با روند فعلی، میزان کمبود بنزین و گازوئیل تا سال 1406 به ترتیب به 37 و 18.8 میلیون لیتر در روز خواهد رسید که اگر از الان فکری برای آن نشود، در آینده مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی گریبانگیر کشور خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان، یکی از راهکا...
به گزارش رصد روز، بررسی برآوردهای خوشبینانه از رشد مصرف و تولید بنزین و گازوئیل نشان می‌دهد هر سال به میزان ۱۰ میلیون لیتر در روز به ناترازی این دو حامل انرژی افزوده خواهد شد. طبق تصویر ۱، میزان واردات بنزین و گازوئیل در سال ۱۴۰۲ معادل روزانه ۱۵ میلیون لیتر بوده است که چهار میلیارد دلار ارزبری درپی داشته است. با روند فعلی، میزان کمبود بنزین و گازوئیل تا سال ۱۴۰۶ به ترتیب به ۳۷ و ۱۸.۸ میلیون لیتر در روز خواهد رسید که اگر از الان فکری برای آن نشود، در آینده مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی گریبانگیر کشور خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان، یکی از راهکارهای رفع ناترازی سوخت، توسعه سوخت‌های جایگزین ازجمله سی‌ان‌جی در سبد سوخت کشور است.
صرفه‌جویی ۴.۴ میلیارد دلاری با توسعه سی‌ان‌جی
سی‌ان‌جی یا گاز طبیعی فشرده شده، یک سوخت ملی و پاک در ایران محسوب می‌شود. طبق آخرین آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران (تصویر ۲)، در سال جاری روزانه ۱۹.۱ میلیون متر مکعب سی‌ان‌جی در خودروها مورداستفاده قرار گرفته که البته نسبت به چند سال اخیر، روندی نزولی را به ثبت رسانده است. هر مترمکعب گاز سی‌ان‌جی می‌تواند جایگزین یک لیتر بنزین در سبد سوخت خودروها شود. به بیان دیگر با فرض مصرف روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی و با در نظر گرفتن اختلاف قیمت سی‌ان‌جی با بنزین و گازوئیل، این صنعت سالانه ۴.۴ میلیارد دلار برای کشور صرفه‌جویی ارزی به همراه دارد. طبق تصویر ۲، صنعت سی‌ان‌جی در دولت‌های نهم و دهم متولد شد، به گونه‌ای که مصرف این سوخت پاک از سال ۸۴ تا ۹۱ از عدد ۰.۴ به ۱۹ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت و اکنون نیز رقم مصرف سی‌ان‌جی روی ۱۹.۱ میلیون مترمکعب ثبت شده و تغییر محسوسی نکرده است.
سی‌ان‌جی؛ ضربه‌گیر اصلاحات قیمتی بنزین در دولت‌های نهم و دهم
میزان مصرف سی‌ان‌جی درحالی در دولت‌های نهم و دهم ۴۷.۵ برابر شد که در این دولت قیمت بنزین و گازوئیل ۹ برابر شد و هزینه سوخت در سبد خانوار در موعد اجرای هدفمندی یارانه‌ها ۳۴ درصد کاهش یافت؛ آن هم بدون اعتراض مردم. به بیان دیگر توسعه صنعت سی‌ان‌جی و عرضه این سوخت با قیمت ارزان باعث شد ضربه اصلاح قیمت بنزین و گازوئیل در دولت محمود احمدی‌نژاد گرفته شود.
علی‌اکبر محرابیان، وزیر سابق نیرو در مصاحبه‌ای عنوان کرد اجرای راهکارهای غیرقیمتی مثل سی‌ان‌جی درکنار راهکارهای قیمتی در سال‌های ۸۶ تا ۸۹ باعث شد صرفه‌جویی ناشی از کاهش مصرف بنزین تاکنون به ۱۰۰ میلیارد دلار برسد.
در تصویر ۳، تعداد جایگاه‌های سی‌ان‌جی در سال‌های مختلف آورده شده است. طبق آمار، هم‌اکنون حدود ۲۵۰۰ جایگاه سی‌ان‌جی فعال در کشور وجود دارد. در دولت‌های نهم و دهم تعداد جایگاه‌های سی‌ان‌جی از ۷۲ به ۲۰۱۰ جایگاه رسید و بعد از ان حدود ۵۰۰ جایگاه دیگر به آن اضافه شد.
شکست دوگانه‌سوزی ۱.۴ میلیون خودرو در دولت روحانی و رئیسی
طبق اعلام انجمن صنفی سی‌ان‌جی در ایران هم‌اکنون فقط نیمی از ظرفیت این صنعت استفاده می‌شود؛ به بیان دیگر با همین زیرساخت فعلی می‌توان عرضه سی‌ان‌جی را به میزان روزانه ۲۰ میلیون متر مکعب افزایش داد، اما متاسفانه این صنعت از دولت یازدهم تاکنون دچار سکته شده که برای حل این مشکلات الزامات قانونی متعدد تعریف شده است ولی اجرایی نمی‌شود! در سال ۹۸ و بعد از وقوع حوادث آبان‌ماه، دولت مصوبه‌ای برای دوگانه‌سوزی رایگان یک میلیون و ۴۶۴ هزار خودروی عمومی تصویب کرد که قرار بود تا سال ۱۴۰۱ این طرح تکمیل شده و به پایان برسد اما تاکنون فقط ۳۰۰ هزار خودرو دوگانه‌سوز شده‌اند. همچنین در سال ۹۹ نیز طبق مصوبه شورای عالی انرژی، خودروسازان داخلی موظف شده‌اند که ۳۰ درصد از محصولات خود را به صورت دوگانه‌سوز کارخانه‌ای تولید کنند که این تکلیف قانونی نیز اجرا نمی‌شود. طبق مصوبه شورای عالی انرژی با عنوان سند تامین انرژی حمل‌ونقل تا افق ۱۴۲۰ (تصویر ۴)، ضروری است سهم سی‌ان‌جی در سبد سوخت کشور از ۱۵.۲۵ درصد در سال ۹۸ به ۲۱ درصد در سال ۱۴۱۰ و ۲۲.۷۸ درصد در سال ۱۴۲۰ افزایش یابد. برای تحقق این هدف، باید مصرف این سوخت پاک از ۲۷ میلیون متر مکعب در روز در سال ۹۸ به ۵۳ میلیون متر مکعب در روز در سال ۱۴۲۰ برسد. نکته جالب اینکه در سال ۹۸ مصرف روزانه سی‌ان‌جی ۲۰.۸ میلیون متر مکعب بود و امسال به ۱۹ میلیون متر مکعب کاهش یافته است. اما چگونه می‌توان صنعت سی‌ان‌جی را احیا کرد و چه موانعی پیش‌روی توسعه این سوخت پاک وجود دارد؟ در این راستا با خلیل عسگری، کارشناس صنعت سی‌ان‌جی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشروح آن را از نظر می‌گذرانید.
افزایش ۲۰ میلیون مترمکعبی مصرف سی‌ان‌جی با زیرساخت فعلی
چه ظرفیت‌هایی برای مصرف سی‌ان‌جی در کشور ایجاد شده است؟
به جز سوخت سی‌ان‌جی ممکن است سوخت‌های دیگری نیز باشند که بتوان از آنها برای جایگزینی با بنزین و گازوئیل استفاده کرد، اما ایران دارنده دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان و سومین تولیدکننده بزرگ گاز دنیاست، پس مطلوبیت و مزیت کشور روی گاز طبیعی قرار دارد. هم‌اکنون برای توسعه صنعت سی‌ان‌جی یک طرح جامع وجود دارد که خیلی روی آن کار و مطالعه شده است. این مطالعه جامع در هیچ‌یک از سوخت‌های جایگزین دیگر انجام نشده است. ما الان نزدیک به ۲۵۰۰ جایگاه سی‌ان‌جی در سراسر کشور داریم که خودروها می‌توانند از گاز طبیعی استفاده کنند. درواقع ما نزدیک به ۱۸ هزار نازل سوخت سی‌ان‌جی برای تزریق به خودروها داریم. این زیرساخت یک ثروت است، اینطور نیست که یک شبه یا حتی یک‌ساله ایجاد شده باشد.
چه میزانی از صنعت سی‌ان‌جی بومی‌سازی شده است؟
نیازهای صنعت گاز طبیعی در کشور کاملاً بومی‌سازی شده است؛ مخزن، تجهیزات، کیت، شیرآلات و هر چیزی که صنعت سی‌ان‌جی نیاز دارد توسط متخصصان داخلی تولید می‌شود. حدود سه تا چهار میلیارد دلار در این صنعت سرمایه‌گذاری شده و تاکنون حدود ۱۰۰ میلیارد دلار در مصرف بنزین صرفه‌جویی کرده است. قیمت هر متر گاز طبیعی ۲۰ سنت و قیمت هر لیتر بنزین ۸۰ سنت است. اما اگر در یک خودرو، یک مترمکعب گاز طبیعی استفاده کنیم، دقیقاً مثل این است که یک لیتر بنزین استفاده نکنیم و ۶۰ سنت صرفه‌جویی رقم می‌خورد. کدام صنعت را سراغ دارید که این همه صرفه‌جویی و سودآوری را برای کشور داشته باشد؟
آیا از همه ظرفیت‌های این صنعت استفاده می‌شود؟
حدوداً هزار مرکز ارائه خدمات سی‌ان‌جی در کشور ایجاد شده است، بنابراین ما حدود هزار کارگاه داریم، یعنی یک ماشین گازسوز در ایران پیدا نمی‌کنید که از دریافت خدمات محروم باشد. استانداردهای صنعت سی‌ان‌جی، همه تعریف شده و رعایت می‌شود و ۳۵ هزار نفر در این صنعت شاغل هستند. همچنین چهار تا پنج میلیون خودرو از سی‌ان‌جی استفاده می‌کنند. می‌خواهم بگویم صنعت سی‌ان‌جی، صنعتی زنده است و ثروت ملی محسوب می‌شود. ظرفیت عرضه سی‌ان‌جی روزانه ۴۰ میلیون متر مکعب است؛ اما اکنون فقط نیمی از آن استفاده می‌شود و ما می‌توانیم به میزان ۲۰ میلیون لیتر در روز در مصرف بنزین صرفه‌جویی کنیم. حالا چرا نباید از این صنعت استفاده کنیم؟ این صنعت اقتصاد دارد، شما ماشین را که گازسوز می‌کنید، کمتر از یک‌سال تمام سرمایه‌ای که گذاشته‌ای با سود آن برمی‌گردد و در مابقی ۱۵ سال عمر این خودرو سود زیادی به دارنده خودرو و کشور می‌رسد، حتی سال ۱۳۹۸ هیئت دولت مصوبه‌ای داشت که ۱.۴ میلیون خودرو را به‌صورت رایگان دوگانه‌سوزی کند. این نشان می‌دهد که تا چه میزان منفعت اقتصادی سی‌ان‌جی‌سوز کردن خودروها بالاست.
ایمنی سی‌ان‌جی چطور است؟ اخباری مبنی بر انفجار مخازن سی‌ان‌جی گاهی منتشر می‌شود.
صنعت سی‌ان‌جی بسیار ایمن است و اگر گاهی اوقات حوادثی رخ می‌دهد، به خاطر عدم رعایت استانداردهاست. حتی سوخت سی‌ان‌جی از بنزین نیز می‌تواند ایمن‌تر باشد. اگر یک خودروی بنزینی تصادف کند، خطرات زیادی ایجاد می‌شود، در حالی که اگر خودروی سی‌ان‌جی‌سوز تصادف کند، برای مخزن آن هیچ اتفاقی نمی‌افتد، حتی اگر آتش‌سوزی شود. پس استانداردهای ایمنی سی‌ان‌جی در ایران و دنیا کاملاً مشخص است.
با قیمت فعلی بنزین و گازوئیل صنعت سی‌ان‌جی ورشکسته می‌شود
چرا صنعت سی‌ان‌جی کشور فراز و نشیب داشته و اکنون فقط نیمی از آن فعال است؟
موضوع به قیمت ارزان بنزین برمی‌گردد. دولت کمترین یارانه را به گاز می‌دهد و قیمت فعلی بنزین نسبت به قیمت واقعی آن، ارزان‌تر از گاز است. قیمت هر لیتر گازوئیل در ایران فقط ۳۰۰ تومان است. در این شرایط، چه کسی حاضر می‌شود سی‌ان‌جی را به قیمت هر متر مکعب بیش از ۵۰۰ تومان خریداری کند؟بنده می‌گویم که حتی اگر قیمت سی‌ان‌جی را ما در ایران رایگان کنیم، باز هم برای کشور سود دارد. زیرا هر متر مکعب سی‌ان‌جی که رایگان مصرف می‌کنیم، به جای آن ۶۰ الی ۷۰ سنت در هزینه بنزین صرفه‌جویی می‌شود. اگر شما بتوانید مصرف سی‌ان‌جی را افزایش دهید و تبعاً مصرف بنزین کاهش یابد، آن زمان می‌توانید به سمت اصلاح قیمت بنزین نیز حرکت کنید. تولیدکنندگان صنعت سی‌ان‌جی در ایران می‌توانند سالانه یک میلیون قطعه تولید کنند.
تولید کارخانه‌ای خودروهای دوگانه‌سوز به کجا رسید؟
پیشنهاد دیگر، تولید کارخانه‌ای خودروی دوگانه‌سوز است. یعنی به جای تبدیل کارگاهی خودروها به دوگانه‌سوز، مستقیماً هنگام تولید در کارخانه به صورت سی‌ان‌جی‌سوز عرضه شوند. اکنون سالی حدود یک میلیون خودرو به بازار عرضه می‌شود که می‌تواند ۲۰۰ الی ۳۰۰ هزار دستگاه از آن دوگانه‌سوز باشد، اما حدود ۱۸ هزار دستگاه فقط دوگانه‌سوز است. اگر دولت قصد دارد قیمت بنزین را اصلاح کند، ابتدا باید بستر توسعه سی‌ان‌جی را فراهم کند تا مردم در مواجهه با اصلاح قیمت به سمت مصرف سی‌ان‌جی روی بیاورند. بنده اشاره کردم که مصوبه‌ای برای دوگانه‌سوزی رایگان یک میلیون و ۴۰۰ هزار خودروی عمومی وجود دارد که دولت باید آن را اجرا کند. ذیل این طرح، همین اسنپ‌تاکسی‌ها می‌توانند به راحتی ماشین خود را گازسوز کنند و بعد شما می‌توانید سهمیه بنزین این خودروها را کاهش دهید. باز هم تأکید می‌کنم که ما اکنون از ظرفیت خود به صورت نصف و نیمه استفاده می‌کنیم و می‌توانیم از برنامه کاهش مصرف بنزین پشتیبانی کنیم. مثلاً بین جاده قم و اصفهان، ما دو جایگاه داریم که اغلب خلوت هستند. این ظرفیت مملکت چرا باید بلااستفاده رها شود؟
بسیاری از مردم از نبود جایگاه کافی برای سی‌ان‌جی در کلانشهرها گلایه دارند. برای حل این مشکل چه تدبیری دارید؟
در کشور ما توانمندی توسعه سی‌ان‌جی به قدری افزایش یافته که می‌توانند جایگاه سیار ایجاد کنند. اخیراً هم یک جایگاه سیار سی‌ان‌جی را در ایام اربعین به جنوب کشور برده بودیم تا در مرز خسروی به صورت رایگان به خودروها گاز مجانی دهند. کار جایگاه سیار این است که در جاهایی که نیاز به احداث جایگاه بوده ولی زمین موجود نیست، حضور پیدا می‌کند و در مخازن خود ۵ تا ۱۰ هزار متر مکعب گاز ذخیره می‌کند تا به خودروها بدهد. کارکرد دیگر جایگاه سیار این است که در مراکز توقف خودروهای عمومی مستقر می‌شود تا این خودروها بدون صرف وقت و با کمترین زحمتی به جایگاه سوخت سی‌ان‌جی دسترسی داشته باشند. یا حتی ما می‌توانیم جایگاه کوچک‌مقیاس احداث کنیم و با احداث چهار عدد ستون، جایگاه و مخزن را بالای ایستگاه خودروهای عمومی ایجاد کنیم که شلنگ‌های آن به پایین بیاید و مثلاً تاکسی‌هایی که برای مسافرگیری توقف می‌کنند، بتوانند در همان زمان سی‌ان‌جی هم بزنند. بنده به شما بگویم که ما هیچ محصولی نداریم که بتواند از یک متر مکعب گاز، ارزش افزوده‌ای مثل صنعت سی‌ان‌جی ایجاد کند. در صنعت سی‌ان‌جی انگار ما یک متر مکعب گاز را به عنوان ورودی دریافت می‌کنیم و یک لیتر بنزین و گازوئیل از آن تولید می‌کنیم. شما این یک متر مکعب گاز را وارد هر پتروشیمی و پالایشگاهی کنید، امکان ندارد چنین ارزش افزوده‌ای ایجاد کند.
کاهش ۵۰ درصدی مصرف گازوئیل در خودروهای دوگانه‌سوز
تا اینجا فقط درباره جایگزینی سی‌ان‌جی با بنزین صحبت کردیم. آیا این سوخت پاک می‌تواند جایگزین گازوئیل در خودروهای سنگین نیز شود؟
در حوزه توسعه سی‌ان‌جی در خودروهای دیزلی نیز توانمندی لازم در کشور وجود دارد. اکنون در همین ایران شرکت‌هایی هستند که خودروهای سنگین را گازسوز کرده‌اند. خودروهای دیزل دوگانه‌سوز معروف به DDF هستند، چرا‌که از گاز و دیزل در موتور به صورت همزمان استفاده می‌کنند. در این خودروها هم شتاب دستگاه بسیار عالی شده و هم حداقل تا ۵۰ درصد در مصرف گازوئیل صرفه‌جویی می‌شود.
یکی از خطاهایی که ما در بحث گازسوز کردن خودروها کردیم، این بود که صنعت سی‌ان‌جی را وارد حوزه خودروهای سنگین نکردیم. یک خودروی سنگین، مثلاً فرض کنید اتوبوس‌های شهری یا کامیون‌های بین‌شهری، این‌ها به طور متوسط در روز بیش از ۱۵۰ لیتر مصرف دارند، در حالی که یک تاکسی یا یک ماشین شخصی، در روز بین ۵ تا ۱۰ لیتر مصرف دارد. پس اگر به سمت دوگانه‌سوزی خودروهای سنگین می‌رفتیم، می‌توانستیم با تعداد کمتر، سوخت بیشتری را صرفه‌جویی کنیم.
ما در تهران و در بسیاری از شهرها، خودروهای گازسوز را در اتوبوسرانی‌ها داشتیم، ولی به دلیل عدم سرویس‌دهی از طریق تولیدکننده‌ها و به دلیل پایین بودن قیمت دیزل در مقابل گاز طبیعی، خیلی از رانندگان مجدداً خودروهایشان را به دیزل تبدیل کردند، در حالی که زیرساخت استفاده از گاز در پایانه‌های اتوبوسرانی ایجاد شده بود. قیمت گازوئیل در ایران به ازای هر لیتر فقط ۳۰۰ تومان است. در این جنگ قیمتی، واضحاً صنعت سی‌ان‌جی رشد نمی‌کند.
سهم ۲ درصدی سی‌ان‌جی از کل مصرف گاز ایران
درباره توسعه سی‌ان‌جی گاهی این گزاره مطرح می‌شود که گاز نداریم. آیا با وجود ناترازی گاز می‌توان به توسعه این صنعت امیدوار بود؟
بحث درباره صنعت سی‌ان‌جی بسیار است. برای موضوع ورود به سوخت جایگزین سی‌ان‌جی، طرح‌هایی آماده شده است و مطالعات عمیقی انجام شده است که ما بتوانیم حتی در برنامه هفتم یک قدم بسیار جدی برداریم و بتوانیم جایگزینی با بنزین و گازوئیل را انجام دهیم. زیرساخت دو برابر کردن مصرف سی‌ان‌جی اکنون موجود است و ایران هم سومین تولیدکننده بزرگ گاز دنیا است. هم‌اکنون تولید گاز ایران روزانه ۸۵۰ الی ۹۰۰ میلیون متر مکعب است که فقط ۲ الی ۳ درصد آن در صنعت سی‌ان‌جی و در خودروها مصرف می‌شود. یعنی اصلاً بی‌معناست که بگوییم برای توسعه سی‌ان‌جی در کشور گاز نداریم. صنعت سی‌ان‌جی به قدری سودده و زودبازده است که کشورهای تولیدکننده گاز حتی گاز وارد می‌کنند تا در این صنعت مصرف شود. خیلی از کشورها، مانند چین، گاز طبیعی را وارد می‌کنند تا به خودروهای خود بدهند. حالا ما چه کار می‌کنیم که هم در گاز ناتراز شده‌ایم و هم در بنزین.
خودروی سی‌ان‌جی‌سوز حتی از خودروی برقی نیز پاک‌تر است
اخیراً موضوع افزودن ال‌پی‌جی به عنوان سوخت جایگزین مطرح شده است. به نظر شما باید چه ملاحظاتی رعایت شود؟
از طرفی صحیح نیست که سوخت ال‌پی‌جی را به گونه‌ای در کشور توسعه دهیم که رقیب سی‌ان‌جی به عنوان سوخت جایگزین بنزین و گازوئیل شود. منظور بنده از ال‌پی‌جی همین گاز مایع است که در کپسول ۱۱ کیلویی عرضه می‌شود. قیمت گاز مایع نزدیک به بنزین است و این محصول قابل صادرات بوده و یا اینکه می‌تواند در صنعت پتروشیمی تبدیل به ارزش افزوده شود. حتی زنجیره ال‌پی‌جی در صنعت پتروشیمی به قدری باارزش است که به آن می‌گویند خاویار صنعت پتروشیمی. باید حواسمان باشد که یک هیدروکربن باارزش مثل ال‌پی‌جی را وارد سبد سوخت نکنیم که باز قیمت یارانه‌ای روی آن اعمال کنیم و تبدیل به رقیب سی‌ان‌جی شود. در این شرایط، مشکل ریشه‌ای حل نمی‌شود بلکه یک مسکنی را می‌دهیم و دوباره بعد از مدتی منابع ال‌پی‌جی ما نیز برای عرضه تمام می‌شود. ما برای اینکه سبد سوخت خود را متنوع کنیم، باید به ظرفیت‌های کشور توجه کنیم و باید ببینیم مزیت کشور ما چیست. ما مثل ترکیه نیستیم که گاز نداشته باشد و مجبور به استفاده از ال‌پی‌جی شود. یا مثل اروپا، مزیت‌مان فعلاً روی انرژی‌های تجدیدپذیر تعریف نشده است و واردکننده گاز هم نیستیم. ما باید از منابع عظیم گاز خودمان استفاده کنیم و با بهینه‌سازی مصرف، گاز را به صورت حداکثری به سمت صنعت سی‌ان‌جی هدایت کنیم.
درباره فواید زیست‌محیطی سی‌ان‌جی هم توضیح دهید.
سوخت سی‌ان‌جی به سوخت پاک در دنیا مشهور است و آلایندگی آن نسبت به بنزین و گازوئیل بسیار کمتر است و در جهت تقویت محیط‌زیست مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی می‌گویند که خودروهای برقی از سی‌ان‌جی‌سوزها پاک‌ترند، خب سؤال اینجاست که در ایران، برق از چه چیزی تولید می‌شود؟ نیروگاه‌های کشور هم که اکثراً گازی‌اند. ضمن اینکه هزینه باتری در خودروهای برقی بسیار بالاست و امحای باتری در طبیعت نیز خودش داستان مفصلی دارد و تبعات زیادی برای محیط‌زیست خواهد داشت.
برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید
