کاهش چشمگیر تولیدات
ارزیابی تولیدات صنعت لوازمخانگی در ۱۳ سالگذشته، میانگین سالانه ۵میلیون و ۵۷۵هزار دستگاه محصول را نشان میدهد که از طریق شرکتهای بورسی این صنعت به بازار عرضه شدهاست. روند روبهرشد تولیدات در سال۱۴۰۲ متوقف شد و کاهش قابلتوجهی را تجربه کرد، اما در سال۱۴۰۳، نهتنها این افت جبران شد، بلکه تولیدات با رشد ۶درصدی نسبت به سالقبل، به ۶میلیون و ۱۹۰هزار دستگاه رسید. با وجود بهبود تولیدات در سطح سالانه، نگاهی دقیقتر به دادههای فصلی و ماهانه نشان میدهد که تولیدات لوازمخانگی در بورس تهران طی سالجاری با کاهش چشمگیری مواجه بودهاست، بهطوریکه در بهار و تابستان، تولیدات نسبت به همان فصول سالگذشته به ترتیب ۲۳ و ۵۳درصد کاهشیافتهاند. در بازه هشت ماهه نخست سالنیز روند نزولی ادامه داشته و تولیدات به ۲میلیون و ۲۲۴هزار دستگاه رسیده که ۴۳درصد کمتر از مدت مشابه سالگذشته است.
بیشترین کاهش تولیدات مربوط به شرکت «انتخاب» است که در هشت ماه اول سالجاری ۸۰درصد از تولید خود کاسته و تنها ۱۲۰هزار دستگاه تولید کردهاست.
اهمیت دوجانبه صنعت لوازمخانگی
صنعت لوازمخانگی ایران یکی از بخشهای کلیدی اقتصاد کشور است. صنعتی که پیوند محکمی با تولید داخلی، اشتغالزایی و صادرات دارد و همزمان تحتتاثیر مستقیم وضعیت معیشتی مردم و قدرت خرید خانوادهها قرار میگیرد. لوازمخانگی، برخلاف بسیاری کالاهای مصرفی، هم «کالای ضروری» محسوب میشود و هم «کالای بادوام»؛ همین ویژگیها باعث شدهاست تغییرات اقتصادی، تورم، سیاستهای ارزی و قدرت خرید بیش از سایر صنایع، تاثیر عمیقی بر آن بگذارد. در دو دهه اخیر، این صنعت بارها میاندورههای رونق و رکود نوسان کرده، اما امروز در نقطهای حساس قرار دارد؛ جاییکه عوامل متعددی چون کاهش قدرت خرید، محدودیتهای وارداتی، افزایش هزینههای تولید، نوسان تقاضا و نیاز مبرم به نوسازی فناوری، همزمان دست بهدست هم دادهاند. بررسی دقیق این صنعت، بدون درنظرگرفتن جنبههای صنعتی، تجاری، اجتماعی و سرمایهگذاری آن، امکانپذیر نیست.
خودکفایی صنعت
صنعت لوازمخانگی ایران، ترکیبی گسترده از تولیدکنندگان کوچک و بزرگ است. پس از ممنوعیت واردات رسمی برندهای خارجی، ظرفیت تولید داخلی بهویژه در محصولاتی مانند یخچالفریزر، لباسشویی، کولر و اجاقگاز افزایش چشمگیری یافت و ایران به خودکفایی نسبی رسید.
تولیدکنندگان پیشین مونتاژکار، به سمت داخلیسازی بیشتر حرکت کردند و زنجیره قطعهسازی در کشور رشد کرد؛ از حسگر و بردهای الکترونیکی گرفته تا موتورهای کمپرسور، بخشهایی که پیشتر وارد میشدند، حالا در داخل تولید میشوند. این تحولات، اشتغالزایی گستردهای بههمراه داشت و صدهاهزار نفر بهصورت مستقیم و غیرمستقیم در این صنعت مشغول فعالیت شدند.
نزول شتاب رشد درآمد
تحلیل روند درآمد فروش شرکتهای فعال در صنعت لوازمخانگی بورس تهران نشان میدهد که طی ۱۳ سالگذشته، بهطور متوسط هر سال۵۰درصد به درآمد کل این صنعت افزوده شدهاست. هرچند روند کلی درآمد روبهرشد بوده، اما در سالهای ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، سرعت رشد کاهشیافته و افزایش درآمد کمتر از میانگین سالانه بودهاست. در سال۱۴۰۳، مجموع درآمد شرکتهای لوازمخانگی بورس تهران به ۴۳هزار و ۶۹۷میلیاردتومان رسیدکه نسبت به سالقبل ۳۰درصد رشد داشت، اما این رشد ۲۰درصد کمتر از میانگین سالهای گذشته است. از نگاه فصلی، وضعیت درآمدها در دو فصل اول سالجاری نزولی بود؛ درآمد صنعت در بهار و تابستان به ترتیب ۴۶ و ۱۴درصد نسبت به مدت مشابه سالقبل کاهشیافت. در بازه هشت ماهه نیز درآمد صنعت با کاهش ۱۳درصدی به ۲۳هزار و ۶۸۲میلیاردتومان رسید. بیشترین کاهش درآمد نیز به شرکت «لپارس» تعلق دارد که در هشت ماه نخست سالجاری ۶۷درصد افت فروش را تجربه کرد و درآمدش به ۱۰۶هزارمیلیاردتومان کاهشیافت.
کاهش قدرت خرید؛ عامل نزول تولیدات
کاهش قدرت خرید خانوار، اصلیترین عامل رکود فعلی صنعت لوازمخانگی است. تورم طولانیمدت و افزایش هزینههای مسکن، خوراک، حملونقل و سایر نیازهای ضروری باعثشده که خرید لوازمخانگی در اولویتهای پایین خانوادهها قرار گیرد. حتی بسیاری از زوجهای جوان که بهدنبال تهیه جهیزیه هستند، بهخاطر هزینههای سنگین، مجبور به خرید کالاهای دستدوم شدهاند. رشد بازار محصولات کارکرده، گواهی بر کاهش قدرت خرید و افت تقاضا در بخش تولید است.
این کاهش تقاضا، یک زنجیره معیوب به راهانداخته است؛ وقتی مصرفکننده کمتر خرید میکند، فروشگاهها سفارش کمتری بهکارخانهها میدهند و کارخانهها هم برای جلوگیری از انباشت کالا، تولید را پایین میآورند. کاهش تولید به معنی کاهش استفاده از ظرفیت کارخانهها، افت سود عملیاتی و حتی کاهش نیروی کار است. این چرخه در بلندمدت میتواند پایههای صنعت را تضعیف کند و در سطح کلان، به رکود صنعتی، کاهش درآمدهای مالیاتی دولت و افت سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه بینجامد. علاوه بر این، مشکلات نظام توزیع و قیمتگذاری، چالشهای بیشتری ایجادکردهاند. نبود نظارت دقیق بر قیمتها، تفاوت فاحش قیمت کارخانه و بازار و رقابت ناعادلانه با کالاهای قاچاق، اعتماد مصرفکنندگان را کاهش دادهاست. مشتریان با مشاهده قیمتهای متفاوت و شرایط اقساطی با سود بالا سردرگم شدهاند، همچنین رشد فروش آنلاین اگرچه فرصتهایی ایجادکرده، اما به دلیل نبود استانداردهای یکپارچه ضمانت و گارانتی، گاهی باعث نارضایتی مشتریان شدهاست. این مجموعه عوامل، تقاضا را تحتفشار قرار داده و رکود تولید را تشدید میکنند.
شرکتها در میدان پرغبار قاچاق
صنعت لوازمخانگی ایران در کنار رکود تقاضا، با چالشهای ساختاری قدیمی و پیچیدهای دستوپنجه نرم میکند. قاچاق گسترده کالاهای خارجی، یکی از بزرگترین موانع رشد این صنعت بهشمار میرود، اگرچه واردات رسمی محدودشده، اما کالاهای قاچاق که بدون پرداخت مالیات و تعرفه وارد میشوند، با قیمت پایینتر بازار را تصرف کردهاند و فشار رقابتی سنگینی بر تولیدکنندگان داخلی وارد میکنند. تصویر ذهنی مثبت مصرفکنندگان نسبت به برندهای خارجی باعثشده حتی بدون گارانتی، خرید کالای قاچاق افزایش یابد و این وضعیت، انگیزه سرمایهگذاری در نوآوری را کاهش میدهد.
از سوی دیگر، کمبود فناوریهای کلیدی همچنان پابرجاست. گرچه قطعهسازی در کشور توسعهیافته، اما در زمینههایی مانند موتورهای اینورتر، کمپرسورهای کممصرف، چیپستهای هوشمند و حسگرهای دقیق، وابستگی به واردات ادامه دارد. این موضوع مانع تولید محصولاتی با رقابتپذیری جهانی میشود و در بازارهای صادراتی، بهویژه آنهایی که استانداردهای سختگیرانه انرژی دارند، چالش بزرگی به حساب میآید. تولیدکنندگان ایرانی ناچارند برای ورود به این بازارها سرمایهگذاریهای سنگینتری انجام دهند تا بتوانند با رقبا همقدم شوند.
حفظ آهنگ سودآوری
بررسی روند حاشیه سود گروه وسایل خانگی نشان میدهد که سودآوری این صنعت در طول سالها بهبود یافتهاست. میانگین حاشیه سود تولیدکنندگان محصولات خانگی طی ۱۳ سالگذشته حدود ۱۴درصد بودهاست، اما در سال۱۴۰۳ این رقم به ۲۰درصد رسیدکه بهبود ۶درصدی نسبت به متوسط تاریخی را نشان میدهد. با وجود کاهش محسوس در مقدار تولید و درآمد فروش شرکتهای لوازمخانگی در سالجاری، حاشیه سود آنها همچنان در سطحی مشابه دورههای گذشته باقیماندهاست.
در تابستان امسال، این حاشیه سود حدود ۱۸درصد ثبت شده که تقریبا با میانگین فصلی همخوانی دارد. در بین هفت تولیدکننده اصلی این صنعت در بازار سهام، شرکت «لپارس» بهترین عملکرد را در زمینه رشد سودآوری داشتهاست؛ این شرکت در سال۱۴۰۳ و همچنین در تابستان، بهترتیب حاشیه سود ۳۹ و ۳۵درصدی را ثبت کرد.
لزوم برقراری تعادل میان سه فاکتور
کاهش قدرت خرید مردم بزرگترین تهدید پیشروی صنعت لوازمخانگی است. وقتی خانوادهها توان جایگزینی لوازم ضروری را نداشته باشند، تولید کاهش مییابد و این روند به مرور، توان رقابتی و پایه صنعتی کشور را تضعیف میکند.
در کنار این، چالشهایی مانند قاچاق، نوسانات نرخ ارز، افزایش هزینههای تولید و فقدان سیاست صنعتی منسجم، رشد پایدار این صنعت را محدود کردهاند. با وجود ظرفیت بالای صنعت، شکوفایی آن مستلزم نقشهراهی روشن است؛ مقابله با قاچاق، حمایت از صادرات، ثبات اقتصادی، سرمایهگذاری در فناوری و تقویت قدرت خرید مردم.
در بازار سرمایه هم شرایط مشابهی دیده میشود؛ صورتهای مالی برخی شرکتها درآمد اسمی خوبی نشان میدهند، اما کاهش فروش واقعی، افزایش هزینهها و رکود تقاضا، سودآوری آینده را به چالش کشیده است. سرمایهگذاران بهدرستی نگرانند که کاهش تقاضای داخلی و محدودیتهای صادرات، چشمانداز صنعت را تحتتاثیر قرار دهد.
در نهایت، آینده صنعت لوازمخانگی وابسته به برقراری تعادل میان تولید رقابتی، سیاستگذاری پایدار و توان خرید مردم است. در صورت عدمتحقق این تعادل، این صنعت بهتدریج کوچکتر خواهدشد.
