وعده محقق نشده فشارافزایی و نفس تنگ چاه گاز

به گزارش رصد روز، بحران ناترازی گاز بار دیگر به صدر اخبار بازگشته؛ بحرانی که دیگر نمی‌توان آن را صرفا یک مشکل فصلی یا مقطعی دانست. هر زمستان با افت فشار گاز و هر تابستان با خاموشی برق ناترازی انرژی بزرگ‌تر و بحرانی‌تر می‌شود درحالی‌که راهکارها عمدتا موقتی است و مشکل را به سال بعد موکول می‌کند.

برق و گاز سال‌هاست از مصرف جا مانده و سیاستگذاری‌ها نتوانستند این شکاف را پر کنند. هردوانرژی هم علاوه‌بر صنعت بخش خانگی را هم با چالش مواجه کرده است. در روزهای اخیر که موج سرما به مناطق مرکزی و جنوبی کشور وارد شده یک‌بار دیگر پروژه‌های فشار افزایی، توسعه میادین و سرمایه‌گذاری‌های جدید در حوزه گاز مورد پرسش قرار می‌گیرند که چرا باوجود قراردادهای محکم هنوز خروجی این طرح ها مشخص نیست.

پیرشدن چاه های گاز، افت طبیعی فشار، نبود سرمایه‌گذاری موثر و محدودیت‌های فناورانه به یک‌گلوگاه جدی برای تولید گاز کشور تبدیل شده است. بخش عمده تولید گاز کشور متکی به میدان پارس جنوبی است؛ میدانی که وارد نیمه‌دوم عمر خود شده و بدون اجرای پروژه‌های فشارافزایی افت تولید آن اجتناب‌ناپذیر است. این درحالی است که مصرف گاز به‌‌ویژه در بخش خانگی و نیروگاهی سالانه رشد می‌کند و هیچ‌گاه متناسب با آن اصلاح الگوی مصرف یا توسعه تولید صورت نگرفته است. نتیجه روشن است: شکاف میان عرضه‌وتقاضا هرسال عمیق‌تر می‌شود.

ناترازی گاز فقط یک‌مساله فنی در صنعت انرژی نیست بلکه مستقیما به قلب اقتصاد کشور ضربه می‌زند. در زمستان محدودیت گاز صنایع به‌‌ویژه فولاد، سیمان و پتروشیمی به کاهش تولید و افت صادرات منجر می‌شود و در تابستان کمبود گاز نیروگاه‌ها به بحران برق و خاموشی واحدهای صنعتی دامن می‌زند. این چرخه معیوب باعث شده بخش تولید عملا درتمام سال با نااطمینانی انرژی مواجه باشد که سرمایه‌گذاری را متوقف و هزینه تولید را افزایش می‌دهد.

درچنین‌شرایطی رشد اقتصادی نمی‌تواند مسیر پایداری داشته باشد. اگرچه عوامل متعددی مانند تحریم‌ها، محدودیت‌های مالی، بی‌ثباتی سیاستی و فضای پرریسک اقتصاد کلان در شکل‌گیری رشد منفی نقش دارند اما نمی‌توان سهم ناترازی گاز و برق را نادیده گرفت. اقتصادی که انرژی پایدار ندارد نه‌تنها قادر به رشد نیست بلکه ظرفیت‌های موجود خود را نیز از دست می‌دهد. کاهش تولید صنعتی، افت صادرات غیرنفتی و کاهش بهره‌وری سرمایه همه از پیامدهای مستقیم یا غیرمستقیم بحران انرژی هستند.

ازسوی‌دیگر پروژه‌های فشارافزایی و توسعه میادین گازی که بارها وعده آن داده شد قربانی کمبود منابع مالی، تحریم‌های فناوری‌محور و ساختار ناکارآمد تصمیم‌گیری شدند. دولت‌ها برنامه نوشتند اما بدون سرمایه، فناوری و مشارکت بخش‌خصوصی این برنامه‌ها روی کاغذ مانده است. درنتیجه تولید گاز هرسال از مصرف عقب‌تر می‌ماند و ناترازی از یک‌هشدار به بحرانی مزمن تبدیل می‌شود.

موتور خاموش تولید

مرتضی افقه، اقتصاددان در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره تبعات نانرازی گاز در زمستان برای اقتصاد کشور می‌گوید: انرژی در شرایط کنونی نقشی محوری و حیاتی در بهبود و افزایش تولید است و هر اتفاقی که در حوزه انرژی چه برق و چه گاز رخ دهد بلافاصله آثار آن در بخش تولید نمایان می‌شود. در فصل زمستان با مشکل گاز مواجه هستیم ازاین‌رو تولیدکنندگان ما که اغلب وابستگی شدیدی به منابع انرژی گازی دارند دچار محدودیت می‌شوند. در تابستان نیز مساله کمبود برق مطرح است که بخش دیگری از واحدهای اقتصادی و صنعتی کشور به آن وابسته هستند. بنابراین هرگونه اختلال در تامین مناسب این منابع انرژی برای بخش تولید بلافاصله تاثیر خود را در رونق و رشد اقتصادی نشان می‌دهد.

وی با اشاره‌به نقش صنایع پتروشیمی در رشد تولیدناخالص داخلی کشور اضافه می‌کند: پتروشیمی‌ها که اکنون بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی کشور را بر عهده داشته وابستگی مضاعفی به گاز دارند یعنی هم مواداولیه آنها گاز است و هم انرژی مورد نیاز برای راه‌اندازی واحدهای صنعتی‌شان از گاز تامین می‌شود. به بیان دیگر این صنعت از دومسیر به گاز وابسته است. در این بخش صرفا بر نقش حیاتی منابع تامین انرژی در اقتصاد تاکید می‌شود.

این اقتصاددان درباره تبعات تداوم ناترازی انرژی تاکید می‌کند: اگرچه قرارها و برنامه‌هایی مطرح بوده اما صرف برنامه‌ریزی و تعیین اهداف کافی نیست بلکه باید متناسب با آن سیاستگذاری موثر انجام و الزامات اجرایی نیز به‌‌درستی دیده شود. از سال‌گذشته تا امسال نه‌تنها زمینه رفع مشکلات موجود فراهم نشده بلکه امسال نیز سالی بسیار خاص و دشوار بوده است.

به گفته او، پس از حدود هشت‌سال تشدید تحریم‌ها و تخلیه منابع بودجه‌ای دولت چندحادثه دیگر نیز ضربات سنگینی به منابع مالی کشور، دولت و بودجه وارد کرده است.

افقه اگرچه تحولات سیاسی و امنیتی مرتبط با ایران به‌خصوص درباره فشارهای ایالات‌متحده را عامل فشار بر اقتصاد می‌داند درعین‌حال معتقد است که فارغ از بازگشت مجدد ترامپ و سخت‌گیری‌های بیشتر نسبت به دوره بایدن در اعمال فشار بر تجارت کشور جنگ ۱۲روزه نیز هزینه‌های سنگینی بر کشور تحمیل کرده و نه‌تنها هزینه‌های جانی بلکه خسارت‌های اقتصادی آن همچنان ادامه دارد و آثارش حتی شدیدتر از همان ۱۲‌روز باقی‌مانده است. به گفته وی، تداوم فضای جنگی و تکرار تهدیدهای حمله مجدد اسرائیل در رسانه‌های خارجی و تاکید برخی مقامات داخلی بر آماده‌باش جنگی ازیک‌سو مانع سرمایه‌گذاری و ازسوی‌دیگر زمینه‌ساز خروج سرمایه شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه دولت پس‌از حدود هشت‌سال مواجهه با تحریم‌های شدید عملا تمامی منابع جایگزین نفت تحریم‌شده را مصرف کرده و در سال جاری دیگر توان و منابعی برای سرمایه‌گذاری در افزایش فشار گاز، کشف منابع جدید و عملیاتی‌سازی آنها در اختیار ندارد، عنوان کرد: نه‌تنها اتفاق مثبت جدیدی رخ نداده بلکه تحولات سال جاری شرایط را حتی نسبت به سال‌گذشته نیز وخیم‌تر کرده است. بسیاری از وعده‌ها و برنامه‌هایی که پیشتر مطرح بود اکنون باتوجه‌به ساختارهای ناکارآمد حکمرانی امکان اجرایی‌شدن ندارند؛ ساختارهایی که صرفا محدود به دولت نبوده و دستگاه‌های بروکراتیک، قضایی، نظارتی و حتی مجلس را نیز شامل می‌شود. درکنار خالی‌شدن خزانه مجموعه این عوامل مانع انجام سرمایه‌گذاری‌های جدید شده است.

این اقتصاددان تاکید کرد: یکی از دلایل اصلی رشد منفی اقتصادی تداوم تنش‌ها و مشکلات سیاسی، هشت‌سال تحریم، تخلیه منابع مالی دولت و به‌‌ویژه فضای جنگی و ریسک بالای سرمایه‌گذاری در سال‌جاری است. به گفته افقه، درصورت تداوم وضعیت کنونی و نبود تغییر در روابط کشور با جهان خارج به‌‌ویژه اروپا و آمریکا احتمال ادامه این روند منفی وجود دارد. اگر تحریم‌ها رفع نشده و مشکلات مراودات مالی ازجمله مساله FATF حل نشود متاسفانه شرایط اقتصادی می‌تواند از این هم دشوارتر شود.

زمستان زودتر از پروژه‌ها رسید

رضا سپهوند، دبیر کمیسیون انرژی مجلس در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» بیان کرد: درمورد تولید گاز در پارس جنوبی درواقع با هفت‌فاز مواجه هستیم که چهارفاز آن قرارداد بسته شده و در مراحل اولیه قرار دارند. مقرر شده تا با بودجه‌ای در حدود ۱۷‌میلیارد دلار فشارافزایی انجام شود. بااین‌حال طی ۹‌ماه گذشته هنوز کار خاصی به‌صورت عملیاتی شکل نگرفته است. اقداماتی مانند پیگ انجام شده اما فعلا پروژه‌ها در مراحل ابتدایی قرار دارند و هنوز پیش‌پرداختی نیز به پیمانکاران پرداخت نشده است.

وی با بیان اینکه در برخی میادین چاه‌های جدیدی راه‌اندازی کردند که موجب افزایش میزان تولید شده است، افزود: ناترازی گاز اما بیش از میزان تولیدی است که اخیرا به آن اضافه شده. در زمان‌هایی که هوا سرد می‌شود(مانند روزهای اخیر) مصرف گاز خانگی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند و این ناترازی خود را نشان می‌دهد. این احتمال وجود دارد که در روزهای آینده متاسفانه مصرف خانگی بیشتر و منجربه قطع بخشی از گاز صنایع شود.

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید