معضل بیکاری جوانان یکی از عوامل اصلی عدم‌دستیابی به درآمد پایدار اقتصادی به‌شمار می‌رود. این مساله نه‌تنها استقلال اقتصادی جوانان را به تاخیر انداخته، بلکه موجب کندی رشد و توسعه همه‌‌‌‌‌‌‌‌‌جانبه کشور شده‌است. داده‌های مرکز آمار در دهه۹۰ نشان می‌دهد؛ نرخ بیکاری جوانان ایرانی از جوانان دیگر کشورها بالاتر است، به‌طوری‌که در سال۲۰۲۳ نرخ بیکاری جوانان در ایران ۲۱.۲درصد بوده‌است.
براساس یک برآورد، به ازای هر یک‌درصد افزایش در نرخ بیکاری در طول یک سال، تولید اقتصادی حدود ۲درصد کاهش پیدا می‌کند. نرخ بیکاری بالا به این معناست که فرد تمایل به اشتغال دارد، اما به دلیل مشکلات موجود در طرف عرضه و تقاضای نیروی کار و شرایط محیط کسب‌وکار، از این امر باز می‌ماند. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال۱۴۰۰، حدود یک‌میلیون و ۶۷۰هزار نفر از جوانان بیکار بودند که معادل ۷۰.۴درصد از کل جمعیت بیکاران کشور را شامل می‌شد.
رشد بیکاری در فارغالتحصیلان
در سال۱۴۰۰ بیش از ۵۱درصد از جوانان بیکار فارغ‌‌‌‌‌‌‌‌‌التحصیل دانشگاه بوده‌اند. این عدد در سال۱۳۹۱، ۴۳.۱درصد بود. بررسی این موضوع در سال‌های پیش از دهه۹۰ نیز حاکی از روند افزایشی سهم فارغالتحصیلان آموزش عالی جوان و جویای کار بوده‌است.
یکی از دلایل مهم افزایش مداوم سهم جوانان بیکار دانشگاهی در سال‌های گذشته، عدم‌تطابق میان عرضه و تقاضای نیروی کار تحصیلکرده است. از اواسط دهه۸۰، دسترسی جوانان به آموزش عالی بهطور قابل‌توجهی گسترش پیدا کرد، به‌طوری‌که از سال‌تحصیلی ۱۳۸۳-۱۳۸۴ تا ۱۳۹۱-۱۳۹۰ تعداد دانشگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی دولتی حدود ۱۴۰درصد رشد داشته‌است.
اشتغال؛ پیش‌شرط تشکیل خانواده
بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که جوانان ابتدا به‌دنبال یافتن شغل مناسب هستند و پس از آن نسبت به تشکیل خانواده اقدام می‌کنند؛ در واقع اشتغال به‌عنوان پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌شرطی جدی برای تشکیل خانواده درنظر گرفته می‌شود و معضل بیکاری یکی از عواملی است که منجر به تاخیر در تشکیل خانواده می‌شود. این موضوع از سال۱۳۹۷ به بعد پررنگ‌تر شده‌است. یکی از علل آن وجود تورم فزاینده در کشور است، به‌طوری‌که تورم، باعث ناپایداری شرایط اقتصادی افراد شده و مانع از توانایی آنها برای برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی برای آینده می‌شود، به‌همین‌دلیل، در چنین شرایطی جوانان تصمیم می‌گیرند ازدواج و تشکیل خانواده را به تاخیر بیندازند. وجود شرایط تورمی و شوک‌های قیمتی، بازار کار را ناپایدار‌کرده و این مسائل باعث بروز بیکاری غیرارادی گسترده شده‌است، به‌طوری‌که این مساله راه‌اندازی کسب‌وکار را با دشواری‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی همراه ساخته‌است. طبق گزارش بانک جهانی، ایران در سهولت انجام کسب‌وکار میان ۱۹۰ کشور رتبه۱۲۷ جهان را به خود اختصاص داده‌است. همچنین تورم فزاینده باعث کاهش جذابیت راه‌اندازی کسب‌وکار برای افراد جویای کار شده‌است.
بر اساس داده‌های مرکز آمار، جمعیت کارفرمایان در طول دهه۹۰ تغییرات قابل‌توجهی نداشته‌است و حتی تعداد آنها در پایان دهه۹۰ نسبت به سال۱۳۹۱ کاهش پیدا کرده‌است. همچنین بررسی‌ها حاکی از آن است که جوانان با تاخیر به‌دنبال شغل می‌روند. بررسی شاخص بیکاری در طول دهه۹۰ نشان می‌دهد؛ مواجهه جوانان با معضل بیکاری در اواسط دهه‌سوم زندگی به اوج خود می‌رسد. این وضعیت حاکی از آن است که بخش قابل‌توجهی از جوانان در سنین ۲۳ تا ۲۷ سالگی جست‌وجوی شغل را آغاز می‌کنند. با توجه به مدت زمان طولانی بیکاری جوانان در کشور، یافتن شغل و دستیابی به ثبات شغلی برای آنها نیز با تاخیر همراه است، بنابراین جوانان تا سنین بالا از نظر درآمدی به خانواده وابسته می‌‌‌‌‌‌‌‌‌مانند و استقلال مالی ندارند.
دلایل نرخ بیکاری بالا در جوانان
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از دلایل مهم بیکاری بالا و تاخیر در پایداری شغلی جوانان مورد‌توجه قرارگرفتن ارائه مدرک دانشگاهی در استخدام به‌جای مهارت شغلی است. مشروط‌کردن اشتغال به اخذ مدرک دانشگاهی باعث‌شده تا جوانان با هدف دستیابی به شغل با درآمد و ثبات و جایگاه اجتماعی بالا به‌دنبال دریافت مدرک دانشگاهی بروند، درحالی‌که یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد بخش قابل‌توجهی از جوانان بر این باورند که اگر فرصت اشتغال فراهم باشد، بسیاری از آنها به دانشگاه نمی‌روند؛ در واقع تقاضای بازار کار، به‌ویژه در بخش خصوصی، بیشتر بر مهارت‌های شغلی تمرکز دارد؛ موضوعی که نه‌تنها توسط خانواده و فرد بلکه توسط نظام آموزشی نیز مورد‌توجه قرار نمی‌گیرد. نتیجه این امر، گسترش جمعیت جوانان دارای مدرک دانشگاهی فاقدمهارت است که قادر به ورود آسان به بازار کار نیستند.
براساس این گزارش یکی دیگر از دلایل مهم بیکاری بالای جوانان عدم‌توانایی دانشجویان از انجام فعالیت‌های اقتصادی همزمان با تحصیل به سبب ساختار کنونی نظام آموزش عالی است. بررسی ساختار نظام آموزش عالی، از جمله تعداد واحدهای درسی مصوب برای رشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دانشگاهی نشان می‌دهد؛ جوانان دانشجو، به‌ویژه در دوره کارشناسی، عمدتا بهطور تمام‌‌‌‌‌‌‌‌‌وقت به تحصیلات دانشگاهی مشغول هستند، به‌همین‌دلیل از نظر زمانی برای آنها امکان پرداختن همزمان به موضوعات دیگری مانند اشتغال وجودندارد.
یکی دیگر از دلایل تاخیر در پایداری شغلی جوانان واگرایی میان سیاست‌های ایجاد اشتغال و ترجیحات شغلی جوانان است. بررسی ترجیحات و تمایلات شغلی جوانان در دهه۹۰ نشان می‌دهد؛ بیش از ۸۶درصد افراد تمایل به شغل مزد و حقوق‌‌‌‌‌‌‌‌‌بگیری دارند و این روند در طول دهه‌افزایش پیدا کرده‌است، درحالی‌که بخش قابل‌توجهی از سیاست‌های اشتغال کشور به خوداشتغالی اختصاص دارد. این وضعیت منجر به عدم‌تعادل میان عرضه و تقاضای نیروی کار شده‌است. جوانان در نظام آموزشی ویژگی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و توانمندی‌های لازم برای راه‌اندازی کسب‌وکار را نیاموخته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. علاوه‌بر این، ناپایداری شغلی، دشواری کسب‌وکار در ایران و بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ثباتی اقتصادی باعث‌شده تا راه‌اندازی کسب‌وکار برای جوانان جذابیت کمتری داشته‌باشد.
همچنین یکی دیگر از دلایل مهم بیکاری بالا و تاخیر در پایداری شغلی جوانان عوامل غیرارادی است. در سال‌های گذشته، تورم‌های بالا و بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ثباتی قیمت‌ها باعث شده‌اند تا بازار کار کشور شرایط پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ناپذیر و ناپایداری را تجربه کند. این وضعیت منجر به تعطیلی برخی واحدهای اقتصادی، تعدیل یا اخراج نیروی کار، ناتوانی کارفرمایان در پرداخت دستمزد کافی به نیروی کار و… شده‌است. این مشکلات باعث می‌شود تا جوانان، به‌رغم تمایل درونی خود، از کار بیکار شوند.
چه باید کرد؟
براساس گزارش بازوی پژوهشی مجلس به‌منظور امکان ایجاد همزمانی اشتغال و تحصیلات دانشگاهی به‌ویژه در مقطع کارشناسی، پیشنهاد می‌شود وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تعداد واحدهای درسی رشته دانشگاهی را مورد بازنگری قرار دهد. همچنین سازوکاری برای بهره‌مندی حداکثری دانشجویان از ظرفیت ترم تابستان ایجاد شود. علاوه‌بر این مهارت افزایی شغلی دانش‌آموزان در قالب بر‌‌گزاری دوره‌های مهارتی باید مورد‌توجه قرار گیرد. همچنین بازنگری در سیاست‌های بازار کار به‌منظور افزایش پایداری شغلی از جمله سیاست‌های پیشنهادی برای بهبود بیکاری جوانان است.
