به گزارش رصد روز، مهاجرت از ایران؛ موضوع بسیاری از محافل و گپ‌های خانوادگی و دوستانه است. اصناف، دانشجویان، کادر درمان، دانش‌آموزان، کارگران و… فرقی نمی‌کند؛ تقریبا می‌توان در هر رده و گروهی، کسانی را دید که یا برای مهاجرت برنامه‌ریزی کرده‌اند، یا تمایل به مهاجرت دارند. زنگ هشدار افزایش مهاجرت ایرانیان اما چندان به گوش آنها که باید نمی‌رسد. نشان به آن نشان که هر چند وقت یکبار، یکی از مقامات دولتی یا صنفی از افزایش مهاجرت‌ها می‌گویند.
شاید در یادداشت حمید سوری، اپیدمیولوژیست بعد از مهاجرت بتوان انگیزه برخی از مهاجران ایرانی را هم پیدا کرد. آنجا که نوشته است: «از تبعیض و ظلم، شهروند درجه یک و درجه دو و از مدیریت بی‌سوادان بیزارم». او در یادداشتی که برای خبرآنلاین نوشته به دلایل خود برای مهاجرت از ایران پرداخت: «من آدم خانه‌نشین نیستم. از اینکه تلاش کردند من را خانه‌نشین کنند، دلگیر هستم.»
در ادامه این یادداشت آمده که «به عنوان یکی از تحصیل‌کرده‌های مهاجر که اکنون در دانشکده پزشکی یک دانشگاه غربی تدریس و تحقیق می‌کنم، به هیچ وجه دنبال درآمد و دستمزد بیشتر نبوده و نیستم. به مردم و میهنم عشق می‌ورزم و حتی حاضرم رایگان کار کنم؛ ولی از تبعیض و ظلم، تقسیم‌بندی به شهروند درجه یک و درجه دو، هر چه اتاق و صندلی وی‌آی‌پی، رانت‌خواری، آقازادگی، از مدیریت دروغگوها، ریاکاران و بی‌سوادان بیزارم.»
۴ پیمایش برای سنجش میل به مهاجرت
پیش از این رصدخانه مهاجرت ایران در پیمایشی میان چهار گروه اجتماعی، میزان تمایل و تصمیم به مهاجرت و علت آن را بررسی کرد. این چهار گروه عبارت‌اند از: دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، استادان و پژوهشگران، پزشکان و پرستاران و فعالان کسب‌وکارهای نوپا (استارتاپی‌ها).
پرسشنامه سنجش میل و تصمیم به مهاجرت در گروه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان بین ۲۰۶۵ نفر توزیع شد. ۶۹ درصد از آنها دانشجو و مابقی فارغ‌التحصیل بودند. مقطع تحصیلی آنها هم از کاردانی تا دکترای تخصصی متفاوت بود. این پیمایش در بهمن و اسفند ۱۳۹۹ انجام شد.
پیمایش دوم مربوط به استادان و پژوهشگران است که در خردادماه سال ۱۴۰۰ انجام شد. ۲۴۶ نفر از استادان، محققان و پژوهشگران در این پیمایش شرکت کردند که ۷۴ درصد از آنها اساتید دانشگاه‌ها و مابقی پژوهشگر بودند. ۴۳ درصد از شرکت‌کنندگان در این پیمایش، دانشیار بودند. ۳۴ درصد از آنها نیز استادیار، ۲۳ درصد استاد تمام و یک درصد نیز مربی بودند.
همچنین پیمایش سوم در میان پزشکان و پرستان انجام شد که ۳۳۰ نفر شرکت‌کننده داشت. این افراد شامل پزشک عمومی و متخصص، پرستار، دندانپزشک، پزشک فوق‌تخصص و داروساز و علوم آزمایشگاهی می‌شدند. این پیمایش اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۰ انجام شد.
گروه چهارم نیز که در میان آنها پیمایش سنجش میل و تصمیم به مهاجرت انجام شد، کسب‌وکارهای نوپا بودند. این پیمایش نیز اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۰ انجام شد و ۱۳۵ نفر شرکت‌کننده داشت.
علت مهاجرت ایرانیان
نتایج این پیمایش‌ها نشان می‌دهد که در هر چهار گروه (دانشجویان و فارغ‌التحصیلان، پزشکان و پرستاران، استادان و پژوهشگران و استارتاپی‌ها) میل به مهاجرت بیش از ۴۰ درصد بود؛ یعنی تمایل بسیار زیاد. در این میان استادان و پژوهشگران بیشتر از سایر گروه‌ها تمایل به مهاجرت داشتند.
پنج عامل در تمایل و تصمیم به مهاجرت شرکت‌کنندگان بیشترین فراوانی را داشت. در میان گروه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان این عوامل به ترتیب عبارت‌اند از: بی‌ثباتی اقتصادی، شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، ناامیدی نسبت به آینده، امید به زندگی بهتر در خارج از کشور وضعیت آزادی‌های فردی و اجتماعی.
در میان پزشکان و پرستاران نیز این عوامل به ترتیب شامل بی‌ثباتی اقتصادی، کیفیت زندگی بهتر از خارج از کشور، شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای بین‌المللی و درآمد پایین.
فعالان استارتاپی اما اولین علت تمایل و تصمیم به مهاجرت را ناامیدی از اصلاح امور کشور عنوان کردند. پس از آن عوامل دیگر یعنی آینده مبهم و عدم امکان برنامه‌ریزی بلندمدت، شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، تامین وضعیت رفاهی و معیشتی مناسب و امکان شاد زندگی کردن.
در میان گروه چهارم یعنی استادان و پژوهشگران، عوامل میل و تصمیم به مهاجرت به ترتیب عبارت‌اند از: بی‌ثباتی اقتصادی، عدم شایسته‌سالاری، سطح درآمد و تناسب به آن با هزینه‌ها، امکام شاد زندگی کردن و سلامت اخلاقی جامعه.
زنگ هشداری که شنیده نشد
نتایج این پیمایش‌ها می‌توانست نقشه راهی باشد برای آنها که می‌خواستند از موج مهاجرتی که گریبان ایران را گرفته، کم کنند. با این حال از آن زمان تاکنون نه تنها از عوامل پیشرانه مهاجرت کم نشده، بلکه تشدید هم شده است. تا جایی که پیمایش‌های جدید نشان از افزایش میل به مهاجرت از ایران می‌دهد.
بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در همایش «فرصت‌های ایران در عصر دیجیتال» از پیمایشی رونمایی کرد که نتایج آن نشان می‌داد زنگ هشدارهای قبلی در این ماجرا شنیده نشد.
نتایج این پیمایش نشان می‌داد که ۶۰ درصد از شرکت‌کنندگان تمایل به مهاجرت و فقط ۱۶ درصد از شرکت‌کنندگان تمایل به ماندن در ایران داشتند. حدود ۲۰ درصد از آنها نیز مهاجرت کرده بودند که از میان آنها فقط چهار درصد قصد بازگشت به کشور را داشتند.
۱۲ هزار نفر در این پیمایش شرکت کردند که محمد فاضلی، جامعه‌شناس گفت همین تعداد شرکت‌کننده و سرعت پر کردن فرم‌های سنجش از سوی شرکت‌کنندگان حامل پیامی است برای مسئولان.
