در سال‌های اخیر به دلیل سیاست‌های فیلترینگ گسترده در ایران، استفاده از فیلترشکن‌ها در میان کودکان و نوجوانان افزایش یافته است. این امر نه تنها دسترسی آنها به محتوای فیلترشده را آسان کرده، بلکه پیامدهای شناختی و اجتماعی جدی به همراه داشت...
به گزارش رصد روز،یکی از والدین به تجربه خود اشاره می‌کند که متوجه شد فرزند ۹ ساله‌اش به طور غیرعادی به موبایل خیره شده و در حال تماشای محتوای نامناسبی بوده است که به دلیل استفاده از فیلترشکن به راحتی برایش قابل دسترسی بوده. این نمونه، تنها یکی از مواردی است که بسیاری از خانواده‌ها با آن روبه‌رو شده‌اند.
والدین ممکن است بتوانند محیط‌های محدودتری مانند استخر را محصور کنند، اما ایجاد محدودیت‌های مشابه در دنیای بی‌پایان اینترنت برای کودکان و نوجوانان امری غیرممکن است. استفاده از فیلترشکن‌ها به معنای غرق شدن در اقیانوس بدون مرز اینترنت است که برای کودکان و نوجوانان خطرات متعددی به همراه دارد.
تأثیر فیلترشکن‌ها بر هوش اجتماعی کودکان
استفاده گسترده از اینترنت در میان کودکان و نوجوانان در حال افزایش است و فیلترینگ گسترده باعث شده تا بسیاری از آنها برای دور زدن محدودیت‌ها از فیلترشکن استفاده کنند. این پدیده، نه تنها دسترسی به محتوای فیلترشده را امکان‌پذیر می‌سازد، بلکه اثرات منفی عمیقی بر هوش اجتماعی کودکان دارد.
هوش اجتماعی به توانایی ایجاد ارتباطات موثر، همکاری و درک احساسات دیگران اشاره دارد. استفاده از فیلترشکن‌ها می‌تواند آثار زیر را به همراه داشته باشد:
کاهش تعاملات اجتماعی واقعی: کودکان بیشتر وقت خود را در محیط‌های آنلاین غیرنظارتی سپری می‌کنند و به این ترتیب تعاملات حضوری و اجتماعی آنها کاهش می‌یابد.
افزایش تأثیرپذیری از الگو‌های اجتماعی ناسالم: دسترسی به محتوای غیرقابل کنترل، می‌تواند باعث شکل‌گیری رفتار‌های اجتماعی نادرست در کودکان شود.
کاهش مهارت‌های تصمیم‌گیری گروهی: استفاده از فیلترشکن‌ها باعث می‌شود تا کودکان بیشتر تمایل به تصمیم‌گیری‌های فردی پیدا کنند و در فرایند‌های گروهی کمتر شرکت کنند.
تأثیر فیلترشکن‌ها بر هوش هیجانی کودکان
هوش هیجانی به معنای توانایی درک و مدیریت احساسات است. استفاده از فیلترشکن‌ها ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در این زمینه شود:
افزایش اضطراب و استرس: مواجهه با محتوای نامناسب و تهدیدات آنلاین می‌تواند اضطراب و ترس را در کودکان افزایش دهد.
کاهش خودکنترلی هیجانی: مواجهه مداوم با محتوای تحریک‌آمیز ممکن است باعث کاهش آستانه تحمل کودکان و در نتیجه افزایش رفتار‌های پرخاشگرانه شود.
افزایش وابستگی به فضای مجازی: کودکان به جای استفاده از روش‌های سنتی مدیریت استرس مانند مطالعه یا بازی‌های فیزیکی، به فضای مجازی پناه می‌برند.
تأثیر فیلترشکن‌ها بر هوش فضایی کودکان
هوش فضایی به توانایی تجسم و تحلیل روابط فضایی در محیط‌های دیجیتال اشاره دارد. استفاده نادرست از فیلترشکن‌ها ممکن است باعث مشکلات زیر شود:
کاهش توانایی تحلیل محیط دیجیتال: بسیاری از کودکان بدون درک صحیح از نحوه عملکرد فیلترشکن‌ها به آنها دسترسی پیدا می‌کنند که این امر مهارت‌های تحلیل و امنیت سایبری آنها را کاهش می‌دهد.
تضعیف مهارت‌های مسیریابی ذهنی: استفاده مفرط از فناوری‌هایی که به‌طور خودکار مسیر‌ها را تنظیم می‌کنند، ممکن است توانایی تحلیل فضایی کودکان را تضعیف کند.
کاهش خلاقیت در حل مسائل دیجیتال: وابستگی به فیلترشکن‌ها به جای جست‌و‌جو برای راه‌حل‌های جایگزین، می‌تواند خلاقیت کودکان در مواجهه با مشکلات دیجیتال را محدود کند.
راهکار‌های پیشنهادی برای کاهش اثرات منفی استفاده از فیلترشکن
دکتر محمد مهدی سید ناصری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق کودک، برای کاهش اثرات منفی استفاده از فیلترشکن‌ها راهکار‌های زیر را پیشنهاد داده است:
بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ: ایجاد یک نظام نظارت هوشمند به جای فیلترینگ گسترده می‌تواند وابستگی کودکان به فیلترشکن‌ها را کاهش دهد.
افزایش سواد دیجیتال در مدارس: آموزش نحوه استفاده صحیح از اینترنت و شناخت تهدیدات سایبری می‌تواند به کاهش استفاده از فیلترشکن‌ها کمک کند.
تقویت جایگزین‌های فرهنگی و آموزشی: توسعه برنامه‌های کتاب‌خوانی دیجیتال و بازی‌های آموزشی می‌تواند گرایش کودکان به اینترنت بدون محدودیت را کاهش دهد.
نظارت والدین بر رفتار دیجیتال کودکان: والدین می‌توانند با استفاده از ابزار‌های مدیریت والدین، رفتار‌های دیجیتال فرزندان خود را کنترل کنند.
استفاده از فیلترشکن‌ها در میان کودکان، به ویژه در نسل‌های Z و Alpha، به یک پدیده رایج تبدیل شده است که علاوه بر مشکلات امنیتی، تأثیرات منفی زیادی بر هوش اجتماعی، هیجانی و فضایی آنها دارد. کاهش تعاملات اجتماعی، افزایش اضطراب و کاهش مهارت‌های شناختی دیجیتال از جمله پیامدهای این پدیده هستند. برای مقابله با این چالش‌ها، لازم است که سیاست‌های فیلترینگ بازنگری شده و راهکار‌های جایگزینی برای آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از فضای مجازی فراهم شود.
حقوق کودکان باید در اولویت قرار گیرد و از آنها به‌طور جدی محافظت شود. فرصتی که در اختیار کودکان است نباید به تعویق بیفتد، زیرا تأخیر در این زمینه می‌تواند به تهدید‌هایی برای آینده آنها تبدیل شود.
