سهم تحریم در فرسودگی صنعت

به گزارش رصد روز، در نیم‌قرن گذشته خاستگاه اصلی رشد اقتصاد ایران سرمایه‌گذاری بوده و اکنون که دولت جز آه در بساط ندارد، قاعدتاً امیدی هم به گسترش سرمایه‌گذاری و احیای رشد اقتصاد نیست. در این میان تحریم‌ ها مزید بر علت شده و ورود تکنولوژی را هم مختل کرده که از این ناحیه هم لطمات زیادی به اقتصاد کشور وارد شده است.  یکی از آثار پنهان اما زیان‌بار تحریم‌ ها بستن مسیر واردات تکنولوژی‌های مدرن به کشور است.

تکنولوژی در تعریف اقتصادی‌اش یعنی اینکه با استفاده از همان مقدار نهاده‌های موجود یعنی سرمایه، نیروی کار، مواد اولیه، زمین و ساختمان موجود بتوانیم تولید بیشتر داشته باشیم.

بنابراین تکنولوژی را نمی‌توان لزوماً خرید، بلکه می‌توان ترکیب عوامل تولید را عوض کرد، یعنی شرکت‌ها و سازمان‌ها باید خودشان آن را بسازند.

اما مسئله‌ای که در این سال‌ها، کشور را به خاطر وجود تحریم‌ها و تخریب روابط بین‌المللی دچار مشکل کرده، بحث تامین ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های جدید است.

از این منظر اقتصاد ما در سال‌های تحریم دچار مشکلات عجیب‌و‌غریبی شده است.

در حوزه‌های مختلف، این گرفتاری آثار متفاوتی دارد. در بخش نفت، پتروشیمی یا فلزات که می‌توانستیم با انتقال ماشین‌آلات به ایران و استفاده از فناوری‌های مدرن، تولید خود را افزایش دهیم، ناکام ماندیم.

به طور مثال، درحالی‌که هر تن کالای صادراتی ایران حدود ۵۰۰ دلار بوده، واردات ایران ۱۵۰۰ دلار یعنی حدوداً سه برابر تمام شده است. بنابرین محدودیت‌های تحریم، به اساس تولید و صادرات ما لطمه زده که تا سال‌ها غیرقابل جبران است.

در بعضی از بخش‌ها، محدودیت‌ها باعث شده که توان طراحی داخل افزایش پیدا کند و شبیه‌سازی‌هایی مثلاً در زمینه طراحی برخی قطعات الکترونیکی صورت گرفته اما در مجموع صنعت ایران بازنده اصلی تحریم‌ها بوده است.

صنایع نساجی در کشور ما قدیمی و فرسوده است. اغلب کارخانه‌های قطعه‌سازی قدیمی و فرسوده‌اند. صنایع غذایی و قطعه‌سازی هم چنین گرفتاری‌هایی دارند و صنایع بخش معدن و ریخته‌گری و ذوب فلزات هم به شدت فرسوده شده‌اند.
ماشین‌سازی‌های معروف‌ کشور مثل ماشین‌سازی اراک و ماشین‌سازی تبریز به شدت آسیب دیده‌اند.

توقف سرمایه‌گذاری در کنار آثار بیماری هلندی و شوک‌های متعدد و قیمت‌گذاری، شرایطی را به وجود آورده که از آن به عنوان «صنعت‌زدایی» یاد می‌شود. نتیجه اینکه اشتغال صنعتی هم در دو دهه گذشته کاهش پیدا کرده است.

نسل تکنولوژی در کشور ما آنقدر قدیمی است که اقتصاد ما به قبرستان ماشین‌آلات فرسوده تبدیل شده است.

زمانی کشور در مسیر توسعه قرار می‌گیرد که خودش تکنولوژی تولید کند. یعنی دانش به صورت درونی در تولیدات داخلی استفاده شود.

متاسفانه در سال‌هایی که درآمدهای نفتی قابل توجه بود، به جای اینکه ماشین‌آلات مناسب‌تری وارد شود و به سطح تولید کشور کمک کند، روی واردات کالاهای مصرفی و مواد اولیه‌ای که در مصرف استفاده می‌شد، تمرکز کردند.

حتی در کالاهای کشاورزی و واسطه کشاورزی آنقدر واردات انجام شد که کشاورزی سنتی هم دچار مشکل شد، چه برسد بخش صنعت.

ما پولی برای خرید تکنولوژی نداریم، پول هم که داشته باشیم، امکان واردات تکنولوژی را نداریم. این مشکل را هم که حل کنیم، نمی‌توانیم کالای قابل رقابت در بازارهای جهانی تولید کنیم. به معنای واقعی، چند دهه از جهان عقب مانده‌ایم.

علی چشمی، استاد دانشگاه فردوسی

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید