نفت و رشد اقتصادی؛ داستان ۲ دوست جدانشدنی
بررسی رشد اقتصادی ایران از ابتدای سال ۹۷ تا پاییز ۱۴۰۲ نشان می‌دهد همواره بخش «نفت» اثرگذارترین بخش بر رشد اقتصادی در ایران بود.
بررسی رشد اقتصادی ایران از ابتدای سال ۹۷ تا پاییز ۱۴۰۲ نشان می‌دهد همواره بخش «نفت» اثرگذارترین بخش بر رشد اقتصادی در ایران بود.
به گزارش رصد روز، بی‌شک خروج آمریکا از برجام را باید یکی از مهم‌ترین نقاط عطف تاریخ اقتصادی ایران دانست. در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۷، دونالد ترامپ، ریاست جمهوری وقت ایالات متحده آمریکا، تصمیم گرفت قرارداد برجام را لغو کند و به صورت یک جانبه از این قرارداد خارج شود. پس از خروج ایالات متحده از برجام، کشور وارد دریایی از نااطمینانی شد. این نااطمینانی بر تمامی ارکان اقتصادی کشور اثر گذاشت و تا دو سال رشد اقتصادی کشور را تحت تاثیر خود قرار داد.
پس از دو سال، از ابتدای سال ۹۹ به مرور کشور بر مسیر خود قرار گرفت و چرخ اقتصاد در جهت رشد اقتصادی چرخید. این روند ادامه پیدا کرد و تا پاییز سال ۱۴۰۲ رشد اقتصادی کشور در جهت مثبت مسیر خود را پیگیری کرد.
در این گزارش با رجوع به داده‌های مرکز آمار ایران به بررسی دقیق رشد اقتصادی در این دو برهه زمانی (یعنی از ابتدای سال ۹۷ تا انتهای سال ۹۸ و ابتدای سال ۹۹ تا پاییز سال ۱۴۰۲) خواهیم پرداخت و عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی در هر دوره مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
سال ۹۷ و ۹۸؛ سال‌های افول رشد اقتصادی
همانطور که گفته شد از ابتدای سال ۹۷ تا انتهای سال ۹۸، کشور درگیر نااطمینانی حاصل از خروج ایالات متحده از برجام بود. فروش نفت در این دوره به شدت با مشکل مواجه شد و باعث شد رشد اقتصادی در این سال‌ها با افول همراه باشد.
بررسی رشد اقتصادی بخش‌های مختلف اقتصاد نشان می‌دهد، طی این دو سال صرفا بخش «کشاورزی» و «خدمات» با افزایش رشد اقتصادی همراه بوده‌اند. از سوی دیگر دو بخش «صنعت» و «نفت» در این سال‌ها به شدت افول داشتند.
اگر بخواهیم این روایت را در قالب آماری بررسی کنیم، نشان می‌دهد رشد اقتصادی در بخش «کشاورزی» طی این دو سال ۸ درصد بود. به بیان دیگر، بخش کشاورزی کشور طی این دو سال ۸ درصد افزایش تولید داشت. در کنار بخش کشاورزی، بخش «خدمات» نیز رشد کرد. رشد بخش خدمات در این دو سال در حدود ۴.۵ درصد بود که نسبت به بخش کشاورزی رشد کمتری را تجربه کرده است.
اما در سمت دیگر ماجرا قضیه متفاوت است. در این مدت بخش «صنعت» و «نفت» افولی شدید داشته‌اند که باعث شده رشد اقتصادی کل کشور را نیز تحت تاثیر خود قرار دهند. بخش صنعت در این سال‌ها ۷.۷ درصد کاهش تولید داشته که به طور واضح نشان می‌دهد شوک خروج آمریکا از برجا، برخورد زیادی با این بخش اقتصاد ایران داشته و این بخش را با رکود همراه کرد.
بزرگترین افول این سال‌ها مربوط به بخش «نفت» است. همانطور که پیش‌تر هم عنوان شد با خروج ایالات متحده آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه سال ۹۷، گلوگاه فروش نفت ایران فشرده شد، به طوری‌که فروش نفت در این سال‌ها با مشکلات زیادی همراه بود. به همین جهت می‌توان بخش نفت را مهم‌ترین عامل در رکود اقتصاد ایران از ابتدای ۹۷ تا پایان ۹۸ دانست.
اگر بخواهیم از عدد و رقم سخن به میان بیاوریم، آمار رشد اقتصادی بخش نفت در این سال‌ها نشان می‌دهد رشد اقتصادی بخش نفت در طی سال‌های ۹۷ و ۹۸ منفی ۴۳.۸ درصد افت بوده است. به عبارتی تولید نفت در این سال‌ها ۴۳.۸ درصد افت کرده که تولید ناخالص داخلی کل کشور را نیز به دنبال خود پایین کشیده است.
لذا آمار و ارقام نیز این گزاره را اثبات می‌کند که بخش نفت اثرگذارترین بخش در سال‌های ۹۷ و ۹۸ بر اقتصاد ایران بوده و توانسته مهم‌ترین عامل بر رشد اقتصادی رو به افول این سال‌های ایران باشد.
سال ۹۹ تا ۱۴۰۲؛ نفت و خدمات کِشنده اقتصاد ایران
در نهایت این دورانِ افول طی شد و اقتصاد وارد برهه جدیدی شد. برهه‌ای که رشد اقتصادی جان گرفت و چرخ اقتصاد ایران دوباره شروع به چرخیدن کرد. وقتی حرف از این برهه می‌زنیم، بهتر است یک بار دیگر به این بازه زمانی اشاره کنیم. شروع این بازه زمانی از ابتدای سال ۹۹ و انتهای آن پاییز ۱۴۰۲ است. علت این که بازه نهایی مورد بررسی انتهای ۱۴۰۲ نیست، عدم دسترسی به آمار رشد اقتصادی زمستان این سال است.
در این دوران فروش نفت ایران به روال سابق خود بازگشته و صادرات نفت رو به افزایش می‌گذارد. در این سال رشد اقتصادی جریان پیدا می‌کند و تمام بخش‌های اقتصاد کشور با افزایش تولید هم‌نوا می‌شوند.
حال با نگاه به آمار نیز می‌توان به همین نتایج رسید. آمار رشد اقتصادی در این سال‌ها نشان می‌دهد بخش «کشاورزی» کمترین میزان رشد اقتصادی را تجربه کرده است. آمارها حاکی از آن است که رشد اقتصادی بخش کشاورزی طی چهار سال گذشته حدود ۳.۶ درصد بوده است. علت اینکه رشد اقتصادی در این دوره نسبت به دوره دو ساله قبلی کمتر است را می‌توان در شرایط بارشی کشور جستجو کرد.
در این سال‌ها به دلیل کاهش بارش‌ها در کشور شرایط رشد اقتصادی بخش کشاورزی سخت شد و تولیدات این بخش با شدت کمتری افزایش یافت.
دومین بخشی که به رشد اقتصادی کشور در این سال‌ها کمک کرد «صنعت» بود. بخش صنعت در چهار سال اخیر توانست بیش از ۱۰ درصد افزایش تولید داشته باشد که نسبت به سال‌های ۹۷ و ۹۸ افزایش چشم‌گیری داشت. این آمار نشان می‌دهد صنعت توانسته شوک تحریمی پس از سال ۹۷ را تعدیل کند و به مرور وارد یک رشد اقتصادی مثبت شود.
سومین بخشی که در این دوره رشد اقتصادی مثبت را تجربه کرده «خدمات» است. بخش خدمات در این سال‌ها نزدیک به ۲۴ درصد رشد کرده که نشان می‌دهد این بخش در هم دوران شوک تحریمی آمریکا توانسته خود را حفظ کند و هم در دوران عبور از این شوک، رشد اقتصادی بالایی را تجربه کرده است.
اما واکنش چهارمین بخش و یا بهتر است گفته شود مهم‌ترین بخش اقتصاد ایران یعنی «نفت» چه بود؟ آمارها نشان می‌دهد تولید نفت طی چهار سال اخیر بیش از ۴۶ درصد بوده است. به عبارتی بیشترین تاثیر بر رشد اقتصادی کشور در این بازه زمانی به دست «نفت» رقم خورده است.
در نتیجه می‌توان گفت «نفت» موتور محرک رشد اقتصادی در ایران است. به محض اینکه این موتور با خاموشی مواجه شود تولید و سرمایه‌گذاری در کشور متوقف می‌شود که در نهایت خود را هم در کاهش رشد بخش‌های مختلف مانند صنعت و هم در کاهش رشد اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد. از سوی دیگر، مادامی که فروش نفت کشور وارد دوران رونق شود و درآمدهای نفتی رو به افزایش بگذارد، اقتصاد کشور وارد مسیر جبرانی شده و به مرور افزایش تولید و رشد اقتصاد در کشور به وقوع می‌پیوندد.
لذا می‌توان اینگونه جمع‌بندی کرد که دوران افول یا وفور در اقتصاد ایران به نفت گره خورده اس. مادامی که شوک‌های اقتصادی به بخش نفت وارد نشود تولید اقتصادی ایران چالش زیادی را تجربه نخواهد کرد، اما به محض اینکه که شوک‌های خارجی به بخش نفت اصابت کند اثرات درآمدی آن به سرعت اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده و تولید ناخالص کشور با دوران افول خود مواجه می‌شود.
