یک مشاور ارشد حوزه نوآوری معتقد است: رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی شاید گامی در جهت بازگرداندن اعتماد مردم باشد، اما کافی نیست. این اقدامات بیشتر به‌عنوان حل مشکلات گذشته تلقی می‌شوند. حکمرانی دیجیتال ایران باید به مسائل روز و آینده بپر...
به گزارش رصد روز، رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی باعث شد بار دیگر شکاف بین گروه‌های و دسته‌های مختلف در کشور آشکار شود. عده‌ای اقدام دولت را تحسین کرده و آن را حرکتی رو به جلو خواندند. از طرف دیگر برخی گروه‌ها هم به مخالفت با این اقدام پرداختند و گروهی از همین مخالفان که از آنها با عنوان «تندرو» یاد می‌شود در اعتراض به این تصمیم اقدام به راهپیمایی موتوری کردند. در بین کنش‌گران و کارشناسان حوزه کسب و کار و شبکه اما نوع و شکل واکنش به رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل پلی تفاوت قابل ملاحظه‌ای داشت. یکی از کسانی که از زاویه‌ای دیگر به این ماجرا نگاه می‌کند، رضا غیابی، مشاور ارشد حوزه نوآوری، است. او بر این نکته تاکید می‌کند که از ۳۲ بند مصوبه شورای عالی فضای مجازی اطلاعات دقیقی وجود ندارد و دولت هنوز وظیفه به اطلاع‌رسانی خود در این زمینه به درستی عمل نکرده است. غیابی تاکید می‌کند این عدم اطلاع‌رسانی صحیح باعث بروز نگرانی‌هایی در میان عموم مردم و کارشناسان شده است. این مشاور ارشد حوزه نوآوری همچنین معتقد است گمانه‌‌زنی‌ها در مورد مصوبه و برنامه شورای عالی فضای مجازی در پروسه رفع فیلترینگ هیچ نسبتی با مساله مهمی چون اینترنت ماهواره‌ای و پیشرفت روزافزون آن ندارد.
***
*با اینکه به دلیل پروژه رفع فیلترینگ، فشار از جهات مختلفی به دولت وارد می‌شد، اما به نظر می‌رسد دولت چهاردهم ضرورت رفع فیلترینگ را درک کرده بود. این اولین بار است که خروجی شورای عالی فضای مجازی منتهی به رفع فیلترینگ می‌شود. تفسیر شما از رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی چیست؟ رفع فیلترینگ واتساپ چه نسبتی با پیام‌رسان‌های داخلی خواهد داشت؟
پاسخ به این سؤال ابتدا از منظر اقتصادی منوط به پرداختن به این مساله است که رفع فیلترینگ مشروعیت استفاده از دنیای دیجیتال نزد مردم را افزایش می‌دهد. رفع فیلترینگ واتساپ امری است که به خودی خود طبیعتاً مناسب است. اما از طرف دیگر، چند ده میلیارد یا در کیس‌های مختلف چند صد میلیارد تومان به پیام‌رسان‌های درون کشوری وام داده شده است. به‌عنوان مثال، به هرکدام از سه پیامرسان داخلی مبلغ ۵ میلیارد تومان وام داده شده است.
فکر می‌کنم اتفاقاً اگر پیام‌رسان‌های داخلی حرفی برای گفتن داشته باشند، با آزاد بودن واتساپ می‌توانند خودشان را نشان بدهند. شکل‌گیری رقابت سالم تنها با حضور رقبای خارجی صورت می‌پذیرد و این قطعاً برای بازیگران داخلی بهتر است.
این اقدام که من اسم آن را رفع حصر واتساپ و گوگل‌پلی می‌گذارم، قدم اول است. این اقدامات برای وزیر ارتباطات ایجاد مشروعیت می‌کند که البته این مشروعیت به‌صورت دوره‌ای خواهد بود. اما این اقدامات اصلاً کافی نیست. یک اکوسیستم محصولاتی دارد. محصولاتی مانند یوتیوب، اینستاگرام، تلگرام، واتساپ و غیره. این مصوبه فقط پنج درصد آن را آزاد کرده‌اند. حالا باید دید که در ادامه چه خواهد شد.
به‌هرحال ما به‌عنوان کسانی که حق طبیعی‌شان به‌عنوان یک شهروند از آنها گرفته شده بود، خوشحالیم که این عقلانیت به سیستم برگشته و دارند این کار را می‌کنند. اما باید بدانند که این نه‌تنها کافی نیست بلکه حالا باید مواظب باشند که در قدم‌های بعدی‌شان اینترنت را چگونه به سمت استانداردسازی می‌برند نه به سمت طبقه‌بندی. ما تئوری‌مان این است که باید استانداردسازی صورت بگیرد. ضمن اینکه الان مساله کنار آمدن با اینترنت ماهواره‌ای است؛ نه اینکه ما واتس‌اپ‌مان فیلتر باشد یا نباشد.
*دنیا در حال شکل‌پذیری و کنار آمدن با اینترنت ماهواره‌ای است و فیلترینگ نسبتی با زمان و مسیر تکنولوژی ندارد. اینترنت ماهواره‌ای حتی در شرایط کنونی نیز در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما توضیح مشخصی درباره سیاست‌ها و برنامه‌ها در این زمینه ارائه نشده است. بحث جدی امروز ما رفع فیلتر است. نبود این نسبت با آنچه که امروز در دنیا در حال شکل‌گیری است چه نتایجی برای آینده در بر خواهد داشت؟
ما اکنون در حال حل کردن صورت مساله هفت سال پیش هستیم. این خود نشان عقب‌افتادگی نظام رگولاتوری ماست که در نوع خود خطرناک و حاوی پیام هشداردهنده‌ای است. شما این مساله را هفت سال پیش باید حل می‌کردید نه الان. امروز استراتژی شما نسبت به اینترنت ماهواره‌ای چیست؟ استراتژی شما در مورد استانداردسازی اینترنت برای شهروندان چیست؟ نسبت به وب ۳ چیست؟ شما نسبت به این مسائل اصلاً استراتژی خاصی دارید؟
رفع فیلترینگ اصلاً صورت مساله امروز جامعه ما نیست که امروز به آن پرداخته می‌شود. این اتفاق فقط محصول عدم عقلانیتی بوده است که در چند سال گذشته واتساپ را فیلتر کردند. حالا امروز دولت این کار ناصواب را به حالت قبلش برگردانده؛ پس در واقع کار مهمی نکرده است.
کار مهم این است که امروز به مساله روز جامعه بپردازد که عبارت است از استانداردسازی اینترنت، توزیع عادلانه اینترنت، مسائل مربوط به سوبسید و قیمت اینترنت، اینترنت ماهواره‌ای، توزیع اینترنت ماهواره‌ای، نحوه رگولاتوری اینترنت ماهواره‌ای و نقش ایران در دنیای دیجیتال.
به نظر ما ایران، کشور پهناوری است. در عین حال شاید ایران دیجیتال به کوچکی یک استانش هم نباشد. دلیلش این است که دولتمردان ما میزهای مهم مذاکره را در گوگل، اپل، استورها و نهادهای مهمی مثل ITU، را ترک کردند و اجازه دادند که به حریم ایران تجاوز شود. ما در دنیای دیجیتال اینترنت فارسی را نه‌تنها صادر نمی‌کنیم، بلکه روزبه‌روز شاهد کوچک‌تر شدن آن هستیم. به نظر من دولت باید به این مسائل بپردازد.
رفع حصر واتساپ برای من که لبه تکنولوژی فعالیت می‌کنم ارزشی ندارد. قبل از این هم پنجاه درصد اینترنت مردم از فیلترشکن‌ها رد می‌شد. این آمار رسمی است که رئیس سازمان زیرساخت اعلام کرده است. ما قبلا هم وی‌پی‌ان‌مان وصل بود الان هم وی‌پی‌ان‌ها وصل است.
شما امروز می‌بینید که هشتگ فیلتر واتساپ در شبکه X جزو ده هشتگ برتر هم نیست. این مساله اصلاً گفت‌وگوی مهمی برای کاربر ایرانی نیست و این نشان می‌دهد که همان‌طور که من در مصاحبه قبلی‌ام با شما گفتم، دولت در حال از دست مشروعیت خود نزد کاربران است. اقدامات دولت، چه مثبت و چه منفی، تقریبا دیده نمی‌شود. مگر اینکه حکمرانی صحیح در حوزه دیجیتال داشته باشد.
* مصوبه ۳۲ بندی شورای عالی فضای مجازی در تفسیر شما هیچ نسبتی با زمان ندارد. هیچ استراتژی مشخصی در قبال رشد و توسعه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک اتخاذ نشده است. از طرف دیگر به نظر می‌رسد نقطه دیگری در این مصوبه محل تناقض باشد. سیاست فیلترینگ در کنار سرمایه‌گذاری روی پلتفرم‌های داخلی مساله تازه‌ای نیست. گفته می‌شود رفع فیلترینگ به‌صورت موازی با پیگیری ارائه تسهیلات ویژه به پلتفرم‌های داخلی انجام می‌شود. سیاست فیلترینگ در سال‌های اخیر برای طراحی دوره گذار به پلتفرم‌های داخلی اعمال شده بود. اما در دوران فیلترینگ، گذار دلخواه حاکمیت به پلتفرم‌ها یا سکوهای داخلی صورت نگرفت و بازار فیلترشکن‌ها داغ شد. این امر نشان‌دهنده عدم درک صحیح از نیازها و رفتارهای کاربران است. اصرار در جهت سرمایه‌گذاری روی پلتفرم‌های داخلی از چه دیدگاهی ناشی می‌شود؟ دولت چرا خود را موظف به توسعه این سکوها و سرمایه‌گذاری روی آنها می‌داند؟
در سال‌های اخیر گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد برخی از پیام‌رسان‌های داخلی مبالغ کلانی به‌صورت وام از بانک‌های دولتی دریافت کرده‌اند، اما بازپرداخت آنها با فشارهای سیاسی به تعویق افتاده است. نمونه آن دو پیامرسان داخلی است که هرکدام ۵۰۰ میلیارد تومان از یک بانک دولتی وام گرفتند و زمانی که نتوانستند بازپرداخت کنند، با نامه‌نگاری وزیر مربوطه، بانک مجبور به چشم‌پوشی از بازپرداخت شد. این عملا پول مردم ایران است که به هدر رفته است، درحالی‌که می‌توانست صرف تقویت زیرساخت‌های دیجیتال یا حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان شود.
ما بارها گفته‌ایم که اقتصاد پیامرسان داخلی جواب نمی‌دهد. کشور ایران جمعیتی ندارد که برای یک پیامرسان جذاب باشد. جمعیت ۹۰ میلیونی ایران در مقایسه با چین، که وی‌چت را با جمعیتی بیش از ۱.۴ میلیارد نفر راه‌اندازی کرده، عدد کوچکی است. برای لانچ موفق یک پیامرسان، حداقل به جمعیتی بیش از ۱.۵ میلیارد نفر نیاز است.
اما پشت این پروژه‌ها، یک اقتصاد پنهان نیز وجود دارد. جریان‌های اقتصادی و سیاسی که از این طرح‌ها سود می‌برند، نقشی کلیدی در ادامه این روند دارند. متأسفانه این جریان‌ها کمتر در راستای منافع ملی حرکت می‌کنند.
* به نظر می‌رسد هنوز درک درستی نزد سیاست‌گذاران از ظرفیت‌ها وجود ندارد. حرکت کلان آنها به سمت توسعه اقتصاد دیجیتال در تناقض با سیاست فیلترینگ است. رویه موجود از چه نشات می‌گیرد؟ درک درست از چنین موضوعی چگونه به منافع ملی کمک می‌کند؟
رویه‌ای که تندروها در مورد اینترنت داشته‌اند، به دلیل عدم درک صحیح از ماهیت اینترنت است. اینترنت یک رسانه نیست، بلکه یک جهان است؛ امکانی برای توسعه اقتصادی، ارتباطات، و نوآوری. اولین اسناد مرتبط با اینترنت در ایران، که به دهه ۷۰ بازمی‌گردد، از اینترنت به‌عنوان یک رسانه یاد کرده‌اند. همین نگاه اشتباه باعث شده که سیاست‌گذاران در ایران همواره اینترنت را محدود کنند یا آن را ابزاری برای تبلیغ دیدگاه‌های خود بدانند.
این در حالی است که جهان در حال حرکت به‌سمت وب ۳ و اینترنت ماهواره‌ای است. دولت‌ها باید به جای مقابله با این تحولات، در جهت بهره‌برداری از آنها گام بردارند. آنها باید اجازه دهند بازی‌سازان و توسعه‌دهندگان ایرانی محصولات خود را صادر و از این طریق، اقتصاد دیجیتال ایران را تقویت کنند. این مسیر نه‌تنها وابستگی به منابع داخلی را کاهش می‌دهد، بلکه امکان کاهش تحریم‌ها و افزایش درآمد ارزی را نیز فراهم می‌کند.
* خوددرگیری‌ها در مورد اینترنت، از اصلی‌ترین دلایل پسرفت ما در این حوزه بوده است. راه‌حل چیست؟
به نظر من، حکمرانی هوشمندانه دیجیتال می‌تواند کلید حل این مشکل باشد. حکمرانی‌ای که به‌جای محدودیت، نوآوری و رقابت سالم را تشویق کند. رفع فیلترینگ واتساپ و گوگل‌پلی شاید گامی در جهت بازگرداندن اعتماد مردم باشد، اما کافی نیست. این اقدامات بیشتر به‌عنوان حل مشکلات گذشته تلقی می‌شوند. حکمرانی دیجیتال ایران باید به مسائل روز و آینده بپردازد: استانداردسازی اینترنت، رگولاتوری اینترنت ماهواره‌ای، و مشارکت در ساختارهای جهانی مانند ITU. این تنها راهی است که می‌تواند ایران را از جایگاه فعلی خود در حوزه دیجیتال به سطح بالاتری برساند.
برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید
