هم جیب مردم، هم جیب دولت؛ بلیط دوبل اتوبوس و مترو برای تهرانی‌ها

بر اساس بودجه عمومی کشور و بودجه مصوب شهرداری تهران در سال ۱۴۰۲، سازمان‌ها و شرکت‌های ذیل شهرداری تهران بیش از ۷۰ درصد از منابع خود را از بودجه عمومی شهرداری تهران تامین‌ می‌کنند

طبق بررسی‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، حدود ۶۳ درصد شرکت‌های تابعه شهرداری تهران بیش از نیمی از منابع خود را از بودجه عمومی شهرداری تهران می‌گیرند که در میان آنها شرکت‌های اتوبوسرانی و مترو با وجود جابجایی حجم انبوه مسافران در طول روز و کسب درآمد از این مسیر، برای فعالیت خود کاملا به بودجه عمومی شهرداری تهران وابسته هستند.

نگاهی اجمالی به اهمیت نهاد شهرداری

از دیرباز تاکنون یکی از مهمترین وظایف دولت، فراهم کردن کالاهای عمومی برای مردم بوده که به علت وسعت مرزها و وظایف دولت، انجام این کار به تنهایی برای دولت مرکزی دشواری داشته است. بنابراین دولت‌ها تصمیم گرفتند که نهادهایی محلی را برای کنترل و نظارت در فراهم کردن کالاهای عمومی ایجاد کنند و این کار باعث شد تا دولت چابکی بیشتری در فراهم کردن خواسته‌های مردم در تمام وسعت خاکش داشته باشد.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و درهمین رابطه نهاد‌هایی مستقل از دولت به نام شهرداری برای مدیریت محلی در کشور ایجاد کرد. همانطور که گفته شد شهرداری‌ها نهادهایی مستقل هستند، به این معنا که برنامه‌ریزی و اجرای کارها کاملا با خود نهاد است؛ اما یک فرق اساسی با نهادهای مستقلی مانند شرکت‌های خصوصی دارند و آن، پاسخگویی به دولت درباره عملکردشان است. برای مثال اگر شهرداری‌ها بدهکار شوند، این بدهکاری و ناترازی بار خود را در بودجه دولت نشان خواهد داد و به مرور دولت را گرفتار خواهد کرد؛ موضوعی که عامل مهم نظارت دولت بر این نهاد مستقل قلمداد می‌شود.

حال این سوال مطرح می‌شود که شهرداری‌ها درآمد خود را از کجا کسب می‌کنند؟ بخشی از درآمد شهرداری‌ها از بودجه عمومی و بخش دیگر از درآمدزایی سازمان‌های تشکیل شده ذیل شهرداری است.

آشنایی با ساختار شهرداری تهران

از میان شهرداری‌های کشور، شهرداری تهران مهمترین آن‌ها است و دلیل آن، اهمیت پایتخت و مراکزی است که در آن قرار دارد. نزدیک به ۲۰ سازمان و ۲۳ شرکت مانند سازمان نوسازی و سازمان بازنشستگی زیرمجموعه شهرداری تهران هستند. این سازمان‌ها و شرکت‌ها برای خود درآمدزایی دارند که در کنار بخشی از عایدی حاصل از بودجه عمومی که به شهرداری تهران داده می‌شود، کل منابع سازمان‌های ذیل شهرداری تهران را ایجاد می‌کند.

تلاش شهرداری‌‌ها همواره بر این است که سهم دریافتی حاصل از بودجه عمومی از منابع کل سازمان‌ها کاهش یابد و به عبارتی شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه شهرداری به مرور هزینه‌های خود را با درآمدهای خود پرداخت کنند تا وابستگی مالی کمتری به شهرداری داشته باشند.

بیش‌از ۷۰ درصد پول شرکت‌ها از جیب شهرداری

در گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا منتشر کرده، مشاهده می‌شود که بر اساس بودجه مصوب سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه شهرداری تهران در سال ۱۴۰۲، کل منابع سازمان‌های ذیل شهرداری تهران ۶۳ هزار میلیار تومان بوده که ۱۸ هزار میلیار تومان، درآمد داخلی سازمان و ۴۵ هزار میلیارد تومان، دریافتی از بودجه عمومی شهرداری تهران بوده است. به عبارت دیگر ۷۱ درصد منابع شرکت‌ها به بودجه عمومی شهرداری تهران وابسته است.

اگر ریزبینانه‌تر به سازمان‌های تابعه شهرداری نگاه کنیم، در سال ۱۴۰۲ شرکت‌ واحد اتوبوسرانی تهران، شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و شرکت راه‌آهن شهری تهران (مترو) بیشترین منابع درآمدی را در میان شرکت‌های تابعه شهرداری داشته‌‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت واحد اتوبوس‌رانی تهران با ۱۳ هزار میلیارد تومان منابع درآمدی در صدر این جدول ایستاده‌ است.

وابستگی قابل ملاحظه شرکت مترو و اتوبوسرانی به شهرداری

وابستگی سازمان‌ها به بودجه عمومی شهرداری تهران از موضوعات مهم در بررسی بودجه به شمار می‌رود. در همین رابطه از میان ۴۳ شرکت ذیل شهرداری تهران تنها ۲۱ درصد (۹ شرکت) هستند که تقریبا هیچ وابستگی‌ای به بودجه عمومی شهرداری تهران ندارند. از طرف دیگر ۶۳ درصد شرکت‌ها بیش از نیمی از منابع خودشان را از بودجه عمومی شهرداری تهران می‌گیرند که ۱۴ شرکت آن بیش از ۹۰ درصد به بودجه عمومی شهرداری تهران وابسته‌اند.

از جمله این شرکت‌ها می‌توان به شرکت واحد اتوبوس‌رانی تهران و شرکت راه‌آهن شهری تهران (مترو) اشاره کرد که به ترتیب ۹۲ و ۹۹ درصد منابع خود را از بودجه عمومی شهرداری تهران تامین می‌کنند.

سازمان زیباسازی با بیشترین سوددهی در سال ۱۴۰۲

از میان شرکت‌ها و سازمان‌های تابعه شهرداری تهران، ۱۶ شرکت هستند که برآوردی از سود در سال ۱۴۰۲ برای خود دارند. به بیان دیگر این نهادها تمام منابع خود را هزینه نکرده و مازاد درآمدی را برای خود متصور هستند. در میان این ۱۶ شرکت سازمان زیباسازی شهر تهران با ۷۰۲ میلیارد تومان بیشترین تخمین سود را برای این سال داشته و پس از آن سازمان حمل‌ونقل و ترافیک با ۴۷۷ میلیارد تومان، سازمان مدیریت میادین میوه و تره‌بار با ۴۲۹ میلیارد تومان و سازمان بهشت زهرا با ۴۰۰ میلیارد تومان پس از سازمان زیباسازی در بیشترین سود را برای سال ۱۴۰۲ برآورد کرده‌اند.

بر اساس بررسی‌ها و آمارهای منتشر شده از سازمان‌های شهرداری تهران می‌توان گفت دو شرکت مهم در حوزه حمل‌ونقل (اتوبوس‌رانی و مترو) در این شهر با وجود جابجایی حجم انبوه مسافر در طول روز، بخش زیادی از بودجه آنها از محل منابع عمومی شهرداری تامین می‌شود. همچنین میزان وابستگی منابع شرکت‌ها به بودجه عمومی شهرداری و تعداد شرکت‌های وابسته به بودجه عمومی همچنان قابل ملاحظه است و نیاز است که به مرور زمان میزان وابستگی و تعداد شرکت‌های وابسته به شهرداری کاهش بیابد.