گرفتاری در دام درآمد متوسط به دلیل وابستگی به درآمدهای نفتی

به گزارش رصد روز، ایران با وجود بهره‌مندی از منابع غنی و درآمدهای نفتی، به دلیل وابستگی بیش از حد به این منابع و عدم توجه کافی به نوآوری و فناوری‌های پیشرفته، در دام درآمد متوسط گرفتار شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که کشورهای موفقی مانند کره‌جنوبی با تمرکز بر نوآوری و صادرات محصولات پیشرفته توانسته‌اند از این دام خارج شوند، در حالی که ایران، ترکیه و پاکستان همچنان در سطح درآمدی متوسط یا پایین باقی مانده‌اند. برای خروج از این وضعیت، ایران باید به تقویت بخش تحقیق و توسعه، بهبود فضای کسب‌و‌کار و افزایش تعامل میان صنعت و دانشگاه بپردازد.

دام درآمد متوسط و اهمیت نوآوری
کشورهایی که در دام درآمد متوسط گرفتار می‌شوند، در سطحی از درآمد سرانه قرار دارند که دیگر توانایی رشد سریع اقتصادی مبتنی بر منابع موجود را ندارند و بخش‌های دیگر اقتصادی نیز قادر به افزایش سطح درآمد سرانه نیستند. نوآوری و خلاقیت از مهم‌ترین عوامل ادامه رشد و توسعه اقتصادی کشورهاست. در صورتی که نوآوری نتواند به طور پیوسته ادامه یابد، کشور با کاهش سرعت رشد مواجه شده و در نهایت شکاف میان کشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته تعمیق می‌شود.

نقش عوامل سیاسی و نهادی
ویژگی‌های سیاسی، اجتماعی و نهادی کشورها نقش بسیار مهمی در تعیین مسیر توسعه اقتصادی آنها دارند. تاریخ نشان داده است که تصمیمات سیاسی و اجتماعی برخی کشورها باعث شده تا آنها در دو مسیر متفاوت از لحاظ اقتصادی حرکت کنند. تغییرات تولید ناخالص سرانه کشورها نیز گویای این تفاوت‌هاست. بسیاری از کشورهای فقیر توانسته‌اند دوره‌های رشد سریع را تجربه کنند، اما با رسیدن به سطح درآمد متوسط، رشد اقتصادی آنها کند شده است. نمونه‌هایی از این کشورها شامل مکزیک و کشورهای آمریکای لاتین است. در مقابل، کشورهایی مانند کره‌جنوبی و تایوان که روزی از فقیرترین کشورهای جهان بودند، اکنون جزو پیشرفته‌ترین اقتصادهای دنیا هستند.

وضعیت ایران و مقایسه با سایر کشورها
در طول سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۷۴، ایران درآمد متوسط بالاتری نسبت به میانگین جهانی داشته است. حتی در دوران جنگ تحمیلی، درآمد سرانه کشور بالاتر از میانگین جهانی بود، اما پس از سال ۱۹۸۶ با کاهش قیمت جهانی نفت و افزایش بدهی‌های خارجی، این درآمد به شدت کاهش یافت. پس از سال ۲۰۱۰ و تشدید تحریم‌های بین‌المللی، درآمد سرانه مجدداً کاهش یافت، که این موضوع به وابستگی شدید اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی مرتبط است.

عملکرد اقتصادی کشورهای مقایسه‌ای
ترکیه در دهه‌های اخیر فراز و نشیب‌های زیادی را در زمینه درآمد سرانه تجربه کرده است، اما توانسته با ایجاد ثبات و امنیت، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تشویق نوآوری، بهبود قابل‌توجهی داشته باشد. در حالی که کره‌جنوبی با تمرکز بر صادرات فناوری‌های پیشرفته از دام درآمد متوسط خارج شده است، ترکیه همچنان در این دام قرار دارد. پاکستان نیز به دلیل مشکلات داخلی و گروه‌های تروریستی، همچنان در سطح درآمدی پایین باقی مانده است.

جایگاه ایران در نوآوری و صادرات‌های‌تک
ایران در دستیابی به صادرات فناوری‌های پیشرفته موفق عمل نکرده است. سهم صادرات ‌هایتک ایران از کل صادرات کمتر از نیم درصد است، در حالی که کره‌جنوبی با صادرات‌های‌تک گسترده و نوآوری‌های فناورانه، درآمدی فراتر از میانگین جهانی دارد. یکی از دلایل این عملکرد ضعیف در ایران، اختصاص کمبود بودجه به بخش تحقیق و توسعه است. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته بودجه‌های قابل‌توجهی را به این بخش اختصاص داده‌اند، در حالی که سهم ایران از تولید ناخالص داخلی برای تحقیق و توسعه بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است.

لزوم تمرکز بر نوآوری و همکاری میان بخش خصوصی و دولتی
برای خروج از دام درآمد متوسط، ایران باید به جای اتکا به منابع نفتی و صادرات مواد خام، بر خلاقیت و نوآوری متمرکز شود. این امر نیازمند تقویت نهادهای مرتبط، بهبود فضای کسب‌و‌کار، تشویق بخش خصوصی به نوآوری و افزایش تعامل میان صنعت و دانشگاه است. همچنین تخصیص بودجه بیشتر به بخش تحقیق و توسعه و نظارت دقیق بر کیفیت پژوهش‌های انجام‌شده ضروری است.

برای عضویت در کانال رصد روز کلیک کنید