صادرات فولاد در تله سیاست‌های ارزی و بازرگانی اجاره‌ای؛
در حالی که کشور بیش از هر زمان دیگری به درآمدهای صادراتی نیاز دارد، مدیران ارشد صنعت فولاد در نشستی تخصصی نسبت به سیاست‌هایی هشدار دادند که به گفته آنان «عملاً صادرات فولاد را از نفس انداخته است».
به گزارش رصد روز به نقل از روابط عمومی فولاد خوزستان، در این نشست، بهرام سبحانی رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، امین ابراهیمی مدیرعامل فولاد خوزستان و علیرضا رحیم مدیرعامل فولاد هرمزگان و اردشیر سعدمحمدی مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، با نگاهی انتقادی و در عین حال کارشناسانه، از مجموعه‌ای از تصمیمات ارزی، تجاری و ساختاری سخن گفتند که به اعتقادشان «بیش از تحریم‌ها، صادرات فولاد ایران را محدود کرده است.»
بهرام سبحانی رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در آغاز سخنان خود با اشاره به شرایط دشوار تولید گفت: «فولادسازان ایرانی در سخت‌ترین شرایط از پس تولید و صادرات برمی‌آیند، اما به شرطی که دولت با مقررات دست‌وپاگیر راه را بر آن ها نبندد. اگر به‌جای بخشنامه‌های متناقض، با خود تولیدکنندگان گفت‌وگو می‌شد، امروز می‌توانستیم تا ۱۲ میلیون تن صادرات فولاد داشته باشیم، اما محدودیت‌ها و تصمیمات نادرست باعث شده بخش مهمی از این ظرفیت بلااستفاده بماند.»
سبحانی با انتقاد از الزام عرضه کامل محصولات در بورس کالا گفت: «کارخانه‌هایی که با سرمایه‌گذاری کلان در جوار آب‌های آزاد و با هدف صادرات ساخته شده‌اند، امروز مجبورند کل محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند و فقط در صورت عدم خرید، اجازه صادرات پیدا می‌کنند. این تصمیم از اساس اشتباه است. واحدهای صادرات‌محور در جنوب کشور باید از عرضه کامل در بورس مستثنا شوند. بورس کالا باید ابزار کشف قیمت باشد، نه مانع صادرات.»
وی با اشاره به تبعیض میان تولیدکننده و بازرگان در سیاست‌های ارزی افزود: «امروز اگر تولیدکننده خودش صادر کند، باید ارز را با نرخ ۷۰ تا ۷۲ هزار تومان در سامانه مبادله عرضه کند؛ اما تاجر واسطه، همان محصول را می‌خرد، صادر می‌کند و ارز حاصل را با دلار ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومانی صرف واردات می‌کند. این یعنی سیاست ارزی ما عملاً ضد تولید است. در چنین شرایطی، تولیدکننده شفاف ضرر می‌کند و واسطه‌ای که هیچ نقشی در تولید ندارد، سود هنگفت می‌برد.»
رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد تاکید کرد که دولت باید شرکت‌های لب آب را از قید عرضه کامل در بورس کالا و محدودیت ارزی مستثنا کند تا صادرات واقعی و هدفمند از مسیر رسمی انجام شود.
در ادامه نشست، امین ابراهیمی مدیرعامل فولاد خوزستان، با تاکید بر اینکه صادرات فولاد امروز نه فقط مسئله‌ای اقتصادی، بلکه موضوعی ملی و امنیتی است،
وی گفت: «در صنعتی که ۵۵ میلیون تن ظرفیت دارد و تنها ۱۶ میلیون تن آن در داخل مصرف می‌شود، طبیعی است که نیمی از ظرفیت باید به صادرات اختصاص یابد. اما در عمل، با مجموعه‌ای از ناترازی‌ها، محدودیت‌ها و تصمیمات نادرست مواجهیم که حاشیه سود فولادسازان را از ۴۰ درصد به زیر ۵ درصد رسانده است. بسیاری از کارخانه‌ها وارد فاز زیان‌دهی شده‌اند.»
ابراهیمی با اشاره به گسترش کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای آن را یکی از عوامل اصلی بحران صادرات فولاد دانست و توضیح داد: «در سه سال گذشته بیش از ۳۰ هزار کارت بازرگانی جدید صادر شده است. بخش بزرگی از این کارت‌ها اجاره‌ای‌اند و صرفاً برای دور زدن نظام ارزی استفاده می‌شوند. دارنده این کارت محصول فولادی را از بورس کالا با نرخ ریالی می‌خرد، صادر می‌کند و ارز آن را در بازار آزاد خرج می‌کند. در نتیجه، شرکت‌های رسمی و شفاف که ارز را به سامانه برمی‌گردانند، در فهرست متخلفان ارزی قرار می‌گیرند. این بزرگ‌ترین بی‌عدالتی در ساختار تجاری کشور است.»
وی افزود: «تولیدکننده‌ای مثل فولاد خوزستان باید ارز خود را با نرخ ۷۲ هزار تومان به سامانه بازگرداند، اما تاجر واسطه همان کالا را می‌فروشد و با ارز آزاد حساب می‌کند. این اختلاف باعث شده صادرات رسمی هیچ صرفه‌ای نداشته باشد و حتی برند ملی ما در بازارهای هدف تضعیف شود، چون خریدار خارجی دیگر با شرکت‌های رسمی کار نمی‌کند، بلکه با واسطه‌ای که ۳۰ درصد ارزان‌تر می‌فروشد معامله می‌کند.»
ابراهیمی با اشاره به تجربه کشورهای موفق در صادرات فولاد گفت: «در همه دنیا، دولت‌ها صادرکننده رسمی را تشویق می‌کنند، نه اینکه با سیاست‌های ارزی و مالیاتی او را تنبیه کنند. اگر سیاست‌ها اصلاح شود، صنعت فولاد ایران ظرفیت ۱۰ میلیارد دلار ارزآوری دارد و می‌تواند تا ۶ درصد تولید ناخالص داخلی کشور را پوشش دهد.»
ابراهیمی سه مطالبه اصلی فولادسازان را چنین برشمرد: اصلاح کف عرضه در بورس کالا و مستثنا کردن شرکت‌های صادرات‌محور ساحلی، تعیین نرخ واقعی و شناور ارز صادراتی برای تولیدکنندگان و مبارزه با کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای و صدور مجوز صادرات فقط برای تولیدکنندگان یا نمایندگان رسمی آن‌ها.
در بخش دیگری از این نشست، علیرضا رحیم مدیرعامل فولاد هرمزگان، با تاکید بر لزوم بازنگری در سیاست‌های صنعتی گفت: «منطق اقتصادی حکم می‌کند شرکت‌هایی که در جوار دریا مستقر هستند، فقط کار صادرات را انجام دهند. اگر این اجازه داده شود، مطمئن باشید همین سه شرکت فولاد خوزستان، فولاد هرمزگان و فولاد کاوه جنوب کیش در بدترین شرایط می‌توانند سالانه حداقل ۴ تا ۴.۵ میلیارد دلار ارزآوری برای کشور داشته باشند.»
وی با اشاره به تاثیر هزینه‌های حمل‌ونقل و محدودیت‌های انرژی افزود: «وقتی مواد اولیه از شرق کشور به جنوب منتقل می‌شود و محصول نهایی دوباره به شمال می‌رود، کل فرآیند از منطق اقتصادی خارج می‌شود. واحدهای ساحلی با دسترسی مستقیم به آب‌های آزاد باید محور صادرات باشند تا حداقل هزینه لجستیک از میان برود.»
رحیم همچنین به وضعیت جهانی صنعت فولاد اشاره کرد و گفت: «تولید جهانی فولاد از حدود ۸۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۰۰ به حدود ۱.۹ میلیارد تن در سال‌های اخیر رسیده و اکنون در همان محدوده ثابت مانده است. یعنی بازار جهانی در رکود به‌سر می‌برد و رقابت در حال انتقال به سمت فولادهای خاص و با ارزش افزوده بالاتر است. ما هم باید همین مسیر را برویم. صرف افزایش تناژ دیگر مزیت نیست؛ باید به سمت تولید محصولات خاص و صادرات‌محور حرکت کنیم.»
رحیم ادامه داد: «در سال ۱۴۰۳، مجموع صادرات زنجیره فولاد حدود ۱۰.۲ میلیون تن به ارزش تقریبی ۴.۷ میلیارد دلار بوده است، در حالی که واردات محصولات خاص فولادی حدود دو میلیون تن و ارزشی بیش از ۲.۲ میلیارد دلار داشته است؛ یعنی ما محصول ۴۷۰ دلاری صادر می‌کنیم و محصول هزار دلاری وارد می‌کنیم. این تناقض باید در سیاست‌گذاری صنعتی کشور حل شود.»
در ادامه این پنل تخصصی، اردشیر سعدمحمدی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات، با انتقاد از وضعیت تصمیم‌سازی در صنعت فولاد گفت: «ساختار سنتی فعلی پاسخگوی شرایط امروز نیست و اگر برای اصلاح آن برنامه‌ریزی نشود، صنعت فولاد در سال‌های آینده با تنش‌های جدی روبه‌رو خواهد شد.»
سعدمحمدی با اشاره به مشکلات بنیادی در نظام سیاست‌گذاری فولاد کشور اظهار کرد: «ساختاری که امروز در آن فعالیت می‌کنیم، متعلق به ۲۵ سال پیش است. ما در کشور متولی واحدی برای تصمیم‌سازی در حوزه فولاد نداریم و همین پراکندگی موجب ناهماهنگی در تصمیمات کلان شده است. در گذشته، شرکت ملی فولاد ایران محور تصمیم‌گیری بود و مجموعه‌های بزرگ ذیل یک ساختار واحد فعالیت می‌کردند؛ اما امروز این تمرکز از میان رفته و نبود هماهنگی، چالش‌های جدی در مسیر توسعه صنعت فولاد ایجاد کرده است.»
مدیرعامل «ومعادن» با اشاره به افت سودآوری فولادسازان در سال جاری افزود: «بررسی عملکرد ۶ ماه نخست امسال نشان می‌دهد که حاشیه سود شرکت‌های فولادی به‌شدت کاهش یافته و روند نزولی در مقایسه با سال‌های گذشته دارد. افزایش هزینه‌های تولید، انرژی، مواد اولیه و حمل‌ونقل فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان وارد کرده است. اگر این روند کنترل نشود، در آینده نزدیک با بحران مالی و تعطیلی بخشی از واحدهای تولیدی مواجه خواهیم شد.»
وی در ادامه با انتقاد از سرمایه‌گذاری‌های بی‌برنامه در احداث واحدهای آهن اسفنجی هشدار داد: «با توجه به ظرفیت‌های فعلی، پیش‌بینی می‌شود تا سه سال آینده ظرفیت تولید فولاد کشور به حدود ۷۵ تا ۸۰ میلیون تن برسد. در چنین شرایطی، ادامه سرمایه‌گذاری جدید در حوزه آهن اسفنجی منطقی نیست و تنها منجر به مازاد ظرفیت و افزایش هزینه‌ها خواهد شد. نباید اجازه دهیم صنعت فولاد هم مانند بحران‌های برق و گاز، در دقیقه نود با تصمیمات اضطراری مواجه شود.»
سعدمحمدی همچنین با اشاره به فاصله کیفی محصولات فولادی ایران با استانداردهای جهانی گفت: «در دنیا کیفیت و تکنیک تولید فولاد به‌سرعت در حال تغییر است. ورق‌های خودرو امروز سبک‌تر و مقاوم‌تر از گذشته‌اند، اما ما هنوز با تکنولوژی‌های قدیمی تولید می‌کنیم. اگر می‌خواهیم در بازارهای بین‌المللی رقابت کنیم، چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های نوین و ارتقای کیفیت نداریم.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود به پروژه الکترود گرافیتی اردکان اشاره کرد و گفت: «پس از بیش از دو دهه تلاش، این پروژه در آستانه بهره‌برداری قرار دارد، اما اگر مواد اولیه، به‌ویژه کوک سوزنی، با قیمت بالا تتمین شود، تولید الکترود در داخل کشور از نظر اقتصادی توجیه نخواهد داشت.»
مدیرعامل «ومعادن» با اشاره به ظرفیت بالای کشور در تولید فروآلیاژها افزود: «ایران از نظر منابع مورد نیاز برای تولید فروآلیاژهایی همچون وانادیوم، تنگستن و تیتانیوم غنی است و توان فنی آن نیز وجود دارد. با برنامه‌ریزی و مدیریت کارآمد، می‌توانیم به هاب تولید فروآلیاژهای منطقه تبدیل شویم.»
وی همچنین بر ضرورت تصمیم‌گیری سریع و علمی در بازار فولاد تاکید کرد و گفت: «در شرایط امروز دنیا، نمی‌توان منتظر نشست‌های ماهانه ماند. قیمت گندله، کنسانتره، شمش و ورق باید به‌صورت لحظه‌ای و در یک ساختار آنلاین و هوشمند تنظیم شود. تصمیمی که امروز کارآمد است، ممکن است فردا بی‌اثر باشد و این واقعیت بازار جهانی است.»
در پایان، سعدمحمدی با تاکید بر لزوم حضور فعال‌تر شرکت‌های ایرانی در بازارهای خارجی گفت: «باید به‌سمت ایجاد پایگاه‌های صادراتی در کشورهای هدف برویم تا در صورت بروز محدودیت‌های سیاسی یا تحریمی، بتوانیم محصولات خود را در خارج از کشور فرآوری و عرضه کنیم. شکل‌گیری چنین ساختاری می‌تواند آینده صادرات فولاد ایران را قابل‌پیش‌بینی و پایدارتر کند.»
گزارش خبرنگار ما حاکی است، اظهارات سبحانی، ابراهیمی و رحیم در این نشست، بر یک نکته کلیدی تاکید داشت: صادرات فولاد ایران نه به دلیل تحریم‌ها، بلکه به‌دلیل ناهماهنگی سیاست‌های داخلی در معرض خطر است. سیاست‌های ارزی دست‌ساز، الزام عرضه کامل در بورس کالا، گسترش کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای و نبود نگاه سرزمینی در توسعه صنعت فولاد، به گفته این مدیران، چهار زنجیره‌ی اصلی در قفل شدن صادرات محسوب می‌شوند. اگر دولت در کوتاه‌مدت واحدهای ساحلی را از مقررات داخلی مستثنا نکند، نرخ بازگشت ارز را اصلاح نکند و جلوی واسطه‌گری در صادرات را نگیرد، صنعت فولاد ایران با وجود ظرفیت عظیم ۵۵ میلیون‌تنی، سهم خود را در بازار جهانی از دست خواهد داد.
