کامران کارگر سرپرست دفتر برنامه‌ریزی، تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صمت در مهر ماه امسال گفت: بانک مرکزی در تلاش است تا ارز مورد نیاز نهاده های دامی را برنامه ریزی و تامین کند. اما منابع ارزی محدود است؛ تامین‌ها انجام شده اما تخصیص ها...
به گزارش رصد روز ، قیمت انواع محصولات پروتئینی مانند مرغ، تخم مرغ ، لبنیات و گوشت قرمز که اتفاقا مازاد تولید آنها هم در کشور وجود دارد، در بازار به شدت گران شده است. قیمت هر کیلوگرم مرغ به ۳۵۵۰۰ تومان رسیده و تولید کنندگان دلیل اصلی آن را بالا بودن قیمت خوراک دام می دانند که بخش اعظم آن وارداتی است و این نهاده به تنهایی ۷۰ درصد در قیمت تمام شده این محصولات نقش دارد.
تولید کنندگان می‌گویند نهاده کافی به آنها نمی رسد و تنها ۳۰ درصد نیاز خود را به نرخ مصوب دولتی تهیه می‌کنند و بقیه را مجبورند از بازارهای سیاه به قیمت ۵ برابر خریداری کنند و به همین دلیل هزینه های تولید آنها بالا میرود.
در دیگر سو دولت ادعا می‌کند ۴.۵ میلیارد دلار ارز برای واردات نهاده می پردازد و پرداخت آن نسبت به سالهای گذشته تغییر چندانی نداشته است. این میزان واردات که با ا رز ۴۲۰۰ تومانی هم انجام می شود طبعا باید کفاف نیاز داخل را بکند.
اما مشکل اصلی کجاست؟ چرا این نهاده ها به دست مرغدار نمی رسد؟ چرا این نهاده ها سر از بازار سیاه سر در می‌آورد؟ آیا دیگر نهاد ها هم در این زمینه مقصرند؟ بعضی افراد خاص در سیستم واردات و توزیع چه می کنند؟ و چرا طی سالها از این افراد غولی ساخته اند که کسی نمی‌تواند شاخشان را بشکند؟
اینها مواردی است که در این گزارش می خوانید. در عین حال اظهارات و پیشنهاد جدید معاون استاندار تهران در باره مقابله با این گرانی ها را بررسی خواهیم کرد.
* مشکل اختصاص ارز برای نهاده و کاهش واردات
به دلیل محدودیت های ارزی که در کشور وجود دارد و به خصوص پس از شیوع کرونا و کاهش صادرات، بانک مرکزی نتوانست ارز مورد نیاز برای واردات را به طور کامل یا حداقل به موقع تامین کند. از آن جایی که دام یک موجود زنده است نمی توان تامین نیاز روزانه آنرا به بعد موکول کرد. تخصیص نامناسب ارز و کاهش واردات در وهله نخست باعث جو روانی در بازار شد و قیمت‌های نهاده و محصولات پروتئینی از جمله مرغ را بالا کشید در وهله دوم واقعا در تولید هم تاثیر گذاشت مرغداران و دامداران به دلیل مشکلات در تامین خوراک و هزینه های سرسام آور آن جوجه ریزی و تولید خودرا کم کردند. اظهارات مسئولان هم تایید می کند که مشکلات اختصاص ارز وجود دارد.
کامران کارگر سرپرست دفتر برنامه‌ریزی، تامین، توزیع و تنظیم بازار وزارت صمت در مهر ماه امسال گفت: بانک مرکزی در تلاش است تا ارز مورد نیاز نهاده های دامی را برنامه ریزی و تامین کند. اما منابع ارزی محدود است؛ تامین‌ها انجام شده اما تخصیص ها با مشکل مواجه است.
وی ادامه داد: «منابع ارزی خوب سال های ۹۷ و ۹۸ قیمتها را کنترل می‌کرده است، نهاده ها به خوبی دست مرغداری ها می رسید و آنها تولید می کردند.»
اظهارات مسئولان نشان می دهد که بانک مرکزی درتامین مناسب و به موقع ارز مشکل داشته اما نکته اینجاست که آنچه در کمبود و گرانی نهاده بازار مشاهده می‌شود، بسیار فراتر از عملکرد بانک مرکزی بوده است.
مجید موافق قدیری رئیس انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان از کاهش واردات نهاده‌های دامی به کشور در سال جاری خبر داده و گفته است: واردات کنجاله از ابتدای سال تا ۱۴ تیرماه ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل از نظر وزنی ۵۲ درصد و از نظر ارزشی ۵۶ درصد کاهش یافته است، واردات جو نیز از نظر وزنی ۳۱ درصد و از نظر ارزشی ۳۷ درصد با کاهش مواجه بوده اما واردات ذرت رشد کرده به طوری که در این مدت از نظر وزنی ۱۷ درصد و از نظر ارزشی ۱۳ درصد رشد کرده است.
* اختلا در توزیع نهاده مهم‌تر از مشکل واردات
اما مشکلی که در توزیع نهاده بین مرغداران وجود داشت بسیار بیشتر از مشکلات واردات بوده است.
وزارت جهاد کشاورزی برای توزیع عادلانه نهاده های وارداتی سامانه ای به نام بازارگاه تعیین کرد و به وارد کنندگان اعلام کرد که همه نهاده وارداتی خود را باید در این سامانه ثبت کنند و تولیدکنندگان هم تقاضای خود را در آن ثبت می کردند و این نهاده‌ها به نرخ دولتی آنجا فروخته می شد.
اما این وضعیت به درستی پیش نرفت و نارضایتی هایی را در پی داشت. تولید کنندگان می گفتند اولا این نهاده به تولیدکننده واقعی نمی رسد، بسیاری مرغ ندارند اما با مجوز مرغداری سهمیه خوراک می گیرند و یا به برخی زیاد و به برخی کم داده می شود. دوم اینکه نهاده دولتی که در آنجا توزیع می شود بسیار کم است و به سختی ۳۰ درصد نیاز آنها را تامین می کند که این رقم را خود معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی در اظهارات دیروز خودتایید کرده است.
وزارت جهاد کشاورزی در چند نوبت عملکرد این سامانه را اصلاح کرد اما همچنان نارضایتی مرغداران از تخصیص ناعادلانه و کم سر جای خودش است.
نهاوندیان عضو هیئت مدیره اتحادیه وارد کنندگان نهاده های دام و طیور در یک برنامه تلویزیونی گفت:« سامانه بازارگاه نهاده های کشاورزی با مشکل روبرو است.»
این مقام مسئول ادامه داد: همه می‌گویند که سامانه بازارگاه ایراد دارد و هر یک روز آن هزینه‌بر است و ما ارز را با مصیبت تامین می‌کنیم، این سامانه مبتنی بر واقعیات و حقایق بازار طراحی نشده است.
جالب است در این برنامه تلویزیونی گیلان‌پور، معاون وزیر جهاد کشاورزی که خود از طراحان این بازارگاه است نیز به اشکالات سامانه اشاره کرد اما مشکل اصلی را مسئله دیگری دانست.
معاون صنایع تبدیلی وزارت جهاد کشاورزی گفت: ما خودمان می گوییم که سامانه ناکارآمدی هایی دارد وقتی نهاده کم است انگیزه برای افراد به وجود می آید. بازار یک ساختار کاملاً هوشمند و زنده است و بازیگران آن هر نوع رفتاری را که عرضه و تقاضا را تنظیم نکند تشخیص می دهند. بهترین سامانه ها می توانند تنها قدری از این شکاف را پر کنند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه سیستمی که در آن عرضه و تقاضا متعادل نباشد نمی‌تواند کارکرد مناسبی داشته باشد، افزود: این سامانه‌ها قدری از مسئله را حل می‌کند. در مورد کنجاله با کمبود شدید نهاده مواجه هستیم ، اینکه بخواهیم دائماً بگوییم سامانه اشکال دارد و همه اشکالات مربوط به این سامانه می شود سبب نتیجه گیری غلط می شود.
گیلان‌پور تصریح کرد: وزارت جهاد کشاورزی صرفا در نحوه توزیع نهاده های کشاورزی نقش دارد و در ثبت سفارش و تامین وتخصیص ارز نقشی ندارد.
این مسئول بخش کشاورزی در حقیقت از مدیریت جزیره ای، عدم تخصیص ارز کافی و نابسامانی در ثبت سفارش این نهاده گلایه کرد.
* چرا نهاده به تولید کننده واقعی نمی رسد؟
سوال اینجاست که چرا نهاده ای که کم یا زیاد به ارز دولتی وارد کشور می شود به درستی مدیریت نمی شود و اشکال کار کجاست؟ چرا این نهاده به جای بازارگاه که یک مسیر قانونی است سر از بازار سیاه در می آورد؟
وزارت جهاد تاکید می کند که حتی یک گرم از نهاده وارداتی باید در مسیر قانونی خود که همان بازارگاه است توزیع شود اما اینها در این مسیر توزیع نمی شود. حتی آنهایی که توزیع می شود نیز تخلفات زیادی دارد و به دلیل تفاوت قیمت بازار سر از بازار سیاه در می‌آورد.
گزارش اخیر سازمان بازرسی نشان میداد که ۹۰ درصد نهاده‌های توزیع شده، در شبکه رسمی به مرغ تبدیل نشده‌اند.
معاون بازرسی و نظارت سازمان صمت استان تهران ۲۵ آبان ماه با بیان اینکه بیش از ۹۰ درصد نهاده‌های دامی در مرغداری‌های استان تهران، برای توزیع در شبکه های رسمی تبدیل به مرغ نشده، گفت: بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی، طی ماه‌های مرداد و شهریور ۵۲ واحد تولیدکننده مرغ بر مبنای میزان نهاده‌های دامی دریافتی باید ۲۳۱۷ تن مرغ تحویل شبکه توزیع کشور می‌دادند، اما این امر محقق نشده است.
بر اساس بازرسی‌های صورت گرفته از سوی بازرسی سازمان صمت استان تهران مشخص شد که از این تعداد مرغداری ۴۵ واحد متخلف هستند و براساس میزان نهاده‌های دامی که تحویل گرفته‌اند، مرغ تحویل شبکه توزیع نداده‌اند.
معاون بازرسی و نظارت سازمان صمت استان تهران این واحدهای متخلف را ۲۴۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال جریمه و پرونده آنها به سازمان تعزیرات ارجاع داده است.
* آقایان خاصی که خودشان دولت شده‌اند
در دهه‌های گذشته برخی افراد یا خانواده‌ها در حوزه واردات نهاده خوراک دام وطیور به اندازه ای بزرگ شده‌اند که برای خودشان تبدیل به دولتی شده‌اند. دو یا سه فرد یا خانواده اصلی به بزرگ‌ترین بازیگران واردات نهاده در کشور تبدیل شده‌اند.
این افراد به قدری بزرگ شده اند که حرف کسی را نمی خوانند و عملا تبدیل تهدیدی برای بازار نهاده شده اند. ارزهای کلان دولتی را بدون نوبت می گیرند و هر طوری که دلشان بخواهد نهاده وارداتی را می‌فروشند.
این افراد انبارهای زیادی در کشور دارند. شرکتهایی دارند که وقتی محموله نهاده وارد کشور می شود مستقیم به انبار این شرکت‌ها منتقل شده و به چندین برابر قیمت به فروش میرسد. و البته اغلب زمان زیادی از سال را در خارج از ایران به سر می برند و بازار را از دور مدیریت می کند.
این افراد عموما گمرک را نیز دور می زنند و به جای اینکه محموله‌های وارداتی برای عرضه در بازارگاه به انبارهای مشخص شده منتقل شود، به انبارهای شخصی منتقل می‌کنند. در واقع این اتفاق پاسخ به این سوال است که این همه نهاده در بازار آزاد از کجا آمده است؟
در قدرت یکی از این افراد همین بس که یکی از مسئولان سابق شرکت پشتیبانی امور دام کشور که وارد کننده نهاده است به خبرنگار فارس گفت: واقعیت این است که این آقای خاص اگر نباشد واردات خوراک دام و طیور کشور به زمین می خوردو دولت بدون این فرد نمی تواند کاری بکند و نهاده به میزان کافی وارد کند!
همچنین سعیده مشایخی مرغدار اصفهانی به خبرنگار فارس گفت: به هر کدام از این شرکت‌های این آقای خاص زنگ بزنید هرچقدر نهاده بخواهید دارند و بلافاصله می فرستند اما به چندین برابر قیمت.
* ورود خصولتی ها به بازار نهاده
البته تنها مشکل آقای خاص نیست. ببعضی شرکت‌های خصولتی هم که کارخانه تولید کنسانتره دارند نیز محصول نهایی خوراک دام و طیور را به چندین برابر قیمت می فروشند. این شرکت‌ها هم اطلاعات دقیقی از شیوه فعالیت‌شان ارائه نمی‌کنند. مثلا این که نهاده و مواد اولیه خود را از کجا تامین می کنند؟ و چرا محصول نهایی را به قیمت گران به بازار عرضه می‌کنند سوالات بی جواب برای خبرنگاران است.
وزارت جهاد کشاورزی میگوید همه وارد کنندگان نهاده خود را باید در بازارگاه توزیع کنند. اما یک نکته بسیار مهم و مغفول در این باره وجود دارد. چرا که در حال حاضر بازدارندگی برای عرضه نهاده در بازارگاه وجود ندارد و وزارت جهاد کشاورزی پاسخ دقیقی به این پرسش نمی‌دهد که اگر کسی محصول وارداتی خود را تحویل نداد چه؟
از سوی دیگر نظارت دقیقی هم وجود ندارد و هیچ نهادی خود را ناظر نهایی این فرآیند نمی‌داند. نه بر گمرکی که محموله‌های ترخیص شده از آن به مقصد ناکجا آباد می رود و نه به کارخانه های خصولتی ها و شرکت های خاص که به چندین برابر قیمت نهاده را در بازار می‌فروشند.
* مدیریت جزیره‌ای و پاس‌کاری چندباره وظایف بین دو وزارتخانه
مدیریت جزیره ای بین دو وزارتخانه صمت و وزارت جهاد بلای تولید و بازار محصولات کشاورزی شده است.
پیش از این همه کارهای واردات نهاده به عهده وزارت صمت بود از آبان ماه بخشی از این وظایف به وزارت جهاد برگشته است اما همچنان ثبت سفارش ها در وزارت صمت انجام می شود.
در تمام دنیا به سیستم یکپارچه سازی تولید معتقدند اما در کشور ما سالهاست مدیریت بخش تولید و تامین نهاده های آن به روش آزمون خطایی ا نجام می شود. تنها در همین دولت شاهد چندین بار جابجایی در مدیریت تامین بازار نهاده بودیم.
کاظم خاوازی وزیر جهاد کشاورزی در ۱۳ آبان اعلام کرد: «امروز در نشست فوق العاده ستاد تنظیم بازار با مصوبه ستاد اقتصادی دولت، وظیفه تامین کلیه نهادهای زراعی، باغی و دامی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی گذاشته شده است.»
وی افزود:« ثبت سفارش ها همچنان توسط وزارت صمت انجام خواهد شد و بقیه کارها با هماهنگی گمرک و بانک مرکزی توسط وزارت جهاد کشاورزی مدیریت خواهد شد.»
* می توان نهاده به مرغدار داد و مرغ ارزان از او تحویل گرفت؟
در این میان برخی معتقدند که وزارت جهاد باید نهاده را به مرغدارانی بدهد که مرغ ارزان می فروشند.
به تازگی معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار تهران با اظهار گلایه از عملکرد وزارت جهاد در روزهای اخیر که منجر به افزایش قیمت مرغ شده است اظهار داشت: اشتباه از آن جایی ناشی می شود که ابتدا نهاده را به مرغدار تحویل می‌دهند بعد دنبال آنها می‌دوند.
اما مرغداران نظر دیگری دارند می گویند نهاده ای که به نرخ دولتی دریافت می کنند بسیار کم است. اگر وزارت جهاد تضمین می کند همه نهاده مورد نیاز آنها را به نرخ دولتی تحویل دهد و بازنگری در قیمت مصوب خود داشته باشد این کار شدنی است و گرنه با این هزینه های سرسام آور فروش مرغ به نرخ دولتی برای آنها نمی صرفد و ضرر زیادی متحمل می‌شوند.
حشمت الله عسگری معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار تهران همچنین پیشنهاد داده که سیستم توزیع نهاده باید تغییر کرده و متناسب با جمعیت هر استان و نه مرغداری‌ها توزیع شود به گونه‌ای که هر استان اختیار داشته باشد که به مرغدارانی که به قیمت مصوب مرغ تحویل دهند همان روز نهاده را تحویل بدهد و استان‌ها اختیار تصمیم گیری در خصوص نهاده‌های خود را داشته باشند.
همانطور که اشاره شد مشکلات امروز بازار حداقل در بخش مرغ و تخم مرغ تولید نیست. چنانکه امروز در کشور مازاد تولید هم وجود دارد. بلکه اشکال کمبود ارز برای واردات است و فراتر از آن سوء مدیریتی است که دود آن به چشم مصرف کنندگان میرود.
