با توجه به شرایط فعلی، صداوسیما باید به سرعت اقدامات اصلاحی جدی انجام دهد. این سازمان به عنوان یک رسانه ملی که سال‌ها از بودجه عمومی بهره‌مند شده، اکنون در موقعیتی است که میزان اشتباهاتش بالاتر از تصور رفته است.
به گزارش رصد روز، در مقطع زمانی‌ای که یکی از سرنوشت‌سازترین تحولات سیاسی ایران در حال شکل‌گیری است، سازمان صدا و سیما به عنوان یکی از ارکان رسانه‌ای کشور، در حال حاضر درگیر حاشیه‌سازی‌ها و توجه به مسائل فرعی است. به جای آن که رسانه ملی به دنبال پوشش و تحلیل بحران‌های کلیدی و مسائل مهم کشور باشد، به حواشی و موضوعات کم‌اهمیت پرداخته و به انحراف افکار عمومی دامن می‌زند.
سلبریتی‌ستیزی؛ سیاستی خودتحقیرکننده
اگر به سال ۱۴۰۲ بازگردیم، می‌بینیم که پیمان جبلی بار‌ها و بار‌ها نظر‌های متفاوتی درباره حضور سلبریتی‌ها در این رسانه ارائه کرده است، او یک‌بار گفت سلبریتی‌های خودمان را می‌سازیم، بار دیگر گفت اتفاقاً برخی هنرمندان به اشتباه، حضور خودشان را در رسانه ملی کمرنگ کرده‌اند. هیچ‌کس از آنها نخواسته است که بروند، بلکه برعکس، ما خواستیم که بمانند طرح بدهند، بازی کنند و اجرا کنند. با این‌حال ما به دیدگاهشان احترام می‌گذاریم و معتقدیم صداوسیما خانه هنرمندانی است که می‌خواهند به هویت و تاریخ این ملت خدمت کنند. ما به کسی باج نمی‌دهیم، اما دور صداوسیما هم سیم خاردار نکشیده‌ایم.
همین کنار گذاشتن سلبریتی‌ها و عدم همکاری آنها و بعد تکذیب کردن این ماجرا و ارائه صحبت‌های ضد و نقیض نتایج نگران کننده‌ای را به همراه داشت که یکی از آنها کاهش مخاطب بود، مسئله‌ای غیرقابل کتمان که حاصل یک اشتباه استراتژیک چند ساله است و با چند ویژه برنامه نوروز و ماه رمضان برطرف نمی‌شود.
یکی دیگر از سیاست‌های بحران‌ساز و دور از چشم‌انداز صداوسیما، موج سلبریتی‌ستیزی است که در چند سال اخیر در این سازمان به شدت مورد توجه قرار گرفته است. تلاش برای حذف چهره‌های شناخته شده و جایگزینی آنها با افرادی که محبوبیت پیشینیان را ندارند تا جایی که در آخرین نظرسنجی ایسپا، که در مهر ۱۴۰۳ انجام گرفت، مشخص شد تنها ۱۲.۵ درصد مردم اخبار را از سازمان صدا و سیما دریافت می‌کنند. در حالی که در سال ۱۳۹۶، این آمار عدد ۵۱ درصد را نشان می‌داد.
سازمان صدا و سیما در حوزه سرگرمی سازی هم شکست خورده است. طبق نظرسنجی ایسپا تنها ۱۱.۵ درصد مردم فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیون را دنبال می‌کنند، در حالی که این آمار برای پلتفرم‌های نمایش فیلم داخلی ۱۸.۷ درصد است.
هرچند که پس از انتشار این آمار صداوسیما تکذیبیه‌ای بلندبالا صادر کرد، اما در نهایت این ریزش را پذیرفت البته پیش از این وحید جلیلی در سال ۱۴۰۲ و در مصاحبه‌ای با ماهنامه سوره به طور آشکار گفته بود: «کی گفته تلویزیون باید برای ۸۰ میلیون ایرانی برنامه داشته باشد؟ ما باید مخاطب‌مان را فقط ۸ تا ۱۰ میلیون نفر فرض کنیم!» این گفته که در دوران فعلی مدیریت صدا و سیما به شدت جدی گرفته شده، نشان‌دهنده سیاست‌های نادرستی است که صداوسیما را از توجه به نیاز‌ها و سلایق طیف وسیعی از مخاطبان خود باز می‌دارد.
در نوروز امسال، سریال «پایتخت ۷» توانست برخی از مشکلات موجود در صداوسیما را جبران کند و به نوعی از بحران جدی برای این رسانه جلوگیری نماید. اما باید این پرسش را مطرح کرد که آیا موفقیت این سریال تنها ناشی از جذابیت‌های فنی و محتوایی آن بوده یا به دلیل کاهش چشمگیر سطح کیفی سایر برنامه‌های تلویزیون؟ در حقیقت، اگر «پایتخت ۷» نمی‌توانست پخش شود، صداوسیما ممکن بود شاهد سقوط بیشتر و بی‌سابقه‌ای در میزان بینندگان خود باشد. این نکته نشان می‌دهد که در واقع صداوسیما نیازمند بازنگری اساسی در سیاست‌های محتوایی و رویکرد‌های برنامه‌سازی خود است.
همین استقبال از «پایتخت» سبب‌ساز این شد که تلویزیون تمایل خود به بازگشت سلبریتی‌ها را نشان دهد. مدتی قبل خبر رسید که «مهران مدیری» با برادران قاسم‌خانی و ژوله به تلویزیون باز می‌گردد که به دنبال این ماجرا مهراب قاسم‌خانی با انتشار پستی در اینستاگرام این ماجرا را تکذیب کرد.
اما اندکی از این ماجرا گذشته بود که پیمان جبلی، رئیس در رابطه با شروع ساخت سریال پایتخت ۸ گفت: «در ارتباط پایتخت بنده مجدداً ضمن تشکر از همه عوامل سریال پربیننده پایتخت، باید بگویم که ما آمادگی کامل خودمان را برای تولید پایتخت ۸ اعلام کرده‌ایم و تیم تولید احتیاج به شکل‌گیری ایده دارند. در هر صورت ما با تمام توان از تولید پایتخت ۸ حمایت خواهیم کرد تا به ثمر بنشیند.»
جبلی در پاسخ به این سوال که آیا صداوسیما مذاکراتی با مهران مدیری برای تولید سریال انجام داده است گفت: «در ارتباط با مجموعه‌های دیگر و کارگردانان دیگر و افراد دیگر که در حال تولید سریال هستند، اطلاعات دقیق را سیما فیلم منتشر می‌کند. تا آنجایی که بنده اطلاع دارم بله مذاکراتی با آقای مهران مدیری صورت گرفته، اما اطلاعات دقیق بیشتر در رابطه با این موضوع را سیما فیلم ارائه خواهد داد.»
اینگونه بود که مسیر بازگشت سلبریتی‌ها به تلویزیون باز شد.
محتوای صداوسیما؛ از تلویزیون به فضای مجازی
اگرچه نمی‌توان از برخی برنامه‌های مفید و اثرگذار در صداوسیما گذشت، اما حقیقت تلخ این است که بیشتر این برنامه‌ها از طریق فضای مجازی به اطلاع مردم می‌رسند. در دنیای امروز که فضای مجازی نقش مهمی در ارتباطات و اطلاع‌رسانی ایفا می‌کند، صداوسیما به وضوح نتواسته است از پتانسیل‌های دیجیتال خود به درستی استفاده کند. حتی برخی برنامه‌های قابل توجه مانند برنامه‌ای که «کفن» به مهمانان خود هدیه می‌داد، زمانی که از طریق فضای مجازی منتشر شد، مورد توجه قرار گرفت پیمان جبلی گفت: «بی سلیقگی بوده که اتفاق افتاده است. به شخصه این موضوع را نمی‌پسندم. این برنامه ۵۲ قسمت داشته و ۵۲ مهمان در آن حضور داشته‌اند. چند نفر از این موضوع دلگیر شدند. من هم تذکر دادم. با این شیوه و با هر هدفی تحت هر عنوانی این کار اشتباه بود. این برنامه پخش شده و تمام شده است. تاکنون شش بار بازپخش شده و این بار ششم بوده که مورد توجه قرار گرفته است.»
روز دوشنبه، یکم اردیبهشت، در برنامه‌ای به‌نام «درنگ» که از شبکه نسیم و با اجرای محسن افشانی پخش شد، در آیتمی که با هوش مصنوعی ساخته شده بود به صورت فرضی با وزیر امور خارجه عربستان سعودی گفت‌و‌گو شد.
این ماجرا انتقادات زیادی را به دنبال داشت تا جایی که شبکه نسیم با انتشار بیانیه‌ای این اشتباه را سهوی دانست و با اعلام اینکه به سازندگان تذکر جدی داده است، از مخاطبان عذرخواهی کرد.
با وجود آنکه شبکه نسیم در بیانیه‌ای، پخش این آیتم را «سهوی» دانست و اعلام کرد با عوامل خاطی برخورد انضباطی صورت گرفته است، اما تردید‌های جدی درباره میزان سهوی بودن چنین اقدامی مطرح شده است. برنامه یادشده از نوع تولیدی بوده، نه زنده، و پیش از پخش نهایی، توسط چندین حلقه نظارتی و فنی بررسی می‌شود؛ ازجمله تهیه‌کننده، کارگردان، ناظر محتوایی، مدیر شبکه، و نهایتاً ناظر پخش. این سطح از بررسی‌های معمول، احتمال بروز یک خطای سهوی محتوایی را کاهش می‌دهد.
در همین راستا، پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما، در گفت‌وگویی با خبرگزاری خبرآنلاین، گفت: «امکان اینکه تحلیل یا صحبتی در جهت خلاف این سیاست‌ها در برنامه‌های متعدد و مختلفی که در صداوسیما پخش می‌شود، وجود داشته باشد و آن را انکار نمی‌کنیم. اما تلاش می‌کنیم تا این وضعیت را کنترل کرده و با آن برخورد کنیم. برنامه تولیدی شبکه نسیم برای چند ماه پیش بوده و بی توجهی صورت گرفته بود. ما هم توضیح دادیم که سهل انگاری شده است.»
توهین به اهل سنت
چند روز بعد و در برنامه زنده «سیمای خانواده» که چهارشنبه از شبکه یک سیما پخش شد، توهینی به اهل سنت انجام شد که واکنش‌های گسترده‌ای در رسانه‌ها و میان افکار عمومی به دنبال داشت.
خطای رخ‌داده در این برنامه که واکنش‌های مذهبی و اجتماعی را به همراه داشت، از سوی مسئولان صداوسیما به‌عنوان یک «خطای نابخشودنی و مشکوک» توصیف شد. این رویداد که در یک برنامه زنده تلویزیونی اتفاق افتاد، منجر به برکناری فوری مدیر پخش شبکه یک سیما شد. در پی این اقدام، صداوسیما اطلاعیه‌ای رسمی منتشر کرد که در آن به سیاست‌های این سازمان در تولید محتوای رسانه‌ای اشاره شد.
براساس این اطلاعیه، صداوسیما در ماه‌های اخیر با تمرکز بر تقویت وحدت امت اسلامی و احترام به تمامی مذاهب، برنامه‌هایی را تولید و پخش کرده که برخی از آنها با استقبال مخاطبان در کشور‌های اسلامی مواجه شده است. به همین دلیل، بروز چنین اشتباهی در یکی از برنامه‌های زنده تلویزیونی نه‌تنها برای سازمان صداوسیما بلکه برای کل رسانه ملی یک ضربه به اصول رسانه‌ای و اهداف کلان سازمان به‌شمار می‌رود.
در واکنش‌های سریع و هماهنگ، ویدئوی منتشرشده از این برنامه به‌طور کامل از تمامی پلتفرم‌های وابسته به رسانه ملی، از جمله تلوبیون و سپهر، حذف شد. همچنین به گزارش خبرگزاری دانشجو، اقدامات قضائی برای ۸ نفر از دست‌اندرکاران برنامه صورت گرفت و آنها به مراجع قضایی معرفی شدند.
در پی این حوادث، علاوه بر برکناری مدیر پخش، مدیر گروه تولید برنامه نیز از سمت خود کنار گذاشته شد. رئیس سازمان صداوسیما دستور تشکیل کمیته‌ای ویژه برای بررسی ابعاد مختلف این اتفاق و شناسایی عوامل احتمالی دیگر را صادر کرد. این کمیته متشکل از نمایندگان مرکز صیانت، معاونت سیما، معاونت حقوقی و اداره کل بازرسی است که قرار است بررسی‌های دقیق‌تری را در خصوص این حادثه انجام دهد.
معاونت سیما در اطلاعیه خود تأکید کرد که صداوسیما به‌عنوان رسانه ملی، همواره به حفظ وحدت و انسجام اسلامی و احترام به اصول اخلاقی در تولیدات خود پایبند بوده و هرگونه اقدام تفرقه‌افکنانه را محکوم می‌کند. همچنین از نهاد‌های امنیتی خواسته شده تا با بررسی دقیق ریشه‌ها و عوامل این اتفاق، از بروز چنین مسائل مشابهی در آینده جلوگیری کنند.
رئیس صداوسیما در توضیح حواشی توهین به اهل سنت در تلویزیون گفت: «بررسی‌های اولیه نشان‌دهنده این است که ترکیبی از بی‌توجهی شبه عمدی به ضوابط محتوایی توسط برخی از عوامل تولید این محتوای اهانت‌آمیز در فرآیند‌های چند لایه نظارتی قبل از پخش، علت وقوع این خطا بوده است.»
دیپلماسی صداوسیما!
پس از برگزاری دور اول مذاکرات میان تهران و واشنگتن در عمان، کارشناس صدا و سیما، با طرح موضوع توافق ایرلند و انگلستان مدعی شد که نباید مذاکرات منجر به یک جنگ داخلی شده و به کف خیابان بیاید. در واقع، بر اساس آنچه فرارو نوشته، این کارشناس صدا و سیما در پخش زنده شبکه خبر مدعی شده بود: «ممکن است مانند تجربه ایرلند در دوران مذاکره با بریتانیا برای کسب استقلال، به شکاف اجتماعی و حتی جنگ داخلی در ایران منجر شود!»
از دیگر اقدامات صدا و سیما علیه دیپلماسی دولت می‌توان به توئیت عجیب مرتضی غرقی، خبرنگار شبکه خبر اشاره کرد. او در توئیتی با هشتگ مذاکرات رم، مدعی شد که؛ آمریکا درخواست کرده محموله اورانیوم غنی شده ایران به روسیه منتقل شود و موشک‌هایی که کلاهک حمل می‌کنند نیز غیرفعال باشند. در عوض آمریکا نیز پول‌های ایران را آزاد و بخشی از تحریم‌ها را بردارد.» هر چند این ادعا همان ساعت‌های اولیه پس از انتشار تکذیب شد، اما یادآور اقدامات برخی از منابع آگاه و شبکه‌های خبری مانند پرس‌تی‌وی در زمان مذاکرات احیای برجام بود که با طرح ادعای نادرست، اقدام به سنگ اندازی علیه مذاکرات می‌کردند.
پیمان جبلی در واکنش به ادعای مرتضی غرقی، خبرنگار شبکه خبر درباره جزئیات مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا گفت: «ایشان بازنشسته شده و خبرنگار صداوسیما نیست.»
اعتراض کارشناسان مذهبی
با این حال، مدتی است که کارشناسان مذهبی در صداوسیما، با انتقادات مراجع تقلید و ائمه‌جمعه همراه شده‌اند. آنچنان که آیت‌الله نوری همدانی در دیدار با عده‌ای از فعالان فضای مجازی، انتقادات صریحی را علیه رسانه ملی مطرح کرده و گفته بود: «این همه افراد باسواد خوب در حوزه هستند، این همه مداح خوب و متین داریم که بعضی‌ها هم خیلی کم وگاهی صداوسیما می‌آیند ولی چرا عده‌ای را برای کارشناسی برنامه‌های مذهبی دعوت می‌کنید که بعضی‌ها با بی‌اطلاعی، مطالب بی‌سند و بی‌ربطی بگویند و مردم هم، چون از صدا و سیما جمهوری اسلامی است اعتماد کنند و متأسفانه حرف و تذکر کسی را گوش نمی‌دهند.»
آیت‌الله سیدهاشم حسینی بوشهری، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نیز خطاب به مسئولین صداوسیما بیان کرد: «کارشناسانی را بیاورید و در مناسبت‌های مختلف روی ادعیه وارد شده کار کنید. اهل بیت علیهم السلام به خاطر شرایط خاصی که در آن زمان بر جامعه حکم فرما بوده است، بسیاری از سخنان خود را از طریق دعا مطرح کرده‌اند.»
در همین راستا، پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما، در گفت‌وگویی با خبرگزاری خبرآنلاین، با اشاره به این انتقادات روحانیون از عملکرد کارشناسان مذهبی گفت: «به نظر همه بزرگان و مراجع عزیز به دیده منت نگاه کرده و تلاش می‌کنیم تا رهنمودهایشان را مورد توجه ویژه قرار بدهیم. از کارشناسان مذهبی و دینی به صورت دائم در برنامه‌های مختلف صداوسیما علی الخصوص برنامه‌های مناسبتی استفاده می‌شود.»
او ادامه داد: «تلاش می‌شود تا مباحث مطرح شده از سوی کارشناسان دقیق، مستند و مبتنی بر مبانی علمی باشد. اگر خطایی رخ دهد یا کارشناسی دیدگاه غیر دقیقی را از آتن رسانه ملی مطرح کند، برای آن سخنران محدودیت‌هایی ایجاد می‌شود. کمااینکه در این چندسال اخیر این اتفاق افتاده است. بنای ما بر تقویب شورای معارف رسانه ملی است تا بانک اطلاعات دقیق از کارشناسان و سخنرانان قرار دهیم و خطای استفاده شده توسط کارشناسان دعوت شده به حداقل برسد.»
رسول منتجب‌نیا هم در باره حوادث اخیر در صداوسیما که به منجر به واکنش‌های بسیاری شد توضیحاتی را ارائه کرد.
اقدامات اشتباه تلویزیون تا چه میزان مخرب وحدت داخلی است؟
در رابطه با صدا و سیما، مسائل مختلفی مطرح است که تلخ‌ترین و زشت‌ترین آن در سال‌های اخیر، همین توهینی است که به خلفای راشدین و برادران و خواهران اهل سنت و آن هم از شبکه یک سیما صورت گرفته است. صدا و سیمایی که رسما و قانونا زیر نظر رهبری است و مدیرش را مقام رهبری تعیین می‌کند. این اقدام، یک اقدام بسیار زشت و نابجا بود. اولا این اقدام، ضد اسلامی است. اسلام و ائمه معصومین و حتی قرآن کریم به ما اجازه نداده است که حتی به دشمنان خود توهین و جسارت کنیم. آنها که مسلمان و دوست ما هستند. ما وحدت و انسجام داریم. پس این یک اقدام ضد اسلامی و ضد انقلابی بوده است. چون مبانی انقلاب را می‌لرزاند. یکی از مبانی انقلاب، وحدت همه ملت بوده است. این {کار} وحدت را متزلزل می‌کند.
این یک اقدام تفرقه افکنانه بوده است و جمع مردم و طرفداران نظام و انقلاب را متفرق می‌کند. شیعیان و اهل سنت را در مقابل هم قرار می‌دهد. ثانیا مسئله مهم‌تر این است که این اقدام نشانه وجود یک جریان و شبکه ضد انقلابی و ضد امام و رهبری در سازمان صدا و سیما است. شاید باورکردنی نباشد که در صدا و سیمایی که ملی است، جریانی شکل بگیرد که بر خلاف امام و انقلاب و رهبری باشد. مراجع عظیم الشان و حضرت امام و مقام معظم رهبری، همه دعوت به وحدت می‌کنند و مردم را به اتحاد و انسجام دعوت می‌کنند. {این که} در شبکه اصلی صدا و سیما، جریانی رخ دهد نشان می‌دهد که این یک فرد نبوده است که بگوییم او را بر می‌داریم و تمام می‌شود. این یک جریان است که ناشیانه و جسورانه نشان دادند که ما حرف دیگری داریم. نه حرف امام را و نه حرف رهبری را قبول نداریم. بر خلاف ادعایی که می‌کنند و دم از امام و رهبری می‌زنند، هیچ کدام از آنها را قبول ندارند. مشخص می‌شود که عوامل مرموزی آنها را هدایت می‌کنند.
این مسئله داخلی است و انسجام ملی را مطرح کردید، در خصوص مسائل بین المللی هم درست وسط مذاکرات و بعد از حضور وزیر دفاع عربستان مطلبی در این باره منتشر کردند.
آن هم که توهین و مسخره کردن مقامات عربستان بود. اینها چیز‌هایی است که نشانه وجود یک جریان است. می‌خواهم بگویم یک فعل خاص نبوده است. یک جریان است که دستش رو شده است. معلوم شده است که جریان خطرناکی در صدا و سیما وجود دارد که ضد اسلامی و ضد انقلابی است. قطعا انجمن حجتیه در این مسائل دخیل است و نظر دارد. در پرانتز عرض می‌کنم که در دوره وزارت آقای یونسی در وزارت اطلاعات، در جلسه به ما گفت که قبلا مبارزه با بهاییت، استراتژی و برنامه انجمن حجتیه بود. اخیرا برنامه خود را به ایجاد شکاف بین شیعه و سنی تغییر داده‌اند. این را از زبان وزیر اطلاعات در آن زمان شنیدم و گفت که تعداد زیادی از آنها ضبط کرده‌ایم که به اختلافات شیعه و سنی دامن می‌زنند و توهین به مقامات او می‌کردند و می‌خواستند این کتاب‌ها را سیستان و بلوچستان و پاکستان و افغانستان پخش کنند. یکی از اهداف انجمن حجتیه، دامن زدن به این مسئله است. اطلاع داریم که آنها حضور موثر در آن جا دارند و هیچ بعید نیست که این برنامه آنها باشد.
