گردشگری در خاورمیانه به عنوان صنعتی پردرآمد، به رشد خود در دهه اخیر ادامه داده است. توریسم در کشور‌های توسعه‌یافته و ثروتمند، ابزاری کلیدی برای رشد اقتصادی بوده و در کشور‌هایی با بحران اقتصادی مضاعف، وسیله‌ای برای درآمدزایی و ارزآوری به شمار می‌رود.
شمای کلی توریسم در خاورمیانه
کشور‌های خاورمیانه در سال ۲۰۲۲، بیشترین تعداد ورود مسافران بین المللی را ثبت کرده‌اند. از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲، بخش‌های گوناگون در حوزه گردشگری و حمل‌ونقل، حجم تولید ناخالص داخلی منطقه را به میزان ۴۶.۹ درصد، معادل ۱۰۷ میلیارد دلار افزایش دادند. طبق گزارش «یاتا»، ترافیک خطوط هوایی در سال ۲۰۲۲، شاهد افزایش ۱۵۷.۴ درصدی نسبت به سال گذشته بوده است. به گفته سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل، این روند در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ نیز در خاورمیانه ادامه داشته است.
در همسایگی ایران، امارات، عربستان سعودی، قطر و ترکیه بهترین شرایط گردشگری را به ثبت رسانده‌اند؛ حتی سوریه نیز با توجه به روز‌هایی که پشت سر گذاشته، رشد قابل توجهی را در حوزه توریسم شاهد بوده است.
امارات و عربستان همچنان در صدر
امارات متحده، همچنان یک مقصد محبوب برای گردشگران بین المللی است و از همین جهت، رشد چشم‌گیری را در این حوزه شاهد بوده است. شورای جهانی سفر و گردشگری می‌گوید انتظار می‌رود این بخش با رسیدن به حدود ۴۹.۱۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳، ۱۰ درصد از کل امارات را تشکیل دهد. گزارش این شورا همچنین نشامن می‌دهد که صنعت گردشگری در امارات، تنها در سال گذشته، بیش از ۸۹هزار شغل ایجاد کرده است.
در عربستان نیز، توسعه صنعت توریسم به یکی از اهداف اصلی پادشاهی سعودی بدل شده است. تا جایی که ریاض قصد دارد، تعداد بازدیدکننده‌ها از خاک عربستان را تا سال ۲۰۳۰ به ۱۰۰ نفر در سال برساند. آمار اخیر و همچنین، اظهارات مقامات سعودی نشان می‌دهد که درآمد‌های عربستان سعودی از توریسم، تنها در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ به حدود ۹.۸ میلیارد دلار رسیده است. این رقم در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲، تنها ۳ میلیارد دلار بود
بررسی جامع سیاست‌های اخیر عربستان نیز نشان می‌دهد که این چشم‌انداز به صورت جدی‌تر در حال رقم خوردن است. برای مثال، جذب مشهورترین ستاره‌های فوتبال جهان در لیگ عربستان در راستای این هدف بوده است. این اتفاق، با گسترش نفوذ عربستان در ورزش بین المللی و به طور عمده، برای تقویت احتمال کسب میزبانی جام جهانی رخ داده است. کیفیت بی‌سابقه برگزاری رقابت‌های لیگ فوتبال عربستان و همچنین بازخورد مثبت مخاطبان از این رقابت‌ها، نشان می‌دهد که این کشور تا حدود زیادی در دستیابی به این هدف موفق بوده است.
درآمد‌های گردشگری در ترکیه نیز در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۳، با ۲۳.۱ درصد افزایش، به ۱۳ میلیارد دلار رسید. این کشور از نظر درآمد‌های توریستی، سال‌ها است که در ۱۵ کشور صدر لیست قرار می‌گیرد و این درآمدها، همواره ۲ تا ۳ درصد درآمد ناخالص این کشور را تشکیل داده‌اند.
رونق گردشگری در لبنان و سوریه
در این میان، سوریه و لبنان، برخلاف کشور‌های غالبا ثروتمند خلیج فارس با بحران‌های عمیق اقتصادی مواجهند. بیش از ۸۰ درصد از مردم این دو کشور، زیر خط فقر زندگی می‌کنند. با این حال اما، گردشگری در لبنان از لحاظ تاریخی به عنوان بخش مهمی از اقتصاد عمل کرده و تقریباً ۱۹.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. بحران اقتصادی در لبنان، اما اهمیت گردشگری را حادتر کرده است. بر اساس ارقام گزارش شده در سال ۲۰۲۲، کمتر از ۱.۷۲ میلیون بازدیدکننده در تابستان سال گذشته وارد لبنان شدند و حدود ۵ میلیارد دلار در این کشور هزینه کردند. با این حال اما، پیش‌بینی می‌شود که لبنان در سال ۲۰۲۳، می‌تواند حداقل ۲.۲ میلیون بازدید کننده در طول سال داشته و درآمدی حدود ۹ میلیارد دلار کسب کند.
در سوریه‌ی پیش از جنگ نیز، صنعت گردشگری شاهد یکی از سریع‌ترین رشد‌های توسعه‌محور را شاهد بود. در سال ۲۰۱۰، صنعت گردشگری سوریه با جذب حدود ۹ میلیون و ۴۵۰هزار توریست، پس از صادرات نفت، دومین منبع بزرگ درآمد ارزی را تشکیل می‌داد. علیرغم بیش از یک دهه جنگ و ویرانی، دولت سوریه بار دیگر به دنبال تبدیل گردشگری به یک سرمایه اقتصادی بزرگ است. نشانه این هدف‌گذاری می‌تواند ساخت‌وساز هتل‌های لوکس جدید به ویژه در مناطق ساحلی و در حلب است.
امروز، تعداد گردشگرانی که تا کنون در سال ۲۰۲۳ از سوریه بازدید کرده‌اند نسبت به مدت مشابه در سال گذشته افزایش یافته و این امید را ایجاد می‌کند که یکی از مهم‌ترین صنایع این کشور جنگ زده ممکن است به آرامی پس از یک جنگ ۸ ساله بهبود یابد. «رامی مارتینی»، وزیر گردشگری سوریه گفته که این کشور، در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ میزبان حدود ۳۸۵هزار بازدیدکننده بوده است.
ایران کجاست؟!
تیرماه امسال، معاون گردشگری وزیر میراث فرهنگی از درآمد ۶.۲ میلیارد دلاری ایران از جذب گردشگر خبر داد. طبق آمار‌های بانک جهانی، ایران در سال ۲۰۱۹ و پیش از شیوع کرونا، حدود ۵ میلیارد دلار درآمد از این ناحیه کسب کرد. طبق گزارش‌های بین‌المللی، سطح درآمد‌های حوزه گردشگری برا یهچ کشوری هنوز به حالت پیش از کرونا بازنگشته است و به عقیده بسیاری، این درآمدها ممکن است در سال ۲۰۲۴ به سطح مشابه با سال ۲۰۱۹ بازگردند. با این وجود اما، به فرض صحت گفته‌های مسوول وزارت میراث فرهنگی، مجموع درآمد ایران از صنعت توریسم در سال گذشته، حدود یک‌دهم درآمد سالانه ترکیه و حدود نصف درآمد‌های گردشگری ۳ ماه در عربستان سعودی است.
با توجه به اینکه ایران از نظر جاذبه‌های باستانی و تاریخی، رتبه دهم و از نظر اکوتوریسم در رتبه پنجم دنیا قرار گرفته، مقایسه درآمد کشورمان با سایر کشور‌های منطقه نشان از جاماندگی در این حوزه و لزوم توجه ویژه دولت به این بخش دارد..
