصادی به بدنه کشور وارد کند.
در سال‌های گذشته به تدریج حضور کارگران افغانستانی در اقتصاد ایران افزایش پیدا کرده است؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش بزرگی از این افراد با تکیه بر درآمد‌های کسب‌شده و حتی جمعی توانسته‌اند به مرور کسب و کار‌های خرد خود را راه‌اندازی کنند. این در حالی است که آمار بیکاری و اشتغال ناکارآمد در میان جوانان ایرانی همچنان رو به افزایش است و بسیاری از نیرو‌های جویای کار داخلی اغلب حاضر به پذیرش مشاغل سخت و کم‌درآمد نیستند و شرایط این روز‌ها یعنی پس از آتش‌بس میان ایران و اسرائیل بدتر شده و شاهد افزایش بیکاری بسیاری از جوانان هستیم.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، عمده نیروی کار مهاجر افغانستانی در بخش‌های ساختمانی، کشاورزی و مشاغل سخت حضور داشته‌اند؛ حوزه‌هایی که با کمترین دستمزد، مزایا و بیشترین کارکرد تعریف شده است. صاحبان کسب و کار اغلب به علت پرداخت حقوق کمتر و عدم پرداخت بیمه به سراغ کارگران افغانستانی می‌روند؛ چراکه این افراد قبول می‌کنند حقوقی بسیار پایین با میزان کارکرد بالا داشته باشند که این موضوع مورد توجه صاحبان کسب و کار است.
برخی از کارشناسان حوزه بازار عقیده دارند که با کاهش اخیر حضور کارگران افغانستانی در اقتصاد کشور، هزینه‌های نیروی انسانی برای کارفرمایان به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و این تغییر باعث شده برخی بخش‌ها با کمبود نیروی کار ارزان روبه‌رو شوند. همین موضوع باعث شده است که یک رقابت نابرابر میان مهاجران افغانستانی و کارگران ایرانی پیش آید و اغلب شاهد بیکاری کارگران ایرانی باشیم.
موضوع اصلی اینجاست که مهاجران افغانستانی عمدتاً در دوران جنگ و ناامنی کشورشان به ایران پناه آوردند؛ شرایط سخت اجتماعی و فقدان امنیت اقتصادی در افغانستان باعث شد که این افراد در ابتدای کار بدون توجه به شرایط وارد بازار کار ایران شوند و در نهایت با پایین‌ترین معیار‌های ممکن بیشترین کار را انجام دهند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهاجران افغانستانی جزو کارگران ارزان در تمامی دنیا به حساب می‌آیند، اما در ایران کمی شرایط متفاوت‌تری دارند.
به نظر می‌رسد روند کاهش حضور نیروی کار مهاجر، اقتصاد برخی از صنایع و بخش‌ها را با چالش جدی مواجه خواهد کرد، به همین دلیل فعالان حوزه اقتصادی نسبت به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش بهره‌وری هشدار می‌دهند.
افزایش هزینه برای کارفرمایان ایرانی
منصور، مهندس معمار به «هم‌میهن» درخصوص خروج افغانستانی‌ها گفت: بخش عمده‌ای از کارگران ساختمانی نیرو‌های افغانستانی هستند؛ علت استفاده از نیرو‌ها ارزان‌قیمت بودن و توانایی کار بالاست. بسیاری از این کارگران حاضر هستند به جای دو نفر کار کنند و کمتر از یک نفر حقوق بگیرند و این موضوع باعث می‌شود که ما نیروی کمتر و ارزان‌قیمت‌تری داشته باشیم؛ البته نوع انتخاب کارگران به عهده سرمایه‌گذار است؛ بسیاری از سرمایه‌گذاران به دنبال نیروی کار ارزان هستند و افغانستانی‌ها نیز بهترین گزینه به حساب می‌آیند.
به گفته منصور حدود یک ماهی می‌شود که کارگران افغانستانی به دلایل مختلف مجبور به ترک کشور می‌شوند. برخی از این کارگران برگه تردد داشتند؛ اما نمی‌دانم چرا از کشور خارج شدند. ولی مسئله اصلی اینجاست که ما باید از نیروی ایرانی استفاده کنیم. درست است که کارگران ایرانی گران‌تر هستند و می‌توانند تاثیر بسزایی در قیمت تمام‌شده مسکن داشته باشند ولی به نظر کیفیت کار افزایش خواهد یافت.
حسین که دارای یک تولیدی لباس در جنوب شهر است نیز به «هم‌میهن» گفت: من کارگاه تولیدی لباس کودک دارم و با توجه به اینکه سود این کار کم است اغلب دوزنده و بسته‌بندی‌ها توسط کارگر‌های افغان انجام می‌شود، علت این موضوع نیز کاملاً مشخص است: ارزانی نیروی کار.
وی ادامه داد: من برای بسته‌بندی لباس توسط یک کارگر ایرانی باید حق بیمه و حقوق کامل با تمام مزایا را پرداخت کنم، ولی مشتری‌های من تنها پول لباس را می‌دهند و با بسته‌بندی کاری ندارند. بسته‌بندی به معنای کسر سود سنگین از کار است؛ در نتیجه بهتر است با حقوق کمتر به دنبال کارگران افغانستانی بروم. البته تمامی کارگران از حقوق و شرایط خود راضی بودند و همواره اعضای خانواده و دوستان خود را جهت کاریابی به من معرفی می‌کردند.
به گفته حسین، با شروع جنگ، تولید لباس چند روزی متوقف شد؛ علت آن مشخص شدن شرایط و حفظ امنیت کارگران بود؛ تقریباً جنگ به نیمه رسیده بود که اعلام کردم باید کار شروع شود؛ اما تنها بخشی از کارگران سرکار آمدند و اعلام شد که بقیه باتوجه به دریافت تذکر‌هایی درحال ردمرز هستند. اکنون شروع به استخدام نیرو‌های ایرانی کرده‌ام. درست است که باید حق بیمه و حقوق پرداخت کنم، اما حداقل خیال خودم راحت است که نان بر سر سفره هم‌وطنم می‌رود.
امیرحسین، مهندس معمار و طراح نیز به «هم‌میهن» گفت: طی یک ماه گذشته اغلب کارگران افغانستانی از کشور خارج شدند و اکنون تنها دو کارگر افغانی داریم که این افراد بیش از ۲۰ سال است در ایران زندگی می‌کنند و برگه تردد دارند؛ اما ممکن است در آینده از کشور خارج شوند. با موج خروج کارگران مهاجر، ما مجبور به جایگزینی نیروی ایرانی شدیم. مشکل اینجاست که کارگران افغانستانی هزینه کارکرد پایینی داشتند و اکنون با شروع به کار کارگران ایرانی هزینه‌های تمام‌شده افزایش خواهد یافت و در نهایت این موضوع بر روی قیمت مسکن تاثیر می‌گذارد.
به گفته امیرحسین، میانگین حقوق کارگران افغانستانی روزانه حدود ۷۰۰ هزار تومان است. این حقوق در نیرو‌های ایرانی به حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان (گاهاً تا یک میلیون و ۵۰۰) هزار تومان می‌رسد. زمانی که حقوق کارگران افزایش یابد در مجموع هزینه‌کرد سرمایه‌گذار افزایش می‌یابد؛ همین موضوع باعث می‌شود قیمت تمام‌شده مسکن صعودی شود و به واسطه این صعودی شدن، بازار مسکن نیز در رکود فرو رود.
یک تولیدکننده کیف زنانه در محدوده بازار تهران گفت: بخش عمده‌ای از کارگران و خیلی از تولیدی‌های کوچک را کارگران افغانستانی اداره می‌کنند؛ همین موضوع باعث شده که بازار کیف در این منطقه تا حدودی به کارگران افغانستانی وابسته باشد. جنگ به نیمه نرسیده بود که بسیاری از این افراد به درخواست خودشان مراحل تسویه مالی را انجام دادند و از کشور خارج شدند، حال ما شنیده‌ایم بقیه کارگران که مدارک معتبری ندارند و به نوعی مشکل‌ساز هستند، در طرحی رد مرز شده‌اند.
اگر بخواهیم وطن‌پرست باشیم خروج این افراد می‌تواند نان را بر سر سفره کارگران ایرانی بیاورد. اما مشکل اینجاست که کارگران ایرانی هزینه‌کرد بیشتری دارند و ممکن است در میان‌مدت قیمت کیف‌ها تا حدودی افزایش یابد؛ چراکه منِ صاحبکار به یک دوزنده افغانستانی بر اساس ساعت کار و توافق انجام شده ۷ الی ۱۵ میلیون حقوق پرداخت می‌کردم، اما اکنون باید حقوق کارگر ایرانی را به همراه بیمه کامل پرداخت کنم.
حامد، صاحب یک اغذیه‌فروشی در تهران نیز گفت: چند ماه پیش یک بار نیرو‌های افغانستانی ما را دستگیر کردند، اما با توجه به اینکه دارای کارت تردد بودند تنها چند روز بازداشت بودند. چند وقتی می‌شود که اخطار خروج از کشور برای افغانستانی‌ها صادر شده؛ همین باعث شد که این افراد از کشور خارج شوند.
حامد توضیح داد: ساعت کاری ما از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۲ شب بود و به واسطه همین موضوع کارگران ایرانی کمتری حاضر هستند با یک پایه حقوق ساعت کاری بالایی داشته باشند. از سوی دیگر به علت حاشیه سود بسیار پایین، ما توانایی استخدام دو شیفت کارگر ایرانی را نداشتیم.
اکنون با خروج کارگران افغانستانی ما باید به دنبال نیروی ایرانی برای دو شیفت و با تمامی مزایا باشیم؛ اما مشکل اینجاست که باتوجه به تورم و مشکلات چرخه اقتصادی کشور، پرداخت هزینه‌های کامل برای ما بسیار دشوار خواهد بود. احتمالاً به همین زودی‌ها با افزایش قیمت و حتی کاهش تولید مواجه باشیم.
رضا، صاحب یک کارگاه کفاشی نیز توضیح داد: کار تولید کفش بسیار سخت بوده و نیاز است فرد با مواد شیمیایی بسیار زیادی کار کند. اغلب کارگران ایرانی ما پس از چند هفته کار به علت‌های مختلف از جمله سختی کار و بو‌های نامطبوع مجبور به ترک کار می‌شدند یا در صورت ادامه کار شاهد مشکلات بسیاری در این افراد بودیم، ولی شرایط نیروی کار افغانستانی این‌چنین نیست.
برای کارگران افغانستانی بوی نامطبوع یا حتی شرایط کارگاه هم مطرح نیست و حاضر هستند در بدترین لوکیشن ممکن نیز به انجام فعالیت بپردازند. نکته اصلی هم اینجاست که این کارگران مهاجر با تحمل هر نوع شرایطی کمترین حقوق را دریافت می‌کردند و این مورد به نفع کارفرما و صاحبان کار است. حال با خروج مهاجران، کارگران ایرانی و افغانستانی نیز هم گران خواهند شد و ما برای ادامه حیات کارگاه مجبور به افزایش قیمت‌ها براساس قانون (میزان سود مجاز صاحب کسب و کار در قانون) خواهیم بود که این موضوع می‌تواند به اقتصاد کشور نیز ضربه بزند.
مریم، مدیر یک کارگاه خیاطی در تهران درباره شرایط گفت: من به صورت عمده کار دریافت می‌کنم و ممکن است کار ما لباس مجلسی باشد یا یک لباس معمولی. عمده‌دوزی سود نسبتاً قابل قبولی دارد، اما مشکل اصلی اینجاست که برای عمده‌دوزی باید یک کارگاه بزرگ یا نیروی کار ارزان داشته باشیم. در شرایط کنونی کشور کارکردن با نیروی ارزان بهترین گزینه ممکن است. اغلب من به صورت عمده کار‌ها را به دوزنده‌های خانم افغانستانی می‌دهم. این افراد نخست با اعضای خانواده با سرعت بالا کار می‌کنند و دوم اینکه، هزینه بسیار پایینی دریافت می‌کنند. درنتیجه من ترجیح می‌دهم از نیروی کار ارزان افغانستانی استفاده کنم، حال چند نفر از نیرو‌های من از ایران خارج شده‌اند و من به دنبال جایگزین نیروی افغانستانی هستم، چون ارزان‌تر است.
محمد، یک کشاورز در شمال کشور نیز درخصوص استفاده از کارگران مهاجر گفت: تمامی کارگران ما برگه تردد دارند و تا به امروز کسی به سراغ کارگران مزرعه ما نیامده، ولی شنیده‌ایم برخی از اقوام مجبور شده‌اند با هزینه بالاتر کارگران ایرانی استخدام کنند. کارگران افغانستانی بهره‌وری بالا و هزینه کمتری نسبت به کارگران ایرانی دارند. شرایط کاری ما به گونه‌ای است که اغلب پیش از طلوع خورشید به مزرعه می‌رویم و در نهایت با ساعت کاری بالای ۱۰ ساعت، کار یک‌روزه به پایان می‌رسد، در بیشتر موارد کارگر ایرانی حاضر به انجام کار کشاورزی عمده نیست و هر چندساعت یکبار نیاز به استراحت دارد، اما کارگران مهاجر تنها یک بار برای ناهار استراحت می‌کردند.
به گفته محمد، میزان دریافتی کارگران ایرانی بالاتر است. بسته به نوع و میزان کار روزانه از ۶۰۰ هزار تومان الی یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان حقوق یک کارگر کشاورز افغانستانی است، ولی این حقوق در کارگران ایرانی با کمترین ساعت کاری از ۸۰۰ هزار تومان به بالا شروع می‌شود. با توجه به اینکه محصولات ما به دست دلالان می‌رسد و سود چندانی برای ما وجود ندارد، استفاده از کارگران افغانستانی مهاجر بهترین گزینه است؛ چراکه با حضور کارگران ایرانی و افزایش پرداخت هزینه و از سوی دیگر عدم پرداخت به موقع پول توسط دلالان، سود ما یک‌رقمی می‌شود.
برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید
