چرا اثر رشد اقتصادی احساس نمی‌شود؟
باوجود رشد 7.1 درصدی تولید ناخالص داخلی کشور در تابستان 1402 ارزش دلاری آن 12.5 درصد افت کرده است؛ پدیده‌ای که می‌تواند علتی برای عدم به چشم آمدن اثر رشد اقتصادی برای جامعه باشد.
باوجود رشد 7.1 درصدی تولید ناخالص داخلی کشور در تابستان 1402 ارزش دلاری آن 12.5 درصد افت کرده است؛ پدیده‌ای که می‌تواند علتی برای عدم به چشم آمدن اثر رشد اقتصادی برای جامعه باشد.
به گزارش رصد روز، گزارش تولید ناخالص داخلی کشور تا پایان تابستان ۱۴۰۲ منتشر شده است. این گزارش نشان می‌دهد رشد تولید ناخالص داخلی ایران (GDP) در این فصل برابر با ۷.۱ درصد بوده که جزء بیشترین رشدهای اقتصادی پس از سال ۱۳۹۶ است. رشد اقتصادی به معنای افزایش تولید کالا و خدمات در یک کشور است. بنابراین انتظار می‌رود اثر رشد بالای اقتصادی به صورت افزایش درآمد خانوارها و شاخص‌های رفاهی برای جامعه قابل لمس شود. اما به نظر می‌رسد که چنین امری رخ نداده و آمار رشد با احساس افراد نسبت به وضعیت اقتصاد کشور همخوانی ندارد.
یک راه برای درک بهتر ارقام تولید ناخالص داخلی اقتصادی کشور محاسبه آن‌ها بر حسب ارزش دلاری است. در این گزارش تولید ناخالص داخلی کشور بر حسب میانگین فصلی قیمت دلار در تابستان سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ محاسبه شده است. این محاسبات نشان می‌دهد در تابستان ۱۴۰۲ ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی کشور برابر با ۹۷ میلیارد ۲۳۰ میلیون دلار بوده که نسبت به تابستان سال گذشته ۱۲.۵ درصد کاهش یافته است.
همچنین در سال‌هایی که نرخ ارز به دلیل تشدید تحریم‌ها یا انتظارات تورمی جهش داشته به ویژه سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۲ ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی کشور با افت همراه بوده است.
مقایسه ارزش حقیقی و ارزش دلاری
تولید ناخالص داخلی کشور از مجموع ارزش افزوده تولید شده در بخش‌های مختلف اقتصاد به دست می‌آید. این مقدار به دو شیوه مختلف گزارش می‌شود؛ تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری و تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت. تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری ارزش کالاها و خدمات تولید شده را به قیمت‌های موجود در بازار ثبت می‌کند، بنابراین تورم را هم در خود دارد، در حالی که در تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت ارزش تولیدات و خدمات را بر حسب قیمت‌های یک سال پایه گزارش می‌کند و بنابراین اثر تورم تا حد زیادی در آن تعدیل می‌شود. بنابراین این نوع از تولید ناخالص داخلی تغییرات حقیقی تولید را اندازه می‌گیرد.
مقایسه تولید ناخالص داخلی حقیقی با ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی که در این گزارش بر حسب میانگین قیمت دلار محاسبه شده است، فهم عمیق‌تری از تغییرات اقتصاد می‌تواند به دست دهد. این بررسی مشخص می‌کند که چه میزان از رشد اقتصادی به دلیل افزایش حقیقی تولیدات در اقتصاد بوده و چه میزان از ارزش آن به دلیل تورم کاسته شده است.
بررسی ارزش تولید ناخالص داخلی دلاری در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ نشان می‌دهد ثبات نسبی دلار در این سال‌ها سبب شده ارزش تولید ناخالص داخلی حقیقی با ارزش دلاری آن هم‌راستا باشد.
سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶: ثبات نسبی دلار و رشد تولید
میانگین قیمت دلار در تابستان ۱۳۹۲ برابر با ۳ هزار و ۲۰۴ تومان بود که در تابستان ۱۳۹۶ به ۳ هزار و ۸۲۸ تومان رسید. بنابراین ارزش پول کشور در این مدت با یک ثبات نسبی همراه بود. این ثبات سبب شد تغییرات ارزش دلاری و حقیقی تولید ناخالص داخلی در یک راستا باشد.
در تابستان ۱۳۹۲ ارزش تولید ناخالص داخلی برابر با ۹۶ میلیارد دلار بود که در تابستان ۱۳۹۳ به ۱۰۹ میلیارد دلار و در تابستان ۱۳۹۴ به ۹۶ میلیارد دلار رسید. اما تصویب برجام در تیر ۱۳۹۴ سبب شد تولید ناخالص داخلی با یک افزایش همراه شود به طوری که در تابستان ۱۳۹۵ با رشد ۱۲.۲ درصدی به ۱۰۸ میلیارد دلار رسید. این رشد تا تابستان ۱۳۹۶ نیز افزایش یافت و با یک رشد ۸.۱ درصدی به ۱۱۷ میلیارد دلار رسید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی در این مدت به دلیل افزایش حقیقی تولید در اقتصاد بوده است. زیرا ارزش تولید ناخالص داخلی به قیمت ثابت نیز در این مدت از ۱۶۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ به ۲۰۲ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۶ افزایش یافت.
با این حال آمار نشان می‌دهد خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ سبب شد شوک شدیدی به اقتصاد وارد شده و اقتصاد ایران با افت تولید و جهش ارزی مواجه شود.
سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹؛ تحریم‌ها و افت ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی
اقتصاد ایران که پس از تصویب برجام در اثر کاهش فشار تحریم‌ها فضای باثبات و رو به بهبودی را تجربه می‌کرد با روی کار آمدن ترامپ و اعلام خروج آمریکا از برجام در بهار ۱۳۹۷ با شوک شدیدی مواجه شد. به طوری که میانگین قیمت ارز در تابستان این سال به ۱۰ هزار و ۲۹۰ تومان رسید. شوکی که اثر آن را در افت ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی می‌توان مشاهده کرد.
ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۷ با ۴۴.۷ درصد افت به ۶۵ میلیارد دلار رسید. این در حالی بود که ارزش حقیقی تولید تنها ۱ درصد افت کرد و به ۲۰۰ هزار میلیارد تومان رسید. مقایسه این دو نوع ارزش تولید ناخالص داخلی نشان می‌دهد جهش ارزی و فشار تورمی ناشی از آن سبب افت ارزش تولیدات کشور در این سال شده است.
افت حقیقی تولیدات کشور در سال ۱۳۹۸ خود را بیشتر نشان داد و ارزش حقیقی با ۸.۵ درصد افت به ۱۸۳ هزار میلیارد تومان رسید. با این حال تعدیل نسبی شوک تورمی وارده به اقتصاد سبب شد ارزش دلاری تولید ناخالص داخلی با ۱۸ درصد رشد به ۷۶ میلیارد دلار برسد.
مواجهه مجدد اقتصاد کشور با تشدید تحریم‌ها و جهش قیمت دلار از ۱۲ هزار و ۲۴ تومان در تابستان ۱۳۹۸ به ۲۳ هزار و ۱۶۸ تومان در تابستان ۱۳۹۹ سبب شد تولید ناخالص داخلی حقیقی بر حسب دلار با افت ۲۶.۴ درصدی به ۵۶ میلیارد دلار برسد که کمترین سطح ارزش دلاری تولید ناخالص کشور از سال ۱۳۹۲ بود. البته ارزش حقیقی تولیدات در تابستان این سال با ۱.۷ درصد رشد به ۱۸۶ هزار میلیارد تومان رسید. این یعنی با وجود افزایش حجم تولید در کشور به دلیل شوک ارزی ارزش آن‌ها افت کرد.
در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ ثبات نسبی به اقتصاد کلان بازگشت که نتیجه آن بهبود رشد اقتصادی بود.
سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱؛ ثبات اقتصاد و رشد تولید
میانگین قیمت ارز در تابستان سال ۱۴۰۰ ۲۶ هزار و ۸۶ تومان و در تابستان سال ۱۴۰۱ به ۳۰ هزار و ۹۵۳ تومان رسید که نشان می‌داد یک ثبات نسبی به وضعیت ارزی کشور بازگشته است.
در نتیجه این ثبات ارزش حقیقی و دلاری تولیدات کشور رشد کرد. به طوری که تولید ناخالص داخلی حقیقی در تابستان ۱۴۰۰ با ۶.۳ درصد رشد به ۱۹۸ هزار میلیارد تومان و در تابستان ۱۴۰۱ با ۳.۴ درصد رشد به ۲۰۵ هزار میلیارد تومان رسید. ارزش دلاری این تولیدات نیز در تابستان سال ۱۴۰۰ با ۴۹.۴ درصد رشد به ۸۴ میلیارد دلار و در تابستان سال ۱۴۰۱ با ۳۲.۶ درصد رشد به ۱۱۰ میلیارد دلار رسید.
همراهی رشد تولید ناخالص داخلی حقیقی و دلاری در این دو سال به این معناست که هم حجم تولیدات در اقتصاد کشور رشد کرده و هم ارزش آن‌ها در نتیجه ثبات ارزی افزایش یافته است.
با این حال رشد مجدد فضای نااطمینانی در کشور سبب شد ارزش تولیدات کشور در تابستان سال ۱۴۰۲ تحت تاثیر قرار گیرد.
۱۴۰۲؛ رشد نااطمینانی و افت ارزش تولید
در سال ۱۴۰۲ ارزش حقیقی تولید ناخالص داخلی کشور ۷.۱ درصد نسبت به تابستان سال گذشته رشد کرد و به ۲۱۹ هزار میلیارد تومان رسید. با این حال با احتساب میانگین قیمت دلار در این فصل برابر با ۴۹ هزار و ۴۰۰ تومان ارزش دلاری تولیدات کشور برابر با حدود ۹۷ میلیارد دلار به دست می‌آید که نسبت به موقعیت مشابه سال قبل ۱۲ درصد کاهش یافته است.
بنابراین با وجود افزایش حجم تولیدات در کشور ارزش دلاری آن‌ها کاهش یافته است. که این کاهش ارزش به صورت گرانی این کالاها پدیدار می‌شود. می‌توان گفت با توجه به اینکه اقتصاد ایران در وضعیت کنونی به شدت به نرخ ارز وابسته شده است، علت اینکه اثر رشد اقتصادی در زندگی خانوارها چندان حس نمی‌شود، این است که با وجود رشد، ارزش دلاری کیک اقتصاد ایران کاهش یافته است. در نتیجه نیز مردم افزایش محسوسی را در قدرت خرید و رفاه شان حس نمی‌کنند.
